ΡΙΚΑ ΔΕΛΗΓΙΑΝΝΑΚΗ – ΕΥΓΕΝΙΑ ΣΥΡΙΩΤΗ folk βίοι παράλληλοι

Φίλος, πριν απ’ όλα, fan της folk μουσικής, και συνεργάτης στο Jazz & Tζaζ, o Δημήτρης Θωμάς είναι ο άνθρωπος εκείνος με τον οποίον έχω κάνει τις πιο βαθιές συζητήσεις (συνοδευμένες πάντα από ακροάσεις) γύρω απ’ αυτό το στυλ. Πριν πολλά χρόνια του είχα μιλήσει για κάποιες ελληνικές περιπτώσεις που θα τον ενδιέφεραν, ώστε να μετατοπίσει τα ψαξίματά του και προς την ημεδαπή, με πρώτες μεταξύ αυτών (των περιπτώσεων) τις κυρίες Δεληγιαννάκη και Συριώτη. Έκτοτε, ξεχάστηκε το πράγμα. Πριν από κάποιους μήνες, όμως, ο Δημήτρης, που πάντα δούλευε στο μυαλό του κάτι ευρύτερο, εντόπισε τις δύο κυρίες – οι οποίες απ’ ό,τι απεδείχθη ήταν φίλες και συνεργάτιδες – και επικοινώνησε μαζί τους, φέρνοντας στο φως στοιχεία που δεν γνωρίζαμε. Στην πορεία, δε, με παρότρυνε να κάνουμε ένα κείμενο για το περιοδικό. Ήταν εύκολο, επειδή είχα ήδη γράψει για την Ευγενία Συριώτη σ’ ένα παλαιό δισκορυχείον, τον Αύγουστο του ’07, ενώ είχα εντοπίσει στο μεσοδιάστημα και το δεύτερο σπάνιο LP της από το ’82, πράγμα που θα μας έδινε τη δυνατότητα για μία συνολική αποτίμηση. Και πράγματι… Είναι μεγάλη η διαδρομή της συνθέτιδος, συγγραφέως, ποιήτριας και παιδαγωγού Ρίκας Δεληγιαννάκη. Γεννημένη στο Ηράκλειο, ζει και παιδαγωγεί στην κρητική μεγαλούπολη. Σπούδασε στο Ωδείο Ηρακλείου (πιάνο με την Αύρα Τσίκαλη και θεωρητικά με τον Βασίλη Νουφράκη) και στη συνέχεια στο Ελληνικό Ωδείο Αθηνών (πιάνο με την Έλλη Γεωργιάδου και θεωρητικά με τη Μαρία Χατούπη), αποφοιτώντας με διάκριση το 1959. Μετά από ένα σύντομο διάστημα στη Μέση Εκπαίδευση παραιτήθηκε το 1969, για ν’ ασχοληθεί με τη σύνθεση και τη διδασκαλία (πιάνο, μουσική προπαιδεία με βάση το σύστημα Orff) στο Ωδείο Ηρακλείου του Μουσικού Συλλόγου Απόλλων. Με το Σύλλογο οργανώνει συναυλίες, σεμινάρια και διαλέξεις, σχηματίζοντας, το 1971, το οργανικό-φωνητικό σύνολο Γαλάζια Μέταλλα. Συνθέτει κομμάτια για πιάνο, αλλά και πολλά τραγούδια για μεγάλους και παιδιά, γράφοντας και τους στίχους συνήθως, διακρινόμενη σε πανελλήνιους διαγωνισμούς. Έχει εκδώσει εκπαιδευτικά βιβλία για το πιάνο, επιμελείται το κρητικό φιλολογικό περιοδικό Ιδιόφωνο, ενώ, εκτός από την ποίηση, ασχολείται και με το σατιρικό-χιουμοριστικό διήγημα.Η πιο πρόσφατη έκδοση της δουλειάς της έχει τίτλο «Ο Καθρέφτης του Βορρά» [Αεράκης/ Κρητικό Μουσικό Εργαστήρι, 2005] και σε αυτή περιλαμβάνονται τραγούδια από τρεις διαφορετικές περιόδους της δημιουργίας της, ερμηνευμένα από εξαιρετικούς μουσικούς. Από την πλέον πρόσφατη περίοδο (2005) ακούγονται 11 κομμάτια («Ο Καθρέφτης του Βορρά») σε επεξεργασία για πιάνο και έγχορδα από τον Τάσο Καρακατσάνη (συμμετέχουν επίσης οι Χάρης Χατζηγεωργίου βιολί και Ντάνα Χατζηγεωργίου τσέλο), σε μουσική δική της, εννοείται, και στίχους Ραμπιντρανάθ Ταγκόρ, Χρυσούλας Τσικριτζή, Τζουλιέττας Καρόρη και της ιδίας. Αποδίδουν η Μαρία Δημητριάδη, η Σόνια Θεοδωρίδου και στις δεύτερες φωνές ο Κωστής Ρασιδάκης. Υπάρχουν, επίσης, τρία κομμάτια από το 1981, που συναπαρτίζουν το έργο “Coda”, με τους Στέλλα Γαδέδη φλάουτο, Βαγγέλη Μπουντούνη κιθάρα και Δημήτρη Βράσκο βιολί και στα οποία τραγουδούν η Σόνια Θεοδωρίδου και η Φερενίκη Βαλαρή και, τέλος, οι, από το 1972-73, εξαιρετικές ηχογραφήσεις έντεχνης μουσικής (ή αν θέλετε progressive art-folk), που έγιναν γνωστές ως «Κάψαμε τα Καράβια μας», σε ποίηση Μηνά Δημάκη. Λέμε «έγιναν γνωστές», γιατί πρωτοκυκλοφόρησαν, σε δυσεύρετο, σήμερα, δίσκο βινυλίου, το 1977, σε παραγωγή από το Πολύτροπον του Μάνου Χατζιδάκι. Ο Χατζιδάκις, μάλιστα, είχε επιλέξει (για να μην πούμε "επιβάλλει") και τους τραγουδιστές για εκείνο το άλμπουμ, τον Ευτύχιο Χατζηττοφή και την Φερενίκη Βαλαρή. Στον «Καθρέφτη του Βορρά» ακούγεται όμως η πρώτη, και, ίσως, η καλύτερη εκδοχή του έργου, με τον Γιώργο Μούτσιο και την Ευγενία Συριώτη στη θέση των ερμηνευτών. Πρόκειται για ηχογράφηση του 1973! Τραγούδια όπως το φερώνυμο ή το «Η άνοιξη πάλι ντύθηκε» ανήκουν στην πρώτη γραμμή του ελληνικού folk. Να πούμε, μόνον, πως σ’ αυτήν την έκδοση ακούγονται τα 8 από τα 12 τραγούδια του έργου (φυσικά, στο βινύλιο, του ’77, ακούγονται άπαντα). Εμφανίζονται δε, και στις δύο ηχογραφήσεις, οι ίδιοι μουσικοί. Νίκος Γκίνος κλαρινέτο, φλάουτο, Κίμων Βασιλάς τσέμπαλο, μαρίμπα, Τάσος Διακογιώργης σαντούρι, μεταλλόφωνο, Βασίλης Τενίδης κλασική κιθάρα, Ανδρέας Ροδουσάκης κοντραμπάσο. Η Ευγενία Συριώτη είναι μία από τις πιο αξιοπρεπείς παρουσίες της εγχώριας μουσικής σκηνής· και από τις πιο γνήσιες, και παλαιότερες, εκπροσώπους της folk μουσικής στην Ελλάδα (τουλάχιστον με τη σημασία που είχε ο όρος “folk” στις ΗΠΑ, την Αγγλία και αλλαχού, τη δεκαετία του ’60). Γεννημένη στην Αθήνα, η Ευγενία Βάλβη (από το επώνυμο της μητέρας της) ή Συριώτη (από το επώνυμο του πατέρα της) σπούδασε πιάνο με τον Σπύρο Φαραντάτο και φωνητικά με τη Μαρίκα Καλφοπούλου στο Ωδείο Αθηνών και στη συνέχεια στην Royal Academy of Music, στο Λονδίνο. Έγινε γνωστή στους μουσικόφιλους από τη συμμετοχή της στα έργα του Μάνου Χατζιδάκι «Καίσαρ και Κλεοπάτρα» (1962) και «Όρνιθες» (1964). Από το ’64 αφοσιώνεται στη μελέτη, έρευνα και συλλογή φολκλορικών τραγουδιών απ’ όλον τον κόσμο. Έχει εμφανιστεί επανειλημμένως στο Ηρώδειο, στα πλαίσια του Φεστιβάλ Αθηνών. Διδάσκει πιάνο και τραγούδι, ενώ διατηρεί, ανά μεγάλες χρονικές περιόδους, και εκπομπές για τα «Τραγούδια του Κόσμου» στην κρατική τηλεόραση με συνεργάτες τους Σταύρο Παπασταύρου, Κώστα Γεωργίου κ.ά. Ταξίδεψε στην Ευρώπη και την Αμερική, όπου έδωσε σειρές συναυλιών, αποσπώντας κολακευτικά σχόλια. Για τη folk διαδρομή της η ίδια σημειώνει: «Όταν τελείωσα τις σπουδές μου, άρχισα τα ταξίδια μου στην Αμερική, όπου ζούσε ο αδελφός μου Αντώνης ήδη από το 1951. Με τον αδελφό μου είμαστε πολύ αγαπημένοι. Είχαμε μοιραστεί τα δύσκολα χρόνια της Κατοχής, τα παιδικά μας χρόνια στην Αγγλία και είχαμε την κοινή αγάπη της μουσικής. Εκείνος με έστρεψε προς τον δρόμο που είμαι ακόμη και σήμερα. Ο Αντώνης ζώντας στην Αμερική, είχε ακούσει μουσική που ήξερε ότι θα μ’ ενδιέφερε και που στην Ελλάδα δεν είχα ακούσει ζωντανά. Με πήγε παντού. Ακούσαμε spirituals, blues, την Judy Collins, την Joan Baez, τον Pete Seeger, τον Woody και τον Arlo Guthrie, τον Burl Ives, τον Willie Nelson, την Machalia Jackson. Κι έτσι άρχισε το ταξίδι μου στον κόσμο. Άρχισα να αναζητώ φολκλορικά τραγούδια, να επεξεργάζομαι, να μεταφράζω… Τα τραγούδια του κόσμου. Από το ’57 έως σήμερα τα δούλεψα, τ’ αγάπησα, τα τραγούδησα…». Αξίζει, επίσης, να σημειώσουμε ότι το 1968 η Βιβλιοθήκη του Κονγκρέσο συμπεριέλαβε στα αποκτήματά της συλλογή ελληνικών δημοτικών τραγουδιών με ερμηνεύτρια την ίδια. Οι δύο, μόνον, προσωπικοί της δίσκοι «Ταξιδεύοντας» (1970) και μια «Μια Θάλασσα Μικρή» (1982) είναι γεμάτοι με θαυμάσιες, λιτές ατμοσφαιρικές μπαλάντες και παραδοσιακά τραγούδια σε ιδιαίτερη folk ενορχήστρωση-απόδοση και με την εξαιρετική φωνή της σε πρώτο πλάνο· δυστυχώς, δεν έχουν επανεκδοθεί ποτέ αυτούσιοι, και γι’ αυτό είναι δυσεύρετοι. Έχουν, πάντως, πρόσφατα κυκλοφορήσει (2008-09) από τις εκδόσεις Φ. Νάκας δύο βιβλία με στίχους, παρτιτούρες και CD, που περιλαμβάνουν και κομμάτια απ’ αυτούς τους σπάνιους δίσκους (βασικά, όλα τα tracks από το «Ταξιδεύοντας» πλην ενός και όλα από το «Μια Θάλασσα Μικρή» πλην δύο). Μάλιστα, στο «Ταξιδεύοντας» είχα αφιερώσει και το «δισκορυχείον» του τεύχους 173/174, όπως προείπα,, τον Αύγουστο του 2007. Έγραφα εκεί σχετικά: "Η Ευγενία Συριώτη είναι μια κυρία, που εξακολουθεί να εκτιμάται σε κάποιους κύκλους. Αυτοί οι κύκλοι μπορεί να είναι, ας πούμε οι ‘χατζιδακικοί’, αφού η άξια ερμηνεύτρια τραγουδούσε στους ‘Όρνιθες’ και στο ‘Καίσαρ και Κλεοπάτρα’. Κάποιοι άλλοι, οι ‘ντυλανικοί’, μπορεί να γνωρίζουν την Ευγενία Συριώτη από τις πρώτες μαζεμένες μεταφράσεις στη γλώσσα μας τραγουδιών του Bob Dylan (πρόκειται για το βιβλίο ‘Τα Τραγούδια του Μπομπ Ντύλαν’, εκδ. ibc Hellas/ Διεθνής Λέσχη Βιβλίου, Αθήναι 1973, που κυκλοφόρησε με το εξώφυλλο της… Tarantula). Πάντως λίγοι πρέπει να είναι εκείνοι που θα γνωρίζουν το πολύ ενδιαφέρον folk άλμπουμ Ταξιδεύοντας, που είχε ηχογραφήσει το 1970 η ίδια, με τη συνοδεία της κιθάρας του Βασίλη Τενίδη, στη μικρή εταιρία Rod Strofes, με επιλεγμένο ρεπερτόριο τραγουδιών του κόσμου. Η Συριώτη και ο Τενίδης αποδίδουν στη γλώσσα μας σκοπούς από το Μεξικό, τη Χαβάη, τις ΗΠΑ, τη Γαλλία, την Κύπρο, το Ισραήλ, την Αρμενία, την Αγγλία, την Ουαλία, την Περσία και την Ελλάδα. Το όλον κλίμα παραπέμπει στα αντίστοιχα folk duo της εποχής, και βεβαίως της αλλοδαπής, π.χ. στους David και Marianne Dalmour, με την Ευγενία Συριώτη να δίνει μερικές απροσδόκητες ερμηνείες – φερ’ ειπείν στο χιώτικο «Πυργούσοι» ή στο «Τι κακό σου έχω κάνει», ένα folk-psych gem με «σπηλαιώδη» φωνητικά, ικανό να «χτυπήσει» τα καλύτερα της Shirley Collins και του Davy Graham". Το επόμενο LP «Μια Θάλασσα Μικρή» του ’82 πέρασε, και αυτό, σχετικά, απαρατήρητο· παρ’ ότι είχε σκοπό (τα έσοδα θα πήγαιναν στην Εταιρία Προστασίας Σπαστικών). Το ρεπερτόριο της Συριώτη… κλασικό. Τραγούδια των Σαββόπουλου, Μικρούτσικου, Σπανού, αλλά και παραδοσιακά από την Αγγλία, την Ιταλία, τη Γαλλία, τη Σκωτία. Η εκδοχή της στο “The trees they grow (so) high” είναι για... παγκόσμια ανθολογία. Το τραγούδι – βρετανικό folk του 18ου αιώνα – το έχουν τιμήσει, ανάμεσα σε άλλους, οι Martin Carthy, Joan Baez, Pentangle, Donovan, Bob Dylan… Εδώ, το duo της με τον Κώστα Γεωργίου «ξεφεύγει».
Μακάρι τα χαμένα αυτά «διαμάντια» της ελληνικής δισκογραφίας που αντιπροσωπεύουν οι ηχογραφήσεις της Ρίκας Δεληγιαννάκη και της Ευγενίας Συριώτη να γίνουν ευρύτερα γνωστά και να λάμψουν, όπως τους αξίζει.
Δισκογραφία
ΡΙΚΑ ΔΕΛΗΓΙΑΝΝΑΚΗ
1. Κάψαμε Τα Καράβια Μας – EMI-Columbia/ Πολύτροπον 2J 062-70813 – 1977
2. Ο Καθρέφτης του Βορρά – Αεράκης/ Κρητικό Μουσικό Εργαστήρι S.A. 695 – 2005
ΕΥΓΕΝΙΑ ΣΥΡΙΩΤΗ
1. Ταξιδεύοντας – Rod Strofes STXG 12003 – 1970
2. Μια Θάλασσα Μικρή – ΕΜΙ/ Εταιρία Προστασίας Σπαστικών SPR 247 – 1982
Συμμετοχές
1. Μάνος Χατζιδάκις – Καίσαρ και Κλεοπάτρα – Columbia SCX 104 – rec. 1962-63
2. Μάνος Χατζιδάκις - Les Oiseaux (Όρνιθες) – Columbia GCX 109/110 – rec. 1964
3. Αριστείδης Μόσχος – Ελλάδα Στην Υγειά Σου – Lyra 4633 – 1992
4. Αριστείδης Μόσχος – Τα Τραγούδια της Ελλάδας – Lyra 4754 – 1994 και φυσικά…
5. Ρίκα Δεληγιαννάκη – Ο Καθρέφτης του Βορρά – Αεράκης/ Κρητικό Μουσικό Εργαστήρι S.A. 695 – 2005