JAZZ FOCUS ’65 η space jazz στη χερσόνησο του Αίμου

Οι Jazz Focus ’65 υπήρξαν το σημαντικότερο γκρουπ στην jazz σκηνή της Βουλγαρίας. Ακόμη, ένα από τα πιο δυναμικά κουαρτέτα στην Ευρώπη στο δεύτερο μισό των sixties, αφού οι εμφανίσεις του σε διάφορα φεστιβάλ της εποχής συγκινούσαν το ίδιο κοινό και κριτική. Σαράντα πέντε χρόνια μετά την ίδρυσή τους, φαίνεται πως ο θρύλος γύρω από το όνομά τους εξακολουθεί να μένει απείραχτος.
Με βάση τα στοιχεία που αναφέρει ο Ulrich Olshausen στο άλμπουμ των Jazz Focus 65 στην MPS (1968), το συγκρότημα σχηματίστηκε το 1965 στη Βουλγαρία, όταν κλήθηκε να γράψει μουσική για ένα σατιρικό φιλμ, υπό τον τίτλο “Focus”. Κάπως έτσι προέκυψε το όνομά τους: Jazz Focus ’65. [Καθοριστικός, πάντως, λέγεται πως ήταν ο ρόλος του ποιητή Radoy Ralin (1923-2004) στη δημιουργία του γκρουπ. Άγνωστον αν είχε κάποια σχέση με το συγκεκριμένο "σατιρικό φιλμ"]. Στην αρχή μάλιστα φαίνεται πως ξεκίνησαν ως τρίο. Τουλάχιστον ως τρίο (The Focus 65 Trio) συνοδεύουν την τραγουδίστρια Snezka Dobreva στο "I only remember" (των E. Georgiev και M. Mishev) σ’ ένα άλμπουμ από το 1965(;), μαζί με την (The) Sofia Orchestra, αλλά και την (The) Variety Orchestra of the Bulgarian Radio & TV. Το τρίο πολύ σύντομα θα εξελιχθεί, πάντως, σε κουαρτέτο ηχογραφώντας μέσα στο 1965 τον πρώτο του δίσκο. Ήταν ένα επτάιντσο EP με 4 κομμάτια, το οποίο τοποθετούσε από την αρχή τους Focus ’65 σ’ ένα δικό τους σύμπαν. Ποια ήταν όμως τότε η πρώτη επίσημη σύνθεσή τους; Στο φλάουτο ήταν ο Simeon Shterev (προφανώς ο leader, αφού το όνομά του, και βεβαίως η φωτογραφία του, προβάλλονταν μόνα τους στο εξώφυλλο), στη θέση του πιανίστα βρισκόταν ο Milcho Leviev, στο κοντραμπάσο ο Lyuben Borisov και στα κρουστά ο Peter Slavov. Τα θέματα αφορούσαν σε μία ιδιότυπη εκδοχή blues ("Blues in 10") του Milcho Leviev, στις διασκευές των “A cat’s promenade” (του Gerry Mulligan) και “The girl from Ipanema” (του A.C. Jobim) και ακόμη σε μία σύμμειξη jazz και κλασικής στο “Mozart and Co. Focus 65”. Το φλάουτο του Shterev είχε, όπως γίνεται αντιληπτό, πρωταγωνιστικό ρόλο. Όπως και το πιάνο του Leviev, στον ίδιον ακριβώς βαθμό. Κορυφαίο θέμα; Το “Blues in 10”, με μία ρυθμική υποδιαίρεση, καταφανώς επηρεασμένη από τον τρόπο άρθρωσης της βουλγαρικής παραδοσιακής μουσικής. Η λεγόμενη balkan jazz έχει, και εδώ, τη γέννησή της. Αεράτο το «κορίτσι από την Ιπανέμα» και εντυπωσιακό το «τριτο-ρευματικό» κλείσιμο. Αξίζει ν’ αναφέρω πως οι Shterev, Leviev και Borisov είχαν όλοι τους κλασική παιδεία, τρέφοντας συγχρόνως αγάπη για την jazz, την οποία γνώρισαν, όπως και πολλοί άλλοι Ανατολικοευρωπαίοι εκείνα τα χρόνια, μέσα απ’ το ραδιόφωνο.
Γρήγορα οι Jazz Focus ’65 αρχίζει ν' αποκτούν φήμη. Τα όρια της χώρας τούς φαίνονταν κάπως στενά πια, με αποτέλεσμα να βρεθούν ύστερα από λίγο διάστημα, και πάντως μέσα στο 1966, στο East-West Jazz Festival στη Νυρεμβέργη, με κάπως διαφοροποιημένη line-up. Η πανευρωπαϊκή αναγνώριση θα έρθει την επόμενη χρονιά, όταν οι βούλγαροι μουσικοί θα εμφανισθούν στο Prague Jazz Festival και κυρίως στο Montreux, όπου θα εντυπωσιάσουν απαξάπαντες, λαμβάνοντας το πρώτο βραβείο των κριτικών. Οι διθύραμβοι των La Nouvelle Observateur, Jazz-Hot Paris και Tribune de Geneve κοσμούν το οπισθόφυλλο του πρώτου πλέον LP τους, του “Quartet Jazz Focus-65”, που κυκλοφόρησε στην πατρίδα τους το 1967, από την Balkanton. Leviev, Shterev και Slavov βρίσκονται στο γκρουπ, ενώ τη θέση του μπασίστα Borisov έχει τώρα ο Lyubomir Mitsov. Δυστυχώς στο LP αυτό, όλα τα στοιχεία αναφέρονται με την κυριλλική γραφή τους, οπότε είναι δύσκολο να κατανοηθούν πλήρως. Με λίγη προσπάθεια, πάντως, μπορώ να διαβάσω πως πρόκειται για live LP (ακούγονται, εξάλλου, χειροκροτήματα στην ηχογράφηση), από τη σάλα «Βουλγαρία» τον Απρίλιο του ’67. Πέντε τα θέματα στο set. Η άγνωστη σ’ εμένα σύνθεση της Carla Bley “Madonna” (ηχογραφήθηκε αργότερα από την Carla Bley ως “Jesus Maria”, ενώ ακούγεται και σ’ ένα παλιό CD του Jazz & Τζαζ, το “Modern Jazz Masters”, από τον Mark Turner – η απορία, ωστόσο, παραμένει όσον αφορά στο αν υπάρχει κάπου ηχογραφημένη πριν τους Jazz Focus ’65), ένα τραγούδι του Jerome Kern, το “Round midnight” του Thelonious Monk, το “Sombrero” του Charles Lloyd (πρόκειται για το “Sombrero Sam” από το άλμπουμ “Dream Weaver” στην Atlantic, το 1966) και κάποιος Bach. Η ηχογράφηση, δυστυχώς, δεν είναι καλή, αλλά επειδή ο δίσκος είναι καθαρός, με λίγο «πείραγμα» και το σωστό bias για κασέτα μετάλλου (όσο βρίσκω MCs μ’ αυτές παλεύω), μπορείς να τον κάνεις να βγάλει vibes. Και όντως. Το φλάουτο του Simeon Shterev είναι μαγικό στη σύνθεση του Monk, ενώ το “Sobrero” έχει τέτοιο drive, που δικαιολογεί όχι μόνο την ανθολόγησή του στη συλλογή της Cosmic Sounds London “Sunset Sunrise Rare Gems from Bulgarian Vaults” (2002), αλλά και τα remixes, τα οποία έχει υποστεί.
Περίπου δέκα μήνες αργότερα, τον Φεβρουάριο του ’68, κυκλοφορεί το δεύτερο LP των Jazz Focus ’65, με τίτλο πάλι τ’ όνομά τους. Τρεις διασκευές κι εδώ (το “Billie’s bounce” του Charlie Parker, το “Yesterday” των Lennon/ McCartney, το “Midnight mood” του Joe Zawinul) και δύο συνθέσεις του πιανίστα Milcho Leviev, το “Monday morning” και το “Blues in 12”. Ήταν η εποχή που εμφανίζονταν συνεχώς στην Ευρώπη και ιδίως στη Γερμανία (ήταν επίσημοι προσκεκλημένοι του German Jazz Festival στην Φρανκφούρτη νωρίς το ’68), όντας η μπάντα με τα περισσότερα live εκεί, το συγκεκριμένο διάστημα. Λογικό ήταν, λοιπόν, να προξενήσουν το ενδιαφέρον της MPS, για την ηχογράφηση κάποιου άλμπουμ.Σε παραγωγή των Lippmann και Rau (εκ των εμπνευστών του American Folk and Blues Festival) μπαίνουν, τελικώς, στο στούντιο την 9η Ιουνίου του 1968, για την εγγραφή του καλύτερου άλμπουμ τους “Jazz Focus ’65”.
Όταν άκουσα για πρώτη φορά αυτό το LP, πριν από 9-10 χρόνια, δεν πίστευα στ’ αυτιά μου. Μου φαινόταν ότι τέτοιος ήχος ήταν αδιανόητος εκείνη την εποχή, για ευρωπαϊκό σχήμα. Οι Jazz Focus ’65 δεν είχαν καμία σχέση π.χ. με την άρτι δημιουργηθείσα free jazz σκηνή και αντίληψη. Έχοντας, ως μουσικοί, αυτό το κλασικό υπόβαθρο, δημιουργούν μία πρωτότυπη καινούρια jazz – ας την πω chamber space jazz – με σπάνια υπόγεια ένταση και ψυχεδελική κατάληξη, ένα αυθεντικό space trip, χωρίς ίχνος ηλεκτρονικών εφέ ή συνθετητών. Ξεπερνώντας, στην αρχή, το ζήτημα «ατμόσφαιρα» και μελετώντας για λίγο τα θέματα εντοπίζω διάφορα. Π.χ. στο “Yesterday”, έχουμε μία baroque jazz προσέγγιση στη γνωστή μελωδία με το σχεδόν... κοροϊδευτικό τελείωμα και τη μελωδία «όπως την ξέρουμε», ενώ στο “Billie’s bounce” υπάρχει το παιγνίδι πάνω στη μελωδία, την ώρα που ο Leviev χρησιμοποιεί «προετοιμασμένο» πιάνο και ακουστικό εφέ (κάτι σαν τσαλάκωμα χαρτιού κοντά στο μικρόφωνο). Στο “Autumn sun”, σύνθεση του Leviev, ενώ χρησιμοποιούνται κάποιες free τεχνικές στην improv προσέγγιση, η αρμονική δομή του κομματιού παραμένει σταθερή (και σαφής). Τι σημαίνει αυτό; Ότι δεν χρειάζεται να πείσεις τον εαυτό σου, για να το ακούσεις. Στα“Blues in 10” και “Blues in 12” Leviev και Shterev προχωρούν σε συνεχείς ανατροπές, περνώντας ανεπαίσθητα και από τη folk των Βαλκανίων, ενώ το έσχατο “Badinerie” είναι μία διασκευή του Leviev στο τελευταίο μέρος από την Suite in B minor του Bach. Πρόκειται, απλώς, για ένα baroque jazz κομψοτέχνημα.
Κι όμως αυτό το πολύ καλό άλμπουμ αποτέλεσε στην ουσία το κύκνειο άσμα τους. Ποιος ξέρει γιατί, οι Jazz Focus ’65 δεν θέλησαν να συνεχίσουν. Ίσως, γιατί οι φυγόκεντρες τάσεις, που δημιουργούνται στα συγκροτήματα, όταν συγκρούονται επιλογές, επέδρασαν και στην περίπτωσή τους καταλυτικώς. Όπως κι αν είχαν τα πράγματα το μέλλον απεδείχθη ιδιαιτέρως ελκυστικό για τους μουσικούς… Ο Simeon Shterev σχημάτισε στη δεκαετία του ’70 το Simeon Shterev Quartet, με τo οποίo ηχογράφησε στη Βουλγαρία, πάντα για την Balkanton. Τo φερώνυμο άλμπουμ από το 1978 ξεχωρίζει. Μαζί του ο Peter Slavov κρουστά, ο Theodossi Stoykov μπάσο και ο νεαρός πιανίστας Mario Stanchev. Βρέθηκε επίσης στο πάλκο με τους Maynard Ferguson, Chick Corea, Albert Mangesldorff, Jan Garbarek, Kenny Wheeler κ.ά., δίχως ποτέ να εγκαταλείψει την κλασική του διάσταση.
Ο Milcho Leviev είχε μιαν εξαιρετική καριέρα. Πήγε στην Αμερική, στην Καλιφόρνια, το 1970 και έγινε, συν τω χρόνω, ένας top session πιανίστας. Ακόμη, μέλος σε συγκροτήματα και βεβαίως leader σε άλλα. Εντελώς συνοπτικώς… έπαιξε και δισκογράφησε με την ορχήστρα του Don Ellis (στο διπλό top LP για το είδος του “Tears of Joy” στην Columbia το ’71) και τους Dave Holland, Charlie Haden, Art Pepper, Roy Haynes, Billy Cobham… Με τον τελευταίο, μόνιμοι σχεδόν συνεργάτες από τη δεκαετία του ’70 και για πολλά έκτοτε χρόνια. Είχαν παίξει μαζί και στη Θεσσαλονίκη το 2003. Ηγήθηκε επίσης του Milcho Leviev Trio (με Ray Brown και Peter Erskine), όπως και των Free Flight (με Jim Walker, Jim Lacefield και Ralph Humphrey). Η δισκογραφία του αριθμεί δεκάδες τίτλους. Να μη λησμονήσω το εξαιρετικό του άλμπουμ με την ελληνίδα ερμηνεύτρια Βίκυ Αλμαζίδου (αναφέρομαι στο “Quiet Love/ a mini jazz opera in 11 acts”, που κυκλοφόρησε από την Ethnic Art, το 2004).
Ο ντράμερ Peter Slavov (πέθανε πρόπερσι στα 66 του) ακολούθησε καριέρα πιο κοντά στο rock. Την περίοδο 1970-71, θέλω να λέω, πως ήταν μέλος των Sreburnite Grivni (από τους οποίους πέρασε και ο Shterev), ενός από τα καλύτερα γκρουπ του βουλγαρικού beat (ας το πούμε έτσι). Εγγραφές τους υπάρχουν στα άλμπουμ “The Golden Orpheus ’71” και “The Best of the Beat Groups of Sofia” (προφανώς και αλλού – ηχογράφησαν και συμμετείχαν σε διάφορα 45άρια, σε ορισμένα split με τους Beatles!), ενώ το 1979 (λίγο μετά την παρουσία του στο Simeon Shterev Quartet) μπαίνει και στους FSB (στο δεύτερο άλμπουμ τους), το πιο δημοφιλές rock, pop, light-jazz, prog σχήμα στη Βουλγαρία, με δεκάδες χιλιάδες πωλήσεις και καριέρα που φθάνει μέχρι σήμερα. Η jazz φυσικά δεν έλειψε ποτέ από τις δραστηριότητές του. Ως μέλος των Jazz Trio + X στις αρχές του ’90 θα γράψει το άλμπουμ “Full Colored Bird” με τον Theodosii Spassov κ.ά. Προς τα μέσα του ’80 ο Simeon Shterev θα επιχειρήσει προς έκπληξη όλων να ξαναστήσει το παλαιό συγκρότημα. Το όνομά του τώρα απλώς “Focus” Jazz Quartet. Ο ίδιος έπαιζε φλάουτο, ο Antoni Donchev keyboards (συμμετέχει στο CD της Αλαμζίδου, ενώ έχει συνεργαστεί και με την Αλέξια στο “In A Jazz Mood” του ’96), ο Theodosii Stoikov κοντραμπάσο και ο Hristo Yotsov κρουστά (και αυτός με συμμετοχή στο “Quiet Love”). Απ’ αυτήν την ιστορία θα προκύψει μάλιστα κι ένα τουλάχιστον πολύ καλό LP, ηχογραφημένο στα στούντιο της Balkanton τον Ιούνιο του ’85. Οι Focus Jazz Quartet, δίχως να πέφτουν στην παγίδα των εύκολων λύσεων που προσέφερε η εποχή, δημιουργούν ένα προσωπικό set, γύρω από το οποίο το spacy φλάουτο του Shterev κυριαρχεί.Μια δισκογραφία…
1. The Focus ’65 Quartette – 7” EP, Balkanton BTM 5817 - 1965
2. Quartet “Jazz Focus-65” – LP, Balkanton BTA 1006 – 1967
3. Quartet Jazz Focus 65 – LP, Balkanton BTA 1098 – 1968
4. Jazz Focus ’65 – LP, GER. MPS 15 219ST – 1968
5. Focus Jazz Quartet – LP, Balkanton BTA 11676 – 1985
6. Focus ’65 Quartet and the Bulgarian Radio and TV Big Band – Anti Waltz (Forbidden Songs) – CD, SW. BMU 2004 – 1998
Τα στοιχεία των βουλγαρικών άλμπουμ που αναφέρονται στο κείμενο...
1. Snezka Dobreva – S/T – Balkanton BTA 523 – 1964 ή 652. Various – Naj-Hubavoto ot Zabavna I Tancova Muzika za 1967 Godina – Balkanton BTA 1112 – 1968
(ένα θέμα με την Mimi Nikolova και τους Jazz Focus 65 και ακόμη Shtourtsite, Studio 5, Lili Ivanova…)
3. The Golden Orpheus ’71 – Balkanton BTA 1289 – 1971 ή ’72
(δύο τραγούδια των Silver Bracelets δηλ. των Sreburnite Grivni)
4. The Best Of the Beat Groups of Sofia – Balkanton BTA 1437 – 1973
(έξι τραγούδια με τους Sreburnite Grivni)
5. Various – Jazz in the Socialistic Countries – Balkanton BTA 1501 – 1974
(συλλογή με Jazz Focus 65, Caucasus Trio, Gustav Brom, Jan Wroblewski…)
6. Simeon Shterev Quartet – Balkanton BTA 2128 – 1978
7. FSB – II. – Balkanton BTA 10182 – 1979
8. Various - IXth Jazz Meeting, Sofia ’86 – Balkanton BTA 12168 – 1987
(συλλογή με Rousse Sextet, Raicho Ivanov, Focus and Friends, Jiri Stivin, Vanja Lisak Quartet...)
9. Various – Sunset Sunrise – UK. Cosmic Sounds London CD-23 – 2002
(συλλογή με Jazz Focus 65, Vesselin Nikolov, FSB, Rousse Quartet…)
Jazz Focus 65 δεν βρήκα στο YouTube, αλλά βρήκα τούτο δω το διαμάντι από τους Sreburnite Grivni. Για ακούστε το…