ΝΙΚΟΣ ΤΑΤΣΗΣ Έρανα

Πρωτάκουσα τραγούδι από το «Έρανα» [EMI/ Columbia 14C 062-70895, 1978], έναν πολύ ενδιαφέροντα, πολύ μεστό δίσκο του Νίκου Τάτση, σε στίχους Κώστα Παπαγεωργίου, στις αρχές της δεκαετίας του ’80 στο κρατικό ραδιόφωνο. Δεν θυμάμαι αν ήταν στο Πρώτο ή στο Δεύτερο Πρόγραμμα, δεν θυμάμαι αν παραγωγός ήταν ο Βασίλης Αγγελικόπουλος ή ο Ιωσήφ Βάγγερ (κάποιος από τους δύο, σίγουρα), εκείνο που θυμάμαι είναι τον Γιάννη Δημητρά και την Μαρία Κάτηρα να τραγουδούν το υπέροχο «Όμοια φιλί κι αλάτι» (το lead track του άλμπουμ). Αυτό το τραγούδι με είχε στοιχειώσει. Σε τέτοιο βαθμό, ώστε, όταν κατόρθωσα να βρω, ν’ ακούσω και ν’ αντιγράψω σε κασέτα ολάκερο το άλμπουμ, να βάζω και να ξαναβάζω, σαν σ’ εμπλοκή, αυτό και μόνον το άσμα. Πέρασε καιρός για ν’ αφήσω την κασέτα να κυλήσει, ν’ ακούσω ολάκερο τον δίσκο δηλαδή, να συνειδητοποιήσω πως είχα να κάνω μ’ ένα έργο-κόσμημα τη εγχώριας… folk δισκογραφίας. Γιατί το «Έρανα» δεν ήταν, φυσικά, το άλμπουμ του ενός τραγουδιού. Ίσως «έφταιγε», τελικώς, και η συγκεκριμένη ραδιοφωνική εκπομπή, ο συγκεκριμένος παραγωγός, που μετέδιδε ξανά και ξανά το εν λόγω τραγούδι, αρνούμενος να πάει παρακάτω. Σε μιαν εποχή όπου οι δίσκοι είχαν ακόμη «ψαχνό», δεν επιτρεπόταν μία τέτοια εμμονή. Ας προχωρήσω όμως, καθότι έχουμε πολλά να πούμε…

Στο οπισθόφυλλο τού «Έρανα» υπάρχει ένα ανυπόγραφο σημείωμα, εκφράζοντας σαφώς τους συντελεστές τού δίσκου. Το αντιγράφω.

«Πιστεύουμε ότι δεν θα ήταν άσκοπο να πληροφορηθεί ο ακροατής των τραγουδιών αυτού του δίσκου το μικρό ιστορικό τους και, κυρίως, να ξέρει κάτω από ποιες συνθήκες πλάστηκαν, παίρνοντας σάρκα και οστά· τουλάχιστον τα περισσότερα. Γιατί η αλήθεια είναι πως, εκτός από τρία ή τέσσερα που η μελοποίησή τους έγινε πάνω σε ποιήματα του φερόμενου εδώ ως στιχουργού Κ.Γ. Παπαγεωργίου, όλα τα άλλα πήραν τη μορφή του τραγουδιού ομολογουμένως κάτω από ιδιαίτερα ασυνήθιστες, για την εποχή μας, συνθήκες. Και πρώτα-πρώτα θα πρέπει να τονιστεί ότι καμιά απολύτως πρόβλεψη ούτε πρόθεση υπήρχε, στον έναν ή στον άλλον από μας, για την τύχη που τελικά θα τα περίμενε – να περιληφθούν δηλαδή σε δίσκο με τη μορφή που κυκλοφορούν σήμερα, ή, τουλάχιστον, δεν υπήρχε καμιά παρόμοια συνειδητή πρόθεση. Αντίθετα τα τραγούδια αυτά δημιουργήθηκαν σε ανύποπτες ώρες, κάπου ανάμεσα στα 1970 και 1973, δείχνοντας ο ένας στον άλλο τη δουλειά του εμπιστευτικά, παίζοντας ένα σκοπό στην κιθάρα ή στο λαγούτο· κι απ’ την ανάγκη και των δυο να τραγουδήσουμε αυτό το σκοπό, φτιάχνονταν οι στίχοι, που προτιμότερο θα ήταν να λέγαμε ‘τα λόγια’. Άλλοτε πάλι με συντροφιά λιγοστούς φίλους, πίνοντας κρασί, η ίδια διαδικασία. Κάποτε μάλιστα άλλαζε ο στίχος ή διορθωνόταν με τη συμμετοχή τρίτων, ώστε να καλυφθούν καλύτερα τα διάφορα κενά και οι χασμωδίες· κάτι να πούμε δηλαδή σαν το δημοτικό τραγούδι. Σήμερα, χωρίς καμιά απολύτως πρόθεση να ισχυριστούμε ή και να επικαλεστούμε προσχήματα διάφορα περί ερασιτεχνισμού (μια κι από τότε κύλησε κάμποσο νερό στ’ αυλάκι και έχει φτιάξει ο καθένας ένα δικό του πρόσωπο στο χώρο του) επιζητώντας έμμεσα την επιείκεια του ακροατή, αισθανόμαστε την υποχρέωση να τον πληροφορήσουμε ότι η σκέψη για όλ’ αυτά (το γύρισμα του δίσκου) γεννήθηκε άξαφνα γύρω στο ’73 και ότι η ηχογράφηση έγινε το Νοέμβρη του ’74, με την παραίνεση και την πρωτοβουλία του παραγωγού αυτού του δίσκου, που άκουσε τη δουλειά και ίσως να σκέφτηκε ότι θα άξιζε τον κόπο ν’ ακουστεί από πιο πολλούς, πέρα από λίγους φίλους που ήδη την ήξεραν και την τραγουδούσαν».

Έχουμε να κάνουμε λοιπόν μ’ ένα περιπετειώδες άλμπουμ, το οποίον, ουσιαστικώς, δημιουργείται επί δικτατορίας, ηχογραφείται τους πρώτους μήνες της μεταπολίτευσης, για να κυκλοφορήσει, τελικώς, με τετραετή καθυστέρηση, το 1978. Δεν ήταν κάτι συνηθισμένο (δεν ήταν συνηθισμένη αυτού του τύπου η… χρονοτριβή)· και η αλήθεια είναι πως αν δεν υπήρχε η επιμονή του παραγωγού του άλμπουμ, που δεν ήταν άλλος από τον Μάνο Χατζιδάκι, το «Έρανα» είναι πολύ πιθανόν να το έτρωγε, για πάντα, το σκοτάδι.

Σε μια συνέντευξη του Νίκου Τάτση στον Τάσο Π. Καραντή, που δημοσιεύεται στο site e-orfeas.gr, μαθαίνουμε πως ο συνδετικός κρίκος ανάμεσα στον Τάτση και τον Χατζιδάκι ήταν ο ζωγράφος Γιώργος Σταθόπουλος, ο οποίος εκείνη την εποχή (1973-74) συνεργαζόταν με τον Χατζιδάκι ως γνωστόν, φιλοτεχνώντας το εξώφυλλο τού άλμπουμ «Ο Οδοιπόρος, Το Μεθυσμένο Κορίτσι και ο Αλκιβιάδης» [Νότος, 1974 – ηχογράφηση 25/10/1973 και 16/1/1974].
Έτσι, ο Χατζιδάκις δεν είχε έτοιμους μόνον τους τραγουδιστές (οι Γιάννης Δημητράς και Μαρία Κάτηρα συμμετείχαν στον «Οδοιπόρο…»), είχε έτοιμους και κάποιους από τους μουσικούς (Βράσκος, Φάμπας, Μανωλιδάκης, Διακογιώργης, Ροδουσάκης…) και κυρίως είχε έτοιμες τις ενορχηστρώσεις του Νίκου Τάτση, που ήταν ένα από τα κύρια ατού τού «Έρανα» (τα έρανα είναι τα δώρα από συνεισφορά).
Να λοιπόν και η σύνθεση της ορχήστρας: Δημήτρης Βράσκος βιολί, Θόδωρος Παρασκευόπουλος κλαρίνο, Δημήτρης Φάμπας κιθάρα, Γιάννης Μανωλιδάκης κιθάρα, Σταμάτης Πρωτοπαπάς φλάουτο, Κλαύδιος Σιελέ όμποε, Βαγγέλης Σκούρας γαλλικό κόρνο, Λευτέρης Τζίμας κρουστά, Γιώργος Κατσικάκης βιολοντσέλο, Τάσος Διακογιώργης σαντούρι, Νίκος Τάτσης λαγούτο και Ανδρέας Ροδουσάκης κοντραμπάσο.

Ο Νίκος Τάτσης (Ηπειρώτης στην καταγωγή) κουβαλούσε στις αποσκευές του, όπως λέμε, το δημοτικό τραγούδι τού τόπου του. Ανήκε κι αυτός στη γενιά που θέλησε –εκεί, μετά το ’68– να δημιουργήσει έναν καινούριο ελληνικό τραγουδιστικό ήχο, που να στηρίζεται στην παράδοση από τη μια μεριά, κοιτώντας όμως από την άλλη στο (τότε) τώρα. Άλλοι έστριψαν προς την folk-μπαλάντα (Χουλιαράς), άλλοι προς το rock (Σαββόπουλος-Μπουρμπούλια, Κωχ, Γκαϊφύλιας…), άλλοι προς την «έντεχνη» αντιμετώπιση, με τις όποιες ένθεν κι εκείθεν διαφοροποιήσεις (Μαρκόπουλος, Χατζιδάκις, Κουγιουμτζής, Κόκοτος…), η ουσία είναι πως το δημοτικό τραγούδι ήταν ένα κεφάλαιο προς εξερεύνηση εκεί στις αρχές του ’70.

Μέσα σ’ αυτό το κλίμα ο Νίκος Τάτσης επιστρέφει στις δικές του ρίζες, συγκεράζοντας στοιχεία που απεκόμισε από τις μουσικές σπουδές του και βεβαίως από το πατρογονικό τραγούδι τής Ηπείρου, προσφέροντας ένα ώριμο έργο, που έτυχε άξιας ερμηνευτικής διανομής (Δημητράς, Κάτηρα), λεπτομερούς και ευφάνταστης ενορχήστρωσης και βεβαίως των στίχων του Κώστα Παπαγεωργίου, που κι αυτοί κινούνται σ’ ένα ας-το-πω-παρεμφερές κλίμα. Το αποτέλεσμα είναι να προκύψουν τραγούδια-διαμάντια όπως τα «Όμοια φιλί κι αλάτι», «Γεμισ’ ο ύπνος μου πουλιά», «Δημοτικό», «Το σπίτι μου το σφάλισα», «Ερωτικό», δίχως να υποτιμώ κανένα από τα υπόλοιπα.

Όπως έγραψα και στην αρχή ο δίσκος κυκλοφόρησε σε ετικέτα EMI/Columbia, καταχωρίζεται όμως (και) στις παραγωγές του Μάνου Χατζιδάκι υπό τον τίτλο Πολύτροπον.
Το Πολύτροπο ήταν ένας χώρος, στην Πλάκα, τον οποίον άνοιξε και διηύθυνε ο Χατζιδάκις το 1973 παρουσιάζοντας, όπως διάβασα στο δίκτυο… αποσπάσματα από το «Μεγάλο Ερωτικό», τη «Μυθολογία», τα «Πέριξ» και ολόκληρο τον κύκλο «Ο Οδοιπόρος, το Μεθυσμένο Κορίτσι και ο Αλκιβιάδης», καθώς και τις ‘δύο μπαλάντες για τον Ευτύχιο’, τις οποίες ερμήνευε ο Ευτύχιος Χατζηττοφής.
Τη διετία 1977-78, ο Χατζιδάκις είχε εκδώσει στην EMI/ Columbia/ Πολύτροπον τρία τουλάχιστον LP, που έχουν (και τα τρία) ξεχωριστή σημασία στην κατεύθυνση της οικοδόμησης ενός ελληνικού φολκλορικού τραγουδιού με ευρωπαϊκά (διάβαζε δυτικά) χαρακτηριστικά. Το ένα ήταν το «Έρανα». Τα άλλα ήταν το «Κάψαμε Τα Καράβια Μας» [EMI/Columbia 14C 064-70813, 1977] της Ρίκας Δεληγιαννάκη και το «Κύπρια Έπη» [ΕΜΙ/Columbia 14C 062-70835, 1977] του Βασίλη Τενίδη. (Για την Ρίκα Δεληγιαννάκη και τον Βασίλη Τενίδη υπάρχουν ξεχωριστές αναρτήσεις στο δισκορυχείον).
Κάποιος… έξυπνος λοιπόν αντιλήφθηκε το τι παίζει και προώθησε το «Έρανα» στο εξωτερικό, στον γνωστό αυστριακό συλλέκτη Hans Pokora, o οποίος καλoέβαλε το εξώφυλλο σ’ ένα από τα γνωστά βιβλία του, το “3001 Record Collector Dreams”, βαθμολογώντας το στην κλίμακα σπανιότητος με… έξι δίσκους (που σημαίνει αξία πάνω από 1000 ευρώ!) και χαρακτηρίζοντάς το ως… folk-psychedelic (αυτό το παραμύθι με την... ελληνική ψυχεδέλεια έχει καταντήσει γελοίο).
Στο popsike.com το «Έρανα» έχει καταχωριστεί τρεις φορές με τιμές πώλησης (στο eBay) $821 (το 2012), $760 (το 2010) και $611 (το 2006). Δεν λέω, ο δίσκος είναι σπάνιος (παρότι ποτέ δεν έπιασε σε δημοπρασία την τιμή του Αυστριακού), ενώ έχει και ελκυστικό εξώφυλλο (Στάθης Κούρτης). Παρά ταύτα εγώ λέω πως η τιμή του (αν δεν τον έπιανε στο χέρι του ο Pokora) δεν θα ήταν πάνω από 100-150 ευρώ. Όχι πως είναι λίγα, αλλά ουδεμία σχέση με τα 821 δολάρια ή 621 ευρώ (τιμή που έπιασε πριν κανα μήνα).

Ρίχνω λοιπόν την ιδέα να επανεκδοθούν τα τρία LP της EMI/ Columbia/ Πολύτροπον από τους γνωστούς μας μερακλήδες μικρο-ετερειάρχες (έχουν μεγαλύτερη σημασία από τους Reporters π.χ.), καθότι είναι άξια folk που μπορεί να πουλήσουν με λίγο σπρώξιμο (μεταφράσεις στίχων, σημειώματα κ.λπ.) και στο εξωτερικό – βοηθήσει δε βοηθήσει ο Αυστριακός... Έτσι, θα τ’ ακούσουν, σωστά (σωστά!), όσοι Έλληνες ενδιαφέρονται, αλλά θα περιοριστεί και ο βήχας κάποιων που επιχειρούν να βγάλουν από την μύγα… πλατίνα.