DEUTSCHE ELEKTRONISCHE MUSIK

Με αφορμή την πρόσφατη έκδοση της Soul Jazz “Deutsche Elektronische Musik” (ξανα)επιχειρώ μία μικρή περιήγηση στο χώρο του γερμανικού rock της δεκαετίας του ’70 (κυρίως).Είναι αρκετές οι φορές που, προσωπικώς, έχω γράψει για το γερμανικό rock των seventies – το αποκαλούμενο, έτσι γενικώς, και krautrock. Θυμάμαι, βεβαίως, τα τρία άρθρα στο Jazz & Tζαζ (τεύχη 45, 46/47, 48) πριν από 13-14 χρόνια, ένα άρθρο στο πάλαι ποτέ ZOO (τεύχος 13, 1-2/1999), αλλά και άλλα επιμέρους κείμενα… για τους Embryo, τους Faust και, τελευταίως-τελευταίως για τον Hans Joachim Roedelius (στο τεύχος 173 του J&T, τον Αύγουστο του ’07). Υπάρχει, λοιπόν, το δικό μου ενδιαφέρον για τη «σκηνή», αλλά – υποθέτω – και το ευρύτερο αναγνωστικό, για κάτι που ήρθε και πέρασε, αφήνοντας ισχυρό, ισχυρότατο χνάρι στη μουσική κουλτούρα. Τούτο δεν αποδεικνύεται μόνον από τα δεκάδες καινούρια ονόματα που… πίνουν νερό στο όνομα των Can, των Faust, των Tangerine Dream και των Neu!, αλλά και από τα παράλληλα «στηρίγματα»· άρθρα σε περιοδικά – που, μεταξύ μας, ποτέ δε σταμάτησαν –, βινυλιακές επανεκδόσεις, βιβλία και εγκυκλοπαίδειες, το σχετικό… χρηματιστήριο, λοιπά δισκογραφικά projects. Ένα τέτοιο project είναι και το “Deutsche Elektronische Musik” της βρετανικής Soul Jazz, με τον υπότιτλο “Experimental German Rock and Electronic Musik 1972-83”, το οποίον περιλαμβάνει 2 CD με 24 συνολικώς κομμάτια, καθώς και ένθετο booklet, 36 σελίδων, με τις ανάλογες πληροφορίες. Μία έκδοση, που μπορεί να παίξει έναν κάποιο ρόλο «πυξίδας» (για τους νεότερους ακροατές) στο, έτσι κι αλλιώς, απύθμενο δισκο-εκδοτικό περιβάλλον.
Κατ’ αρχάς εκείνο που θέλω να τονίσω και πάλι – το είχα τονίσει και τότε, το 1996 – είναι το μεγάλο ενδιαφέρον που έδειχναν πάντα, και εξακολουθεί να δείχνουν, οι Βρετανοί για το γερμανικό rock του ’70. Περισσότερο, αν θέλετε, και από ’κείνο των ίδιων των Γερμανών! Ποιος ξέρει γιατί; Ίσως, γιατί, οι Γερμανοί, οι οποίοι το έζησαν πρώτοι, και στον καιρό του, το απομυθοποίησαν γρηγορότερα. Ίσως, πάλι, γιατί οι Βρετανοί να βρίσκουν σ’ αυτό (στο γερμανικό rock), όσα δεν κατόρθωσαν ή δεν επιδίωξαν οι ίδιοι να παράξουν, με τη σαφώς πιο συγκεκριμένη «κλασική» και avant μουσική κουλτούρα (εν σχέσει με τους Γερμανούς εννοώ). Ίσως, πάλι, γιατί οι Γερμανοί (κάποιοι από τους kraut-άδες δηλαδή) μαθήτευσαν δίπλα σε άλλου τύπου δασκάλους (Karlheinz Stockhausen, Joseph Beuys), μπαίνοντας στο rock και από άλλες πόρτες, πράγμα που σημαίνει πως το αντιμετώπισαν ως «κάτι» ανάμεσα σε «άλλα». Ακόμη, ποιος μπορεί να παραγνωρίσει έτερα γεγονότα, όπως το μετα-πολεμικό κόψιμο της χώρας στα δύο, που ευνόησε ποικίλες αναταράξεις (μέρος των οποίων ήταν και οι μουσικές), ιδίως στο πρώην Δυτικό Βερολίνο (όχι πως το Ανατολικό έμεινε αδιάφορο); Πάντως οι Βρετανοί ας μην… αποκαρδιώνονται. Καθότι προσέφεραν κι αυτοί κάτι, απείρως σημαντικό, στην υπόθεση krautrock. Έδωσαν τους Pink Floyd, το space-rock των οποίων, μετέφερε στους Γερμανούς τα φώτα του (τους)…Κάτι ακόμη, που το θεωρώ άξιο σχολιασμού. Οι Βρετανοί της Soul Jazz υπο-τιτλοφορούν τη συλλογή τους ως “Experimental German Rock and Electronic Musik”. Πουθενά ο όρος krautrock – παρότι ουκ ολίγα από τα κομμάτια είναι κλασικό kraut. Τι συμβαίνει, εδώ; Δεν ξέρω. Ή, μάλλον, προσπαθώ να καταλάβω. Οι άνθρωποι της Soul Jazz θέλουν να διαφοροποιήσουν το δικό τους project απ’ ό,τι συντελέστηκε στην προηγούμενη αναβίωση, πριν από 15 περίπου χρόνια. Ας μην ξεχνάμε τον Julian Cope και τη… βίβλο της εποχής “Krautrocksampler” [εκδ. Head Heritage, London 1995]. Στο ZOO μάλιστα (τεύχος 13, 1-2/1999) είχα επιχειρήσει να κριτικάρω το βιβλίο του Julian Cope (επισημαίνοντας λάθη και ανακρίβειες) και κάποιοι – και τότε – έπεσαν να με φάνε. (Είχα πληροφορηθεί τα σχετικά παράπονα από τη σύνταξη). «Ποιος είν' αυτός, που τα βάζει με τον Julian Cope... τι θέλει να παραστήσει...» και τέτοια… Όπως βλέπετε... όλα τριγύρω αλλάζουνε κι όλα τα ίδια μένουν.
Αυτή η ανάγκη λοιπόν, σε συνδυασμό με τον ασαφή (μέσα στη σαφήνειά του) ορισμό του kraut, οδηγούν τους Stuart Baker και Adrian Self, που επιμελούνται το καινούριο project, ν’ αρνηθούν τον όρο. Γράφουν, μάλιστα, και κάτι περίεργα στο booklet, ότι “kraut” (δηλαδή «μάπες») αποκαλούσαν, υποτιμητικώς, οι συμμαχικές δυνάμεις τους γερμανούς φαντάρους στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο και ότι, εν πάση περιπτώσει, δεν είναι και τόσο δόκιμο να μιλάς για krautrock, γιατί είναι σαν να το… φτύνεις. Ας πούμε, κατ’ αρχάς, πως ο όρος krautrock (Βρετανοί τον πρωτο-χρησιμοποίησαν – το λένε και οι Baker και Self) προέρχεται από το κομμάτι των Amon Düül “Mama Düül and her sauerkraut band start up!” (υπάρχει στο LP “Psychedelic Underground”). Sauerkraut είναι ένα γερμανικό φαγητό, που στηρίζεται στο... ξυνολάχανο και… sauerkraut bands είναι κάποιες τυπικές βαυαρικές μπάντες, που παίζουν oom-pah music (ας πούμε, τύπος γερμανικού παραδοσιακού μέλους). Πάντως, για να το ξεκαθαρίσουμε. Είναι άτοπο να επιχειρείς ν’ αδρανοποιήσεις έναν κλασικό πλέον όρο, ο οποίος «δουλεύει» – ασχέτως της ασάφειάς του – απλώς και μόνο για να δείξεις ότι διαφοροποιείσαι.
Τι έχουμε λοιπόν στην “Deutsche Elektronische Musik”; Can, Harmonia, Gila, Popol Vuh, Faust, Neu!, Cluster, Ash Ra Tempel, Tangerine Dream, Amon Düül II, Deuter, Kollektiv, Ibliss και κάποιους κυρίους ακόμη. Το βαρύ πυροβολικό, δηλαδή, του krautrock, σε κομμάτια, που δεν είναι πάντα αντιπροσωπευτικά του στυλ. Αλλά και πάλι, αν δεχθούμε τα περί… πειραματικού γερμανικού rock και ηλεκτρονικής μουσικής (κατά την Soul Jazz) οι επιλογές δεν είναι πάντα οι καλύτερες δυνατές. Εντάξει, αντιλαμβάνομαι γιατί δεν θες να ανθολογήσεις κάτι από τα 4 πρώτα LP των Tangerine Dream (αν και, γιατί να μην παίξει κάτι από το “Electronic Meditation”;), αλλά ποιος ο λόγος να καταφεύγεις στο βαρετό, ανέμπνευστο και παντελώς κουραστικό “No man’s land” (από το “Hyperborea” του ’83); Τι να τα κάνω τα balearic hints, όταν η σύνθεση είναι για τα μπάζα; Χάθηκε κάτι από το “Encore” (1977), ή, ακόμη και από το μέτριο “Logos” (1982) βρε αδελφέ; Και τι είναι το “I want more” (1976) των Can, που ακούγεται εδώ – ανοήτως οι Βρετανοί το έκαναν «χιτάκι» – μπροστά στο άλμπουμ “Soon Over Babaluma”;Για να μη συνεχίσω σ’ αυτό το στυλ, θα πω, έτσι, ως γενικό συμπέρασμα, πως οι επιλογές δεν είναι οι καλύτερες δυνατές (δεν μιλώ για ελλείψεις – πού είναι, ας πούμε, οι Guru-Guru, οι Kraftwerk και οι Annexus Quam; – γιατί μια συλλογή δεν μπορεί να έχει τα «πάντα»). Από τα 24 κομμάτια εκείνα, που, πραγματικά, έχουν ένα νόημα και ξεπερνούν το προφανές είναι το “Devotion” των Between, το “Dino” των Harmonia, το “Rambo zambo” των Kollektiv, το “It’s a rainy day sunshine girl” των Faust, το “Hallo gallo” των Neu!, το “High life” των Ibliss, το “Aguirre 1” των Popol Vuh, το “Wie der wind am ende einer strasse” των Amon Düül II, το “Soham” του Deuter, άντε και το “Rheinita” των La Dusseldorf (σύνολο: δέκα). Τα υπόλοιπα, θα μπορούσε να απουσιάζουν εντελώς ή να έχουν αντικατασταθεί από άλλα.
Πάντως, εκείνο που για ’μένα έχει τη μεγαλύτερη σημασία, σε όλη αυτήν την ιστορία που ονομάζουμε «δυτικογερμανικό rock» (ηλεκτρονικής φύσεως ή όχι), έχει να κάνει με τη σύνδεση του χώρου (στενή πολλές φορές), με τις πολιτικοκοινωνικές καταστάσεις και τα κινήματα. Δείχνοντας δηλαδή – και γι’ άλλη μια φορά – πως τα μουσικά γεγονότα δεν είναι άσχετα των συνολικότερων καταστάσεων που βιώνει μια κοινωνία, και πως σε ουκ ολίγες περιπτώσεις συνδέονται άμεσα μ’ αυτές. Μπορεί οι Baker και Self να αγνοούν ή να υποτιμούν, επί της ουσίας, τη συνεισφορά στη γερμανική σκηνή συγκροτημάτων τύπου Locomotive Kreuzberg, Lied des Teufels, Ton Steine Scherben και Floh de Cologne (την agit-rock σκηνή δηλαδή), έχουν όμως να πουν κάποια πράγματα στο booklet τους.

Ήδη από ’κείνα τα παλαιά κείμενα στο Jazz & Tζαζ είχα επιχειρήσει να συνδέσω το γερμανικό rock με τα γεγονότα που τάραξαν την τοπική κοινωνία στα τέλη των sixties. Αναφέρομαι, βασικά, στη δολοφονία, από αστυνομικό, του φοιτητή Benno Ohnesorg τον Ιούνιο του ’67, κατά τη διάρκεια της επίσκεψης του Σάχη στο Δυτικό Βερολίνο, όπως και τη δολοφονία του ηγέτη του φοιτητικού κινήματος Rudi Dutschke, από ακροδεξιό εργάτη, τον Απρίλιο του ’68 –, προσπαθώντας να βρω τι ήταν εκείνο, εν πάση περιπτώσει, που οδηγούσε τους Embryo να δηλώνουν, το 1971, “Spain yes Franco finished” ή τους Out of Focus “What can a poor bοy do (but to be a streetfighting man)”. Όλα, λοιπόν, φαίνεται να ξεκινούν από την ακρο-αριστερή οργάνωση Kommune 1, που δραστηριοποιήθηκε στο διάστημα 1967-1969 (φαίνεται πως στην αρχή την ακολούθησε και ο Dutschke, αλλά αποστασιοποιήθηκε πολύ γρήγορα). Μέλη της Kommune 1 υπήρξαν, όπως έχω ξαναγράψει στο blog, οι Amon Düül (απουσιάζουν από τη συλλογή), τουλάχιστον στη δεύτερη φάση της, όταν το τρίπτυχο sex, drugs & rock n’ roll, αντικαθιστούσε τις περισσότερο καθαρόαιμες πολιτικές προτάσεις. Επίσης, κάτι άλλο που κάνει εντύπωση είναι το γεγονός πως οι μεγαλύτεροι σε ηλικία παίκτες (όπως ο Hans Joachim Roedelius π.χ., που είχε γεννηθεί το ’34), αλλά και οι… καθοδηγητές της σκηνής, όπως ο Karlheinz Stockhausen (γενν. το ’28) και ο εικαστικός Joseph Beuys (γενν. το ’21) είχαν υπάρξει στα μικράτα τους μέλη της Hitler-Jugend (της χιτλερικής νεολαίας δηλαδή). Δίπλα στον Beuys ανατράφηκε ο Conrad Schnitzler και δίπλα στον Stockhausen οι Holger Czukay, Irmin Schmidt και Peter Michael Hamel, μέλος αργότερα των Between. (Λένε γι’ αυτά οι Baker και Self). Φαίνεται, λοιπόν, πως οι άνθρωποι που είχαν γνωρίσει το ναζιστικό πλέγμα από τα μέσα (έστω και στην παιδική ή την εφηβική τους ηλικία) ήταν εκείνοι που σκόρπισαν στους μαθητές τους τις πιο ριζοσπαστικές μουσικές ιδέες· έχοντας ήδη, οι ίδιοι, αλλάξει πορεία στη ζωή μέσα από την τέχνη τους. Παράξενα πράγματα, μα τω θεώ. Άβυσσοι οι ψυχές των... γερμανών ανθρώπων.
Μία άλλη παρατήρηση έχει να κάνει με το γεγονός ότι οι εγγλέζοι compilers εμμένουν κομμάτι, στη… συνθετητική πλευρά του γερμανικού rock, εκείνη που αναπτύχθηκε (έτσι, ως κίνημα, θα έλεγα) μέσω της εταιρίας Sky στο δεύτερο μισό του ’70. Αν και όλη τη δουλειά την είχαν ήδη κάνει οι Can, οι Kraftwerk και οι Neu!, οι καλλιτέχνες που ηχογράφησαν στη Sky (και ήταν ουκ ολίγοι), επιχείρησαν να συνδέσουν τα παλαιότερο krautrock με την ανερχόμενη synth music, προβάλλοντας νέα ηχητικά περιβάλλοντα. Οι Conrad Schnitzler, Dieter Moebius και Hans Joachim Roedelius (που ανθολογούνται εδώ), αλλά και οι Michael Rother, Adelbert von Deyen, Gunter Schickert, Tyndall, Harald Grosskopf, (ύστεροι) Mythos, Asmus Tietchens και βεβαίως οι Cluster & Eno (όλοι τους δεν ανθολογούνται) αποτέλεσαν συγκεκριμένες περιπτώσεις «ηλεκτρονικοποιημένου» krautrock, προβάλλοντας και συμπαγείς ρυθμοδομές, πάνω στις οποίες έχτισε το νέο underground του ’80 (P16.D4, Hirsche Nicht Aufs Sofa, Cranioclast…), αλλά και το dance circuit του ’90 (οι Jazzanova, ο ήχος της Compost κ.ά.). Δεν είναι τόσο απλά τα πράγματα, αλλά, τώρα, δεν μπορώ να το τραβήξω παραπάνω.
Καλή, λοιπόν, η προσπάθεια της Soul Jazz. Χρειάζονται όμως και υποστηρίγματα…
(όλες οι photos προέρχονται από το booklet της έκδοσης)