Παρασκευή 13 Αυγούστου 2010

ΔΗΜΟΣ ΘΕΟΣ κιέριον

Το κανάλι της Βουλής δείχνει καλές ταινίες. Βεβαίως, αυτό δεν ξέρω αν είναι αρκετό, ώστε να δικαιολογεί την ύπαρξή του, αλλά το προσπερνώ· έστω και στους καιρούς της επαράτου τριπλέτας, που θέλει να μας βάλει τα δυο πόδια σ’ ένα παπούτσι. Το «Κιέριον» του Δήμου Θέου, που προβλήθηκε την περασμένη Τρίτη (10/8), είχα να το δω πολλά χρόνια. Μπορεί και είκοσι. Μπορεί και περισσότερα. Μ’ εντυπωσίασε. Για πολλούς λόγους. Και στο επίπεδο της ψυχαγωγίας (δεν ξέρω αν αυτό είναι το πρώτο, ας πούμε ότι είναι…), αλλά και σ’ ένα δεύτερο επίπεδο, σκέψης και προβληματισμού, που αφορούσε τόσο στο «είναι» όσο και στο «φαίνεσθαι» της ταινίας.
Το «Κιέριον» γυρίστηκε πριν την έλευση της χούντας και ολοκληρώθηκε στο εξωτερικό. Πρωτοπροβλήθηκε δε στη γαλλική Cinematheque, όπως και στο Φεστιβάλ της Βενετίας, το 1968 όπου βραβεύτηκε με Τιμητική Μνεία. Στην Ελλάδα παίχτηκε για πρώτη φορά στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης του 1974, όπου και λαμβάνει τρία βραβεία (καλύτερης καλλιτεχνικής ταινίας, πρωτοεμφανιζόμενου σκηνοθέτη και τιμητική διάκριση ερμηνείας – υποθέτω για τον Ανέστη Βλάχο). Το στόρι είναι απλό. Ο αμερικανός George Morgan (τον υποδύεται ο Σταύρος Τορνές) έρχεται στην Ελλάδα προκειμένου να συγκεντρώσει στοιχεία για το καρτέλ πετρελαίου που δρα στη Μέση Ανατολή και για τον τρόπο με τον οποίον εκείνο θα μπορούσε να επηρεάσει πολιτικο-κοινωνικώς την κατάσταση στη χώρα. Ο σύνδεσμός του στην Ελλάδα είναι ο νεαρός δημοσιογράφος Αίμος Βαγενάς (Ανέστης Βλάχος), ένας ανυπότακτος συντάκτης εφημερίδας, ταγμένος όπως φαίνεται στην αποκάλυψη της αλήθειας. Ο Morgan δολοφονείται από το παρακράτος (η ιστορία θυμίζει την υπόθεση Polk) και ο Βαγενάς βάζει ως στόχο να αποκαλύψει τον ένοχο, o οποίος, να το πω, ως φυσικό πρόσωπο, δεν έχει καμίαν αξία για την εξέλιξη της ταινίας. Το επίσημο κράτος και η ανάκριση (στο ρόλο του ανακριτή ο σκηνοθέτης Κώστας Σφήκας) ψάχνουν το δολοφόνο στις φοιτητικές οργανώσεις της Αριστεράς και συλλαμβάνουν γι’ αυτόν τον, εβραϊκής καταγωγής, αναρχικό φοιτητή Ζαδίκ (Κυριάκος Κατζουράκης). Ο Βαγενάς πιέζεται να στηρίξει την επίσημη θέση, αλλά επειδή εξακολουθεί να ψάχνει την υπόθεση, καλείται στην Ασφάλεια, όπου κρατείται και βασανίζεται. Στην πορεία ο Ζαδίκ δολοφονείται, όπως εκπαραθυρώνεται και μια υπηρέτρια, που θα μπορούσε να δώσει πληροφορίες. Το παρακράτος αυτοπροστατεύεται, κλείνοντας όλες τις «πόρτες» και ο Βαγενάς, ένας σχεδόν καφκικός ήρωας, θα συνεχίσει το ψάξιμο, όντας ηττημένος. Η ταινία έχει τη φόρμα του αστυνομικού θρίλερ. Οι σκηνές στο αεροδρόμιο, στους δρόμους με τ’ αυτοκίνητα, στα ξενοδοχεία και τα μπαρ, όπως και στα πάσης φύσεως γραφεία είναι πολύ ωραία φιλμαρισμένες και παρότι παίζουν ελάχιστοι επαγγελματίες ηθοποιοί (η Ελένη Θεοφίλου είναι η σύζυγος του Βαγενά, ο Δήμος Σταρένιος είναι ο διευθυντής σύνταξης στην εφημερίδα) και πολλοί, πάρα πολλοί σκηνοθέτες (φίλοι προφανώς του Δήμου Θέου), οι ρόλοι είναι άψογα δουλεμένοι. (Αναγνώρισα εκτός από τον Τορνέ και τον Σφήκα, τον Θόδωρο Αγγελόπουλο ως συντάκτη, την Τώνια Μαρκετάκη, τον Γιώργο Κατακουζηνό, τον Κώστα Φέρρη ως παρακρατικό, ενώ… δεν αναγνώρισα τον Νίκο Νικολαΐδη, τον Παντελή Βούλγαρη, τον Σταύρο Κωνστανταράκο και κάποιους ακόμη, τα ονόματα των οποίων τα βρήκα από τον imdb.com). Θα έλεγα δε πως η ταινία θα μπορούσε να είχε επηρεάσει ακόμη και το “Z” (1969) του Κώστα Γαβρά, όσον αφορά στη διαχείριση και περαιτέρω την εξέλιξη της αστυνομικής ίντριγκας. (Για πληροφοριακούς λόγους σημειώνω πως το «Κιέριον» γυριζόταν την εποχή που κυκλοφορούσε το βιβλίο του Βασιλικού στην Ελλάδα, τον Νοέμβριο του ’66). Είχα περισσότερο το νου μου στα δρώμενα, αλλά και σ’ ένα βιβλίο που διάβαζα ταυτοχρόνως, κι έτσι, δυστυχώς, δεν έδωσα πολύ σημασία στη μουσική της ταινίας. Θυμόμουν τους κάπως σαν... ηλεκτρονικούς ήχους των τίτλων (τους είχα ξανακούσει προσφάτως - στην τηλεόραση μάλλον), οι οποίοι προέρχονταν από ένα απλό μουσικό όργανο (και καθόλου ηλεκτρονικό), που μοιάζει με το jew's harp (ή, ίσως, είναι ακριβώς το ίδιο), το scaccia pensieri, το οποίο χειριζόταν ο άγνωστος προς εμένα συνθέτης Βαγγέλης Μανιάτης. Μάλιστα, στην αρχή, είχα εσφαλμένως υποθέσει πως τα... ηλεκτρονικά ήταν επεξεργασμένα από τον Στέφανο Βασιλειάδη, και πως προέρχονταν από τον «Κουκλόκοσμο», τη σύνθεσή του που υπάρχει στο πολύ ενδιαφέρον «Ελληνική Ηλεκτρονική Μουσική -1» [EMI/ His Master’s Voice CSDG 67, 1974]. Άκουσα το συγκεκριμένο σημείο του LP και, φυσικά, δεν ήταν έτσι. Πάντως, ο Βασιλειάδης ήταν ο μουσικός επιμελητής στο "Κιέριον" και σ' αυτόν οφείλονταν τα παλιά λαϊκά, jazz και folk κομμάτια της ταινίας (ένα είχε κάτι περίεργα φωνητικά, θυμίζοντάς μου την Patty Waters, αν και μπορεί να ήταν κάτι περισσότερο προφανές). Λυπάμαι, που δεν έδωσα τη δέουσα προσοχή· μάλλον χρειάζομαι την ταινία σε DVD.Και κάτι ακόμη. Προ 15ετίας είχα παρακολουθήσει ορισμένες εισηγήσεις του Δήμου Θέου, που αφορούσαν στις σχέσεις του κινηματογράφου με τη γλώσσα και τη λογοτεχνία. Πιο πριν, στα χρόνια του ’80, είχα αγοράσει και το βιβλίο του «Φορμαλισμός» [εκδ. Αιγόκερως, Αθήνα 1981], στο οποίο επιχειρούσε να διερευνήσει την επίδραση των γλωσσολογικών απόψεων του Ferdinand de Saussure στον ρωσικό φορμαλισμό και από ’κει στην άρθρωση μιας «καθαρής» κινηματογραφικής γλώσσας. Έχω την αίσθηση, για να μην πω τη βεβαιότητα, πως ορισμένα από τα θεωρητικά συμπεράσματά του, ο Θέος επιχείρησε να τα περάσει και στις (λιγοστές) ταινίες του, οι οποίες - τη εξαιρέσει του «Κιέριον» - απαιτούν... προϋποθέσεις, για να τις παρακολουθήσεις.(Σκηνή από την "Καρκαλού" του Σταύρου Τορνέ - δεξιά ο Δήμος Θέος. Η φωτογραφία είναι από το βιβλίο "Σταύρος Τορνές" εκδ. Θέατρο Σφενδόνη/Ροδακιό, Αθήνα 1994).

17 σχόλια:

  1. Πριν κάνα χρόνο (στη Νετ νομίζω) πέτυχα τον Νίκο Παναγιωτόπουλο σε μια εκπομπή για τους νέους κινηματογραφιστές, όπου είχε προσκληθεί για να προλογίσει μια ταινία του. Αφού η δημοσιογράφος είπε πολλά κι αδιάφορα, ο Παναγιωτόπουλος ξέσπασε: "Σας φαίνομαι νέος κινηματογραφιστής;" Στην ενεή δημοσιογράφο, (που δεν ξαναπήρε το λόγο, παρά μόνο για να ψελλίσει ένα "γιατί είστε οργισμένος;") μίλησε για το γεγονός ότι η κρατική τηλεόραση ουδέποτε ενδιαφέρθηκε σοβαρά να προβάλει άλλες ελληνικές ταινίες πέρα από αυτές της Φίνος Φιλμ.
    Ο Δήμος Θέος είναι ένας δημιουργός σκανδαλωδώς άγνωστος στην Ελλάδα, όπως και πολλοί άλλοι. Ωστόσο, ο Σφήκας, ο Κανελλόπουλος, ο Θέος, ο Ρεντζής για ν'αναφέρω μερικούς, διέθεταν απ' το ξεκίνημά τους ένα βαρύ θεωρητικό οπλοστάσιο, που λείπει από πολλούς επίδοξους σκηνοθέτες σήμερα. Τα ενδιαφέροντά τους κάλυπταν πολλούς τομείς: φιλοσοφία, λογοτεχνία, ιστορία, γλωσσολογία, κοινωνιολογία. Δεν είναι τυχαίο πως οι περισσότερες ταινίες ανθρώπων της γενιάς μου (ή και της προηγούμενης) χωλαίνουν σεναριακά.
    Παρόμοιους προβληματισμούς με τον Θέο εκφράζει και ο Jean - Marie Straub σ'ένα πολύ ενδιαφέρον ντοκιμαντέρ του Pedro Costa (Où gît votre sourire enfui?). Υποστήριζει πως η ιδέα, και το υλικό που προκύπτει απ'την επεξεργασία της, υπαγορεύει τη μορφή, την κινηματογραφική της αναπαράσταση. Πολλοί νέοι σκηνοθέτες αναλώνονται στο πως θα δείξουν κάτι, λες κι αυτό είναι ανεξάρτητο απ' το τι θα δείξουν. Η έλλειψη θεωρητικού προβληματισμού και η αδυναμία τους να αναμετρηθούν με το υλικό μιας ιδέας γεννάει προκατασκευασμένες εικόνες. Έλεγα σ' ένα φίλο, που θέλει να ασχοληθεί με τον κινηματογράφο πως δε θα μπορέσει να κάνει αξιόλογες ταινίες, αν δε διαβάζει, αν δε στοχάζεται πάνω σ' αυτά που διαβάζει, αν δεν ακούει καλή μουσική, αν δε στοχάζεται πάνω στη μουσική, αν, αν, αν...Δεν αρκούν τα κάθε λογής πτυχία. Ο Γκοντάρ έλεγε πως έμαθε κινηματογράφο ακούγοντας Μπαχ. Μας λείπει η λαχτάρα του αυτοδίδακτου!

    Καλό βράδυ!

    Lapsus digiti

    Υ.Γ. Χαίρομαι που το ιστολόγιό σας μας δίνει τη δυνατότητα να διαβάζουμε και σκέψεις σας για κάποια βιβλία, για τον κινηματογράφο, για την πολιτική επικαιρότητα κ.λπ.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. http://www.veoh.com/browse/videos/category/people_and_blogs/watch/v20343009Mm2W7Afd

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. Από http://www.greek-movies.com/movies.php?m=1552

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  4. Συμφωνώ Lapsus digiti. Και για να το μεταφέρω στα δικά μας. Όποιος ξέρει μόνο τα της μουσικής, δεν ξέρει ούτε τα της μουσικής.
    Ευχαριστώ και το φίλο για τα sites. Θα το ξαναδώ με την πρώτη ευκαιρία.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  5. Τι ωραίος που ήταν ο Κυριάκος!
    Ο Δήμος Θέος είχε το παλαιοβιβλιοπωλείο στη στοά στο Μοναστηράκι όπου στεγάζεται κι ο Ζαχαρίας. Είχα πάει κι είχα ψωνίσει μια φορά πέρσι, χωρίς να τον αναγνωρίσω. Τον είχα δει μετά και σ' ένα παζάρι του βιβλίου στην Κλαυθμώνος όπου είχε γεμίσει ένα καρότσι και είχε πάρει και αρκετά μουσικά βιβλία: Dylan, Lennon, Siouxie, Θεοδωράκη, κι αναρωτιόμουνα τι θα τα κάνει ο γέρος. Μάλλον τα πάσσαρε στον Ζαχαρία. Μετά κατάλαβα ποιός ήταν, όταν διάβασα για το παλαιοβιβλιοπωλείο του σε κάποιο free press. Πριν δυο βδομάδες που πέρασα από το Μοναστηράκι είδα ότι το βιβλιοπωλείο έχει κλείσει κι ένας φίλος μου είπε ότι αυτό έχει γίνει εδώ και αρκετούς μήνες...
    Manwolf Louie

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  6. Είχα ψωνίσει από ’κείνο το βιβλιοπωλείο, αλλά δεν είχα δει το Δήμο Θέο. Τον είχα δει βέβαια αρκετές φορές στο Μοναστηράκι. Ηφαίστου κ.λπ.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  7. Καλησπέρα!
    μόλις είδα την ταινία και όντως ήταν πολύ καλή. Μου θύμισε noir και nouvelle vague στοιχεία τύπου Louis Malle. Πρέπει να βρω και τις υπόλοιπες 4-5 ταινίες του.
    Φυσικά μου έκανε εντύπωση και το soundtrack αφού το jew's harp τότε ήταν άγνωστο στην Ελλάδα, μου θύμισε αισθητικη Teiji Ito σε φιλμ της Maya Deren. Eπίσης σε μια σκηνή που έπαιζε ηχογράφηση μιας ανάκρισης, στην αρχή της κασέτας υπήρχαν κάποια δευτερόλεπτα απ'το Ummagumma των Pink Floyd το οποίο βγήκε το 69 αλλα η ταινία προβλήθηκε πρώτη φορά το 68 (?). Το δεύτερο κομμάτι που ακούστηκε ισως να ήταν Velvet Underground χωρις να είμαι σίγουρος.
    Ψάχνω όμως το τρίτο με τα φωνητικά που ξεκινάνε σαν Ali Farka Toure αλλα συνεχίζουν πιο δυτικά, δεν νομίζω να είναι Patty Waters αλλα θυμίζουν λιγάκι. Πως θα το βρούμε?
    Σοκραμ

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  8. Γεια σου Σοκραμ…
    Ναι όντως θυμίζει Λουί Μαλ. Λογικό. Όλοι οι έλληνες κινηματογραφιστές του «νέου» τότε σινεμά ήταν επηρεασμένοι από τη νουβέλ βαγκ. Η μουσική του Μανιάτη είχε ενδιαφέρον και συμφωνώ μ’ αυτό που λες ότι «ιαπωνο-φέρνει», αλλά και η επιμέλεια του Βασιλειάδη ήταν «παράξενη» για τα δεδομένα της εποχής. Δυστυχώς, όπως έγραψα στην ανάρτηση, δεν ήμουν πολύ προσηλωμένος στο φιλμ, επειδή ταυτοχρόνως έκανα και άλλα πράγματα, ενώ δεν έχω βρει και χρόνο να το ξαναδώ. Είσαι σίγουρος για το “Ummagumma”; Όντως η ταινία προβλήθηκε το ’68 στη Βενετία, αλλά αυτό δεν αποκλείει να έγινε νέο μοντάζ αργότερα και να προστέθηκαν και κάποια μουσικά θέματα. Αυτό με τα παράξενα φωνητικά ήταν το καταπληκτικό κομμάτι (φυσικά δεν ήταν Patty Waters, απλώς αυτή μου ήρθε εκείνη τη στιγμή στο νου, όπως το άκουγα). Αν μάθουμε τι είναι, σίγουρα, μετά, θα το εντοπίσουμε.
    Αυτό που πρέπει να κάνω εγώ είναι να βρω το χρόνο ν’… ακούσω πιο προσεκτικά το φιλμ. Θα το κάνω κάποια στιγμή…

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  9. Για το Ummagumma ειμαι σχεδόν σίγουρος πως ήταν κάποια δευτερόλεπτα απ΄το καταπληκτικό Several Species Of Small Furry Animals. Μου φάνηκε σουπερ λεπτομέρια γιατι ακούστηκε σε ανακριτική κασέτα, όταν (δήθεν) κατέθετε ο Ζαδίκ για την ενοχή του.
    Θα τα ξανακούσω κι εγώ κάποια στιγμή (αφου υπάρχει και λινκ), γιατί θέλω πολύ να βρω εκείνο το κομμάτι.
    Σοκραμ

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Αν καταλαβαίνω σωστά το τραγούδι που αναφέρεις στην ταινία , είναι κάποιο σημείο από το "help i'm rock" του Frank Zappa (1966)

      Διαγραφή
  10. Γεια σου Φώντα.
    Ο Νικολαίδης εμφανίζεται στα πρωτα λεπτα σαν δημοσιογραφος στη συνεντευξη τυπου της αρχης. Ο Βούλγαρης είναι ένας από τους δύο αστυνομικούς που πάνε να συλλάβουν τον Βλάχο (αν θυμάμαι καλά) και τους δειχνει ένα πλάνο στο ασανσερ.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  11. Δυό-τρία πράγματα που γνωρίζω:

    Εγώ ο ίδιος, δεν είμαι "παρακρατικός" στο "Κιέριον", αλλά απλώς... μπάτσος!

    Εύστοχη η παρατήρηση γιά τον Γαβρά, μόνο που πριν κάνει το "Ζ", είχε παρακολουθήσει σε προβολή καμιά 50ριά φορές τις "100 ώρες του Μάη" του Δήμου.

    Ο Βαγγέλης Μανιάτης, που παίζει το mariolo ή maranzanu, όργανο της Σιτσιλιάνικης μαφίας, ήταν πολυπράγμων καλλιτέχνης, ηθοποιός, ακροβάτης, μουσικός κ.λ. Μας έφυγε πριν από 3 χρόνια. Ανάμεσα στα 10 αδέρφια του Βαγγέλη, είναι ο Σάκης, σκηνοθέτης και διευθυντής φωτογραφίας, η Ελένη, ηθοποιός και τραγουδίστρια (Αλκιβιάδης-Μεθυσμένο κορίτσι του Χατζηδάκι), και ο Γιώργος, συγγραφέας, ρεμπετολόγος, λεγεωνάριος.

    Το Κιέριον είναι κατά κάποιο τρόπο η "οικογενειακή φωτογραφία" της περίφημης "Ομάδας". Κι ο Δήμος, βασικός αισθητικός και ιδεολογικός "καθοδηγητής" μας, χωρίς τον αρνητικό προσδιορισμό του όρου.

    Κώστας Φέρρης

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  12. Ευχαριστώ τον κ. Κώστα Φέρρη για τις πληροφορίες και την επικοινωνία.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  13. Αγαπητέ μου κύριε Φώντα,απλώς μια μαρτυρία για τον άνθρωπο Δήμο Θέο.Είχα την τύχη να παρακολουθήσω μαθήματά του στη σχολή της Χατζίκου τη δεκαετία του 80.Συναρπαστικός δάσκαλος,ασυμβίβαστος,γι΄αυτό και ουδέποτε πήρε τη θέση που του αξίζει στον ελληνικό κινηματογράφο.Η σκέψη του ήταν πολύ προχωρημένη για τα δεδομένα μιας 'κομπραδόρικης'κοινωνίας σαν την ελληνική.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  14. Αγαπητέ κύριε Φώντα,μια μαρτυρία για το Δήμο Θέο.Είχα την τύχη να παρακολουθήσω μαθήματά του στη σχολή της Χατζίκου τη δεκαετία του 80.Συναρπαστικός δάσκαλος και ασυμβίβαστος,γι' αυτό και ποτέ δεν πήρε τη θέση που του άξιζε στον ελληνικό κινηματογράφο.Η σκέψη του παραήταν προχωρημένη για τα δεδομένα της ελληνικής 'κομπραδόρικης' κοινωνίας.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  15. οταν βρισκει την κοπελα να εχει πεσει στο τελος απο το παραθυρο παιζει το on with the show των stones απο το their satanic majesties request

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  16. Εν τέλει πρέπει να ξαναδώ αυτή την ταινία μόνο και μόνο για τη μουσική της, καθότι την τελευταία φορά που την είδα, μετά από πολλά χρόνια, δεν είχα προσεκτικά αυτιά για 'κείνη (για τη μουσική της εννοώ).

    ΑπάντησηΔιαγραφή