Πέμπτη 18 Οκτωβρίου 2012

Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ η περιπέτεια μιας ταινίας

Με αφορμή τα πρόσφατα γεγονότα στο Χυτήριο θυμήθηκαν ορισμένοι παλαιότερες περιπτώσεις λογοκρισίας και επεισοδίων με αφορμή κάποιο έργο Τέχνης. Εγώ λέω να θυμηθώ κάτι για το οποίο δεν έγραψε κανείς. Αλλιώς τι νόημα έχει, όταν γράφουμε όλοι τα ίδια και τα ίδια; Θα πάμε λοιπόν πολύ πίσω στο χρόνο, στο 1966, και στην περίπτωση της ταινίας του Δημήτρη Κολλάτου «Ο Θάνατος του Αλέξανδρου».
Την ταινία αυτή την είχα δει μικρός, στην κρατική τηλεόραση, στην πρώτη πασοκική τετραετία (1981-85) και θυμάμαι ακόμη πως μου είχαν κάνει τεράστια εντύπωση –έφηβος γαρ– οι κάπως μπρούτες ερωτικές στιγμές ενός ετοιμοθάνατου.  Το στόρι του έργου το αντιγράφω από το βιβλίο του Γιάννη Σολδάτου Ιστορία του Ελληνικού Κινηματογράφου [Αιγόκερως, Αθήνα 1982].
«Ο Δημήτρης Κολλάτος με τον ‘Θάνατο του Αλέξανδρου’ προχωράει σε μερικές καινοτομίες που σοκάρουν τους θεατές. Ο μύθος του είναι απλός. Θυμίζει το ‘Θάνατο του παλληκαριού’ του Παλαμά. Ένας νέος πεθαίνει στο νοσοκομείο από λευχαιμία. Γύρω από αυτή την ιδέα πλέκονται διάφορα επεισόδια είτε σύγχρονα είτε παρελθόντα με φλας μπακ, που κύριο στόχο τους έχουν τον παραλογισμό του θανάτου. Ο Αλέξανδρος προσπαθεί να αντιδράσει σε μια παράλογη ροή των πραγμάτων και να κρατηθεί στη ζωή. Ετοιμοθάνατος αγωνίζεται να κάμει έρωτα με τη γυναίκα του και ταυτόχρονα, με φλας μπακ, επαναφέρεται στη θύμηση τού πρώτου έρωτά του σ’ ένα πορνείο. Η απόπειρά του είναι μάταιη. Ο θάνατος έρχεται. Στους φίλους αντανακλάται ο παραλογισμός του θανάτου. Τους είναι απίστευτο και όμως οι ίδιοι ζουν και κινούνται φυσιολογικά. Ο Κολλάτος τους παρακολουθεί ακόμα και στην τουαλέτα. Και όταν ο παραλογισμός θα νικήσει, ο κόσμος θα συνεχίσει να κινείται κανονικά».
Ο «Θάνατος του Αλέξανδρου» προβλήθηκε για πρώτη φορά στο 7ο Φεστιβάλ Κινηματογάφου Θεσσαλονίκης, στο διάστημα 22-28 Σεπτεμβρίου του 1966 και (δεν ξέρω αν πρέπει να γράψω «φυσικά») αγνοήθηκε από τα βραβεία. Αν και κάποιοι της κριτικής επιτροπής, την οποίαν αποτελούσαν οι Ιωάννης Θεοδωρακόπουλος, Μάνος Χατζιδάκις, Γιάννης Τσαρούχης, Έλλη Λαμπέτη, Γιάννης Μπακογιαννόπουλος και Φιλοποίμην Φίνος, υποθέτω πως είχαν καλή γνώμη για την ταινία. Το γνωρίζω, σίγουρα, για τον Χατζιδάκι…
Δεν κάλυψα εγώ το στήθος τής Αρλέτ Μπωμάν
Πριν μερικά χρόνια είχα βρει ένα 16σέλιδο booklet στο Μοναστηράκι, που αναφερόταν στην ταινία κι ήταν γεμάτο από πληροφορίες, κριτικές και στοιχεία. Ο Μάνος Χατζιδάκις είχε πει για το φιλμ:
«Η σημαντικωτέρα ταινία που προεβλήθη εις το Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης, αληθινά πανίσχυρη παρουσία που με άφησε άναυδον με το θάρρος και την δύναμιν της συλλήψεώς της, ήταν η ταινία του Δημήτρη Κολλάτου 'Ο Θάνατος του Αλέξανδρου'. Αυτή είναι η αληθινά μεγάλη ταινία του φεστιβάλ. Ο Δημήτρης Κολλάτος είναι ο πρώτος Δραματουργός του ελληνικού κινηματογράφου».
Παρά τα καλά λόγια του Χατζιδάκι, αλλά και κάποιων εκ των κριτικών κινηματογράφου που παρευρέθησαν στην προβολή (από τις εφημερίδες Βραδυνή, Απογευματινή, Καθημερινή…) η ταινία αντιμετώπισε προβλήματα στη διανομή της. Πέρασε από πρωτοβάθμια λογοκριτική επιτροπή (την αποτελούσαν ο διευθυντής του Εξωτερικού Τύπου του Υπουργείου Προνοίας, ένας διευθυντής Οπτικών Μέσων, ο διευθυντής Αποδήμου Ελληνισμού, ο διευθυντής Ελέγχου Δημοσίων Θεαμάτων κι ένας Τμηματάρχης του Υπουργείου Παιδείας – δεν αναφέρω τα ονόματα, δεν έχει νόημα, αλλά τις ιδιότητες των ανθρώπων…), η οποία κατ’ ουσίαν απαγορεύει την δημόσια προβολή της, αφού ζητά να περικοπούν τέσσερις σκηνές. 
Ο Ιωάννης Θεοδωρακόπουλος (Ακαδημαϊκός και Υπουργός Παιδείας της υπηρεσιακής κυβέρνησης του Ιωάννη Παρασκευόπουλου από την 22/12/1966 έως την 3/4/1967 –μία μεγάλη εν πάση περιπτώσει μορφή των ελληνικών γραμμάτων– δηλώνει για τον Θάνατο του Αλέξανδρου): «Και ο ρεαλισμός έχει όρια. Ένας άρρωστος από λευχαιμία, που θα πεθάνη σε λίγα λεπτά, βάζει τη γυναίκα του να γυμνωθή εντελώς και προχωρεί σε πλήρη σεξουαλική ομιλία μαζί της. Αυτά ξεπερνούν κάθε αντοχή», ενώ ο Υφυπουργός παρά τη Προεδρία της Κυβερνήσεως Στεφάνου Στεφανόπουλου (17/9/1965- 22/12/1966) Δημήτριος Γεωργίου αποφαίνεται: «Ο Έλληνας νοικοκύρης δεν πρέπει να δη αυτή την ταινία. Οφείλω να προστατεύσω τον ελληνικό λαό από το φιλμ σας»
Φυσικά, ακόμη και κατά τη διάρκεια της προβολής στο Φεστιβάλ, τα προβλήματα για την ταινία δεν ήταν λίγα. Στην εφημερίδα Τα Νέα της 30/9/1966 διαβάζουμε πως ο Ιωάννης Θεοδωρακόπουλος, ο Ακαδημαϊκός και Πρόεδρος της κριτικής επιτροπής υπενθυμίζω, αποχώρησε κατά τη διάρκεια της προβολής «περιφρονώντας το καθήκον του να παραμείνη στη θέση του ως το τέλος κάθε ταινίας και χωρίς να προβαίνη δημοσία σε σχόλια ή άλλες εκδηλώσεις υπέρ ή κατά του κρινομένου», ενώ στη Δημοκρατική Αλλαγή της 28/9/1966 διαβάζουμε πως «ενώ συνεχιζόταν ακόμη η προβολή του φιλμ ‘Ο Θάνατος του Αλέξανδρου’, οι παραγωγοί Τζέημς Πάρις και Κλέαρχος Κονιτσιώτης άρχισαν να θορυβούν ζωηρά, εγκατέλειψαν τις θέσεις τους στον εξώστη και κατεβαίνοντας στην πλατεία με τις κραυγές ‘αίσχος, δεν είναι ταινία αυτή’ αξίωσαν από το κοινό να συμμερισθή την άποψή τους και να διακοπή η προβολή της ταινίας!!  Δημιουργήθηκε φυσικά πανδαιμόνιο, οι αντιδράσεις του κοινού στράφηκαν κατά των δύο παραγωγών και με την απαίτησή του (του κοινού) οι ταραξίες απεχώρησαν από την αίθουσα χωρίς να διακοπή η προβολή».
Ο Δημήτρης Κολλάτος που είχε άκρες στη Γαλλία είχε στείλει κόπιες στο Παρίσι εισπράττοντας τις θετικότατες κριτικές γνωστών γάλλων επαϊόντων της εποχής, όπως του ηθοποιού και θεατρικού σκηνοθέτη Jean Vilar, του δημοσιογράφου και κινηματογραφικού συγγραφέα-κριτικού Georges Sadoul, του συγγραφέα και δημοσιογράφου Claude Mauriac, του φιλoσόφου Roger Garaudy (τα επαινετικά λόγια όλων καταγράφονται αναλυτικώς στο 16σέλιδο booklet) κάτι που μάλλον «βοήθησε» την δευτεροβάθμιο επιτροπή λογοκρισίας που συστήθηκε λίγο καιρό αργότερα (αποτελούμενη από τον Γενικό Διευθυντή του Υπουργείου Τύπου, έναν Αστυνομικό Διευθυντή, τον Πρόεδρο του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου, κάποιον... Παπαδημητρίου ειδικών γνώσεων, τον Διευθυντή Ελέγχου Δημοσίων Θεαμάτων και μία… γραμματέα κάποια δίδα Στίππα!) να αποφανθεί υπέρ της δημόσιας προβολής του φιλμ, χωρίς καμμία περικοπή.
Στο booklet που βρήκα στο Μοναστηράκι ήμουν διπλά τυχερός, καθότι ανάμεσα στις σελίδες του υπήρχε κι ένα διπλωμένο Α4 φύλλο, που διαφήμιζε την δημόσια, πλέον, προβολή της ταινίας, τονίζοντας το «Χωρίς Περικοπές». Πραγματοποιήθηκε δε αυτή την 6/3/1967 στους κινηματογράφους Άστορ (Σταδίου) και Σελέκτ (Πατησίων). 
Δεν έχω πληροφόρηση για ενδεχόμενες αντιδράσεις και επεισόδια από θιγμένους… νοικοκύρηδες. Εξάλλου, τότε, δεν απασχολούσαν και τόσο αυτά τα ζητήματα (ο κόσμος είχε άλλα ζόρια), καθώς έληγαν συνήθως σε στενό κύκλο, παίρνοντας, τις πιο πολλές φορές, ήσυχα το δρόμο τους.
Και κάτι ακόμη. Μουσική στον Θάνατο του Αλέξανδρου είχε γράψει ο Γιάννης Μαρκόπουλος. Στο 16σέλιδο υπάρχει μία αναφορά σ’ αυτήν, δημοσιευμένη στην Καθημερινή τής 29/9/1966 (από την Ροζίτα Σώκου; – πιθανώς). Διαβάζουμε:
«Ο μουσικός Γιάννης Μαρκόπουλος θαυμάσια κατάλαβε το μοντέρνο στυλ της ταινίας και η μουσική του μας ξεκούρασε από τα ατέλειωτα εκείνα μπουζούκια και τις κιθάρες και τα ‘λαϊκά’ μοτίβα που είχαμε υποστή όλον τον τελευταίο καιρό, αναπόφευκτη πλέον συνοδεία και των καλυτέρων ταινιών μας. Και πολύ όμορφα κοροϊδεύει στην παρωδία από τα… ‘πράσινα’ φανάρια, και αυτή δίνει τον τόνο της τελικής ‘κηδείας’ και τον ρυθμό της ζωής που ξαναρχίζει».
Το απόσπασμα αυτό υπάρχει και στο οπισθόφυλλο τού soundtrack «Ο Θάνατος του Αλέξανδρου» [Philips 630 139 PL] που κυκλοφόρησε εκείνη την εποχή, ενώ ο ίδιος ο Μαρκόπουλος είχε γράψει για τη μουσική του (πάντα από το οπισθόφυλλο):
«Η μουσική στον Αλέξανδρο δεν είναι ένα τυπικό σχήμα που χρησιμεύει σαν υπογράμμιση ή σαν υπόκρουση. Προσπάθησα να συνθέσω ένα έργο αυτοδύναμο και ανεξάρτητο που στις προεκτάσεις του να συναντά τις θέσεις και το ύφος της ταινίας».
Το άλμπουμ «Ο Θάνατος του Αλέξανδρου» είναι ένα από τα σπανιότερα της ελληνικής δισκογραφίας (πουλήθηκε το Καλοκαίρι στο eBay στην τιμή των 1400 ευρώ!) και απορώ γιατί δεν έχει επανεκδοθεί έως ώρας σε… 180άρι βινύλιο (παρουσιάζει εξάλλου rock και avant ενδιαφέρον) από τις εταιρείες μας που ασχολούνται με τις επανατυπώσεις.
Να το πράξει κάποιος-κάποια τάχιστα.

12 σχόλια:

  1. Kala tha'nai na epanekdothei....o Markopoulos omws to dinei????

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Έχω την εντύπωση πως το τελευταίο πρόβλημα θα είναι ο Γιάννης Μαρκόπουλος. Δεν ξέρω κιόλας… Υποθέτω…

      Διαγραφή
  2. Η μουσική απο το ΘΑΝΑΤΟ ΤΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ (και τα εννέα tracks) έχει πάντως επανεκδοθεί το 1994 απο την POLYGRAM/UNIVERSAL, σε ένα cd που περιλαμβάνει επίσης τη μουσική απο τις ταινίες ΔΙΧΑΣΜΟΣ και ΨΑΡΟΓΙΑΝΝΟΣ.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Το είχα δει αυτό το CD στις «προσφορές» στο Metropolis (5-6 ευρώ, κάτι τέτοιο) και από κακή εκτίμηση δεν το είχα πάρει.

      Διαγραφή
  3. Τι να το κανουμε το σαουντρακ την ταινια να δουμε
    Α.Κ.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Τι να τη κάνουμε την ταινία, το soundtrack ν’ ακούσουμε (πλάκα κάνω).

      Όλο και κάποιος χριστιανός (ας είναι και ειδωλολάτρης) θα την ανεβάσει στο γιουτιούμπι.

      Διαγραφή
  4. Εδώ λέει ότι πήρε το 1ο βραβείο σκηνθεσίας...
    http://backtomono.wordpress.com/2008/11/03/%CE%BF-%CE%B8%CE%AC%CE%BD%CE%B1%CF%84%CE%BF%CF%82-%CF%84%CE%BF%CF%85-%CE%B1%CE%BB%CE%AD%CE%BE%CE%B1%CE%BD%CE%B4%CF%81%CE%BF%CF%85-philips-630-139-pl-1966/


    Αντώνης.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  5. Είναι λάθος.

    Βραβείο σκηνοθεσίας το 1966 είχε πάρει ο Ροβήρος Μανθούλης ("Πρόσωπο με πρόσωπο") και μουσικής ο Χρήστος Λεοντής ("Με τη λάμψη στα μάτια").

    Δες εδώ για τα βραβεία του 1966:

    http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A6%CE%B5%CF%83%CF%84%CE%B9%CE%B2%CE%AC%CE%BB_%CE%9A%CE%B9%CE%BD%CE%B7%CE%BC%CE%B1%CF%84%CE%BF%CE%B3%CF%81%CE%AC%CF%86%CE%BF%CF%85_%CE%98%CE%B5%CF%83%CF%83%CE%B1%CE%BB%CE%BF%CE%BD%CE%AF%CE%BA%CE%B7%CF%82_1966

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  6. Ευχαριστώ πολύ για την απάντηση και το link.
    27 χρονών ήταν ο Μαρκόπουλος τότε. Ήταν ΚΑΙ ο Κολλάτος?

    Ευχαριστώ,
    Αντώνης

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  7. Επειδή το έψαξα λίγο.

    Δεν βρήκα κάπου το έτος γεννήσεως του Κολλάτου (μπορώ να το υποθέσω, με μεγάλη πιθανότητα να πέσω μέσα, αλλά δεν υπάρχει λόγος). Τα βιογραφικά που υπάρχουν στα βιβλία του ξεκινούν ως εξής: «Ο Αθηναίος Δημήτρης Κολλάτος άρχισε την πολύπλευρη σταδιοδρομία του…» κ.λπ., κ.λπ.

    Ο «Θάνατος του Αλέξανδρου» πήρε τρία βραβεία Κριτικών (το τονίζω «Κριτικών») το 1966 (καλύτερης ταινίας, καλύτερου σεναρίου, καλύτερης μουσικής). Τα βραβεία αυτά τα απένειμαν ξέχωρα οι κριτικοί, δεν ήταν τα επίσημα βραβεία του φεστιβάλ. Ίσως γι’ αυτό να υπάρχει ένα μπέρδεμα.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  8. Αυτό το σχόλιο αφαιρέθηκε από τον συντάκτη.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  9. Η σελίδα στη Wikipedia που λογικά είναι μεταγενέστερη των τελευταίων σχολίων (https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%94%CE%B7%CE%BC%CE%AE%CF%84%CF%81%CE%B7%CF%82_%CE%9A%CE%BF%CE%BB%CE%BB%CE%AC%CF%84%CE%BF%CF%82), δίνει ημερομηνία γέννησης 9 Ιουνίου 1937, άρα ήταν δύο χρόνια μεγαλύτερος από τον Μαρκόπουλο, 29.

    ΑπάντησηΔιαγραφή