οι… ΠΑΝΚ ΜΠΑΝΤΕΣ ΤΟΥ ’80 ΣΤΟ «ΕΘΝΟΣ» ή αλλιώς… βαράτε βιολιτζήδες

Φίλος μού σφύριξε, χθες, στο Gagarin 205 (στη συναυλία των Stress, των ANFO και των Cartoons), τις «κοτρώνες» που γράφτηκαν από κάποια κυρία Νατάσα Παπανικολάου στο Έθνος τής 19/3, με αφορμή την υπό κατασκευή ταινία Εδώ Δεν Υπάρχει Άσυλο που σχετίζεται με τα ελληνικά μουσικά eighties. Το κείμενο της Παπανικολάου έχει τίτλο Φλας μπακ στις πανκ μπάντες του ’80… και από ’κει ακόμη αντιλαμβάνεσαι (από τον τίτλο εννοώ) πως κάτι δεν πάει καλά με την συντάκτρια, αφού –και με βάση όσα έχουν διαρρεύσει δηλαδή– η ταινία δεν ασχολείται αποκλειστικώς με το punk. Αν η Παπανικολάου δεν μπερδεύτηκε με το… Μέχρι να γίνεις ο βασιλιάς των ηλιθίων, τότε κάτι άλλο, σοβαρότερο, πρέπει να συμβαίνει.

Οι τρεις πρώτες παράγραφοι τού εν λόγω κειμένου είναι ένα ύπατο δείγμα δημοσιογραφικής προχειρότητας… και εν τέλει ανευθυνότητας. Από ’κει θ’ αρχίσω κι εκεί θα τελειώσω… Τις αντιγράφω και στη συνέχεια θα τις σχολιάσω: 
«Μεταφερόμαστε στις αρχές της δεκαετίας του ’80. Η Μελίνα Μερκούρη φωτογραφίζεται με τη Νίνα Χάγκεν στα παρασκήνια του πρώτου ροκ φεστιβάλ της Αθήνας, του θρυλικού ‘Rock in Athens’ στο Καλλιμάρμαρο, όπου για πρώτη φορά στη χώρα μας εμφανίζονται στην ίδια σκηνή οι Clash, οι Depeche Mode, οι Cure και οι Stranglers. Από τη δημόσια τηλεόραση και το ‘Μουσικόραμα’ φτάνουν στο ευρύ κοινό, οι πρώτοι new wave, πανκ και ποστ πανκ ήχοι, ενώ η κασέτα είναι το μοναδικό μέσο διάδοσης της μουσικής. Την ίδια εποχή γεννιέται στην Ελλάδα μια ανεξάρτητη μουσική σκηνή η οποία καταφέρνει να βρεθεί σε πλήρη συγχρονισμό με τις αντίστοιχες σκηνές του Βερολίνου, της Νέας Υόρκης και του Λονδίνου. Εκφραστές της οι Anti Troppau Council, οι Metro Decay οι Magic De Spell, οι Villa 21, οι ΑΝΤΙ, τα Αρνάκια, οι Last Drive, οι Panx Romana και άλλες μπάντες που έδωσαν τη δική τους μάχη απέναντι στο ‘σκυλάδικο’ και μπήκαν στο περιθώριο γνωρίζοντας την πολεμική του συστήματος».

Τώρα, από πότε ο Ιούλιος του 1985 αποκαλείται «αρχές της δεκαετίας του ’80» αυτό είναι ένα μυστήριο. Όπως είναι γνωστόν το Rock in Athens ’85 διεξήχθη στο Παναθηναϊκό Στάδιο το διήμερο 26-27 Ιουλίου 1985 – ακριβώς στα μέσα, δηλαδή, της δεκαετίας του ’80 και όχι «στις αρχές». Αν, λοιπόν, δεν μπορέσουμε να συμφωνήσουμε ούτε σε τούτο, τότε είναι μάλλον αδύνατον να συμφωνήσουμε σε όλα τα υπόλοιπα και... μάλλον σοβαρότερα.

Όταν η Παπανικολάου γράφει πως «από τη δημόσια τηλεόραση και το ‘Μουσικόραμα’ φτάνουν στο ευρύ κοινό, οι πρώτοι new wave, πανκ και ποστ πανκ ήχοι» το πιο πιθανόν είναι κάποιος να την πήρε στο λαιμό του. Δεν περίμενε κανένα Μουσικόραμα ο κόσμος, για ν’ ακούσει… πανκ και μεταπάνκ, αφού το βασικό μενού της εκπομπής ήταν τα tops. Ο Γκούτης αν δεν σε έπρηζε με George Michael και Duran Duran σε έπρηζε, σίγουρα, με Peter Gabriel, που ενίοτε ήταν πιο βαρετός (παρότι είχε ωραία βιντεοκλίπ). Θέλω να πω πως πολλοί από εμάς που μπορεί να ρίχναμε καμμιά ματιά στο Μουσικόραμα το κάναμε πιο πολύ εξαιτίας των βίντεο· καθότι δεν υπήρχε περίπτωση να έβλεπες αλλού τα οπτικά ποιήματα του David Byrne ή των Startled Insects.
Όταν πανκ δίσκοι κυκλοφορούσαν στην Ελλάδα από το 1977, όταν υπήρχαν ραδιοφωνικές εκπομπές όπως του Αργύρη Ζήλου (Χωρίς Περιστροφές) ή ακόμη και του Γιάννη Πετρίδη (που μπορούσες ν’ ακούσεις όλο το πανκ και μεταπάνκ της Virgin…) και όταν όλα τα μουσικά περιοδικά γράφανε και ξαναγράφανε για το πανκ ήδη από το ’77, κανείς δεν περίμενε να πάρει γραμμή βλέποντας το Μουσικόραμα.
Όσον αφορά εκείνο το… «η κασέτα είναι το μοναδικό μέσο διάδοσης της μουσικής» δεν χρειάζεται να πω πως είναι πολύ χοντρή μπαρούφα. Πώς μπορεί η κασέτα να είναι «μοναδική», όταν υπήρχε ο δίσκος βινυλίου (33 και 45 στροφών) και βεβαίως το ραδιόφωνο ή η τηλεόραση; Αλλά και οι συναυλίες ή και τα έντυπα, δεν αποτελούν και αυτά μέσα διάδοσης της μουσικής ή της μουσικής πληροφορίας; Καθότι και η μουσική πληροφορία διαδίδει (εμμέσως) τη μουσική. Μαθαίνεις για κάτι, και εν συνεχεία το αναζητάς για να το ακούσεις. Αυτά είναι προφανή πράγματα και απορώ δηλαδή πως καθόμαστε και τα συζητάμε.

Όταν η Παπανικολάου γράφει πως «την ίδια εποχή γεννιέται στην Ελλάδα μια ανεξάρτητη μουσική σκηνή η οποία καταφέρνει να βρεθεί σε πλήρη συγχρονισμό με τις αντίστοιχες σκηνές του Βερολίνου, της Νέας Υόρκης και του Λονδίνου» είναι ξανά εκτός τόπου και χρόνου. Κατ’ αρχάς να διευκρινίσω πως η λέξη «ανεξάρτητη», όσον αφορά στην γέννηση μιας σκηνής είναι πλεονασμός. Όλες οι σκηνές όταν ξεκινούν να διαμορφώνονται είναι ανεξάρτητες. Κάποιες, δε, διατηρούν την ανεξαρτησία τους και όταν μπαίνουν στην δισκογραφία, ενώ κάποιες άλλες όχι. Ο όρος «ανεξαρτησία» δεν είναι απλός, και ούτε καθαρίζεις εύκολα μαζί του. Έχουν υπάρξει ανεξάρτητες εταιρείες με ποικίλα στεγανά (τα λένε τα γκρουπ αυτά), που μπροστά τους τινές πολυεθνικές αποδεικνύονται πολλάκις… ανεξάρτητες μεμονωμένες (όπως λέγαμε παλαιά για κάποιους υποψηφίους σε εκλογές). Βασικά είναι θέμα ανθρώπων (που δουλεύουν σε ανεξάρτητα ή… εξαρτημένα μέσα). Εξάλλου και στην ελληνική δισκογραφία της εποχής αν ανατρέξει κανείς θα διαπιστώσει πως ουκ ολίγα «νέα» ονόματα υποστηρίχθηκαν από πολυεθνικές. Δεν ξέρω αν κάποιοι μιλούν με υποτιμητικό τρόπο για τον Γιάννη Μπελτέκα, τους Sharp Ties, τους Scraptown, τους Psycho ή την Λευκή Συμφωνία επειδή ηχογραφούσαν στην ΕΜΙ, την CBS ή την WEA, αλλά αν το κάνουν τότε είναι κόπανοι. Και επιτέλους ας σταματήσει αυτή η σαχλαμάρα με την ελληνική σκηνή που καταφέρνει να βρεθεί σε πλήρη συγχρονισμό με ό,τι συνέβαινε έξω. Όπως έγραψα και προσφάτως (9/1/2014) μεταξύ άλλων:
«Ένα πράγμα δεν καταλαβαίνω (ένα ανάμεσα στα πολλά). Βγαίνουν κάποιοι και λένε πως για πρώτη φορά στα χρόνια του ’80 ό,τι συνέβαινε ‘έξω’ συνέβαινε κι εδώ. Αυτό είναι εντελώς λάθος. Στα μέσα του ’60 ο ήχος των Beatles, των Stones και των Kinks αναπαραγόταν την ίδιαν εποχή και στην Ελλάδα από τα ελληνικά συγκροτήματα. (Να μην αναφέρω, τώρα, δεκάδες παραδείγματα). Ορισμένοι θέλουν να εμφανίσουν την δεκαετία του ’60 ως… λίθινη εποχή, ξεχνώντας πως στην Ελλάδα κυκλοφορούσαν ‘τα πάντα’ στις 45 στροφές (και κάποια LP) και πως τα συγκροτήματα επηρεάζονταν από τους Animals και τους Troggs, μαθαίνοντας να παίζουν rock και garage-punk εν τη γενέσει τους. Απεναντίας, έπρεπε να περάσουν 3-4 χρόνια από την εποχή που κυκλοφόρησαν σε ελληνικά βινύλια οι Sex Pistols και οι Damned (1977), για να πάρουν γραμμή κάποιοι πως υπήρχε και το πανκ. Κι ας έκαναν τα περιοδικά αφιερώματα στο πανκ (Μουσική, τεύχος 5, 4/1978), κι ας μετέδιδε “God save the Queen” ο Πετρίδης στο ραδιόφωνο. Εγώ θέλω να ρωτήσω. Γιατί δε σκάσανε punk συγκροτήματα στην Ελλάδα το 1977; Ή έστω το 1978, όταν είχε βγει και το “Rocket to Russia” των Ramones; Δεν υπήρχαν 18χρονοι το 1978, που γρατζούναγαν κιθάρες και χτυπούσαν ντραμς; Δεν υπήρχε ο 815 στα Πανεπιστήμια; Δεν υπήρχαν οι αύρες και τα MAT της Δεξιάς, που πλακώνανε τον κόσμο; Δεν υπήρχαν καταλήψεις; Δεν υπήρχε το Χημείο; Που ήταν οι πάνκηδες τότε; Και ποια κοινωνική αναγκαιότητα, τέλος πάντων, έφερε το πανκ στην Ελλάδα το 1980-81; Γιατί δεν γράφτηκε πανκ (με ελληνικό στίχο) το 1978 (όταν οι συνθήκες ήταν ακμαιότατες) και γράφτηκε το 1983-84; Αν αυτό δεν είναι καθυστέρηση… ετών φωτός, τότε τι είναι;».
Αλλά αυτά είναι... ψιλά γράμματα, δεν είναι ερωτήματα που απασχολούν την Παπανικολάου. Ούτε φυσικά όλα τα γκρουπ που αναφέρονται στο κείμενό της (Anti Troppau Council, Metro Decay, Magic de Spell, Villa 21, ΑΝΤΙ, Αρνάκια, Last Drive, Panx Romana) σχετίζονταν μεταξύ τους. Τι δουλειά είχαν οι Last Drive που έπαιζαν γκαράζ και γκαραζοψυχεδέλεια με τους Panx Romana που έπαιζαν ελληνόφωνο πανκ ή με το new wave των Metro Decay;
Έχω την… βεβαιότητα πως υπάρχει σφοδρή τάση μυθοποίησης των eighties και πως ορισμένοι προσπαθούν να απαλείψουν τινές διαχωριστικές γραμμές (οι οποίες μπορεί να μην ήταν σοβαρές, αλλά υπήρχαν, ήταν έντονες και λειτουργούσαν).
Ας πούμε κανείς από ’κείνους που γνωρίζουν πώς λειτουργούσαν τα πράγματα της εποχής δεν θα έβαζε στο ίδιο τσουβάλι ελληνόφωνα (Metro Decay, Panx Romana) και αγγλόφωνα συγκροτήματα (Anti Troppau Council). Προσέξτε τι έλεγαν οι τελευταίοι (οι Anti Troppau Council) στο περιοδικό Μουσική λίγο μετά τα μέσα των 80s (το 1986 ας πούμε, όχι το 1981…):
«Πρώτα απ’ όλα δεν συμφωνούμε με τον όρο ‘αγγλόφωνο ροκ γκρουπ’, γιατί πιστεύουμε ότι ένα τραγούδι μπορείς να το πεις ροκ όταν έχει αγγλικούς στίχους. Από ’κει και πέρα μπορεί κάποιος να τραγουδάει στα ελληνικά ή στα γερμανικά χρησιμοποιώντας ροκ στοιχεία στη μουσική του ή και ροκ ιδεολογία στους στίχους του. Για αισθητικούς όμως λόγους δεν μπορούμε να το πούμε ροκ, δεν ακούγεται ‘ροκ’».
Έφερα στο φως αυτό το απόσπασμα για να δουν ορισμένοι, που δεν τα έζησαν τα πράγματα (ή για να… φρεσκάρουν τη μνήμη τους οι παλαιότεροι), πως υπήρχαν χοντρά στεγανά στα eighties μεταξύ των συγκροτημάτων, ενώ ακούγονταν απίστευτες υπερβολές, για να μην μιλήσω για… χοντρές χοντράδες και φανώ (χωρίς να είμαι) υπερβολικός. Μάλιστα, αυτά δεν τα έλεγαν μόνον τα συγκροτήματα, αλλά περνούσαν και στον κόσμο. Απ’ όσο, δε, μπορώ να θυμηθώ κανένας από τους φίλους μου που άκουγε Last Drive δεν άκουγε και Panx Romana, και όσοι ακούγανε Αρνάκια (στα live εννοώ) δεν γουστάρανε με τίποτα το “Cpt Blind” των Magic de Spell (που ήταν αγγλόφωνο και electro).
Υπήρχαν γούστα δηλαδή και διαφορετικές αισθητικές πεποιθήσεις – δεν ήταν όλα «ένα». Πάντως οι χοντράδες ακούγονταν, συνήθως, από ’κείνους που τραγουδούσαν στην αγγλική, καθότι οι ελληνόφωνοι έμοιαζαν και ήταν (όταν ήταν) πιο συνειδητοποιημένοι. Να τι έλεγαν στο ίδιο τεύχος της Μουσικής οι Λευκή Συμφωνία (ένα από τα σημαντικότερα ελληνόφωνα γκρουπ της δεκαετίας, που ηχογραφούσε για την EMI/ Columbia):
«Επιδιώκουμε χρησιμοποιώντας και αναλύοντας τις φόρμες του rock να τις ανανεώσουμε μορφολογικά και αισθητικά και να τις προσαρμόσουμε στη μουσική μας, προσπαθώντας φυσικά να αποφύγουμε τον κίνδυνο των κλισέ και της επανάληψης. Πιστεύουμε ότι μόνο με πολύ ψάξιμο και πίστη σ’ αυτό που κάνεις μπορείς να δημιουργήσεις κάτι πρωτότυπο και ενδιαφέρον».

Αυτό το εισιτήριο μού το έκοψε στο ταμείο του Rodeo, τον Φεβρουάριο του 1986, κάποιος άνθρωπος του «συστήματος»…

Την τεράστια «κοτρώνα», όμως, την τρώμε κατακέφαλα στο τέλος. Αφήνω κατά μέρος το «σκυλάδικο» (που έδωσε φαΐ και πιοτί σε πλείστους όσους μουσικούς του ελληνικού ροκ) και που πιθανώς η συντάκτρια το συγχέει με το… κωλομεγλυφέ λαϊκό της παραλιακής, και μένω στην… πολεμική του συστήματος.
Για ποια «πολεμική» από το «σύστημα» μας μιλάει η Παπανικολάου, όταν προηγουμένως έχει αναφερθεί στο «θρυλικό ‘Rock in Athens’ στο Καλλιμάρμαρο»; O… Καραμπελιάς, που ’χε «λεβέντες νέους αναρχικούς κι ωραίους», ήταν πίσω από τους Clash και την Nina Hagen ή το… Ministere de la Culture της Μελίνας Μερκούρη;
Όταν πάμπολλα συγκροτήματα των μέσων του ’80 (Ασυμφωνία –τι έπαιζαν αυτοί, θυμάται κανείς;–, Dalton’s, Λήτης + Τρυκ, Λευκή Συμφωνία, Μαύρο Πρόβατο, Magic de Spell, Panx Romana, Σύνδρομο, Scraptown, Sharp Ties, Τρύπες…) ανήκαν στην Μουσική Συνεργατική Κίνηση Αθήνας (ΜΟΥ.ΣΥΝ.Κ.Α.) που συνεργαζόταν με την πασοκική Γενική Γραμματεία Νέα Γενιάς, επί Στεφάνου Μανίκα (1984-86), παίρνοντας μέρος και στις σχετικές τηλεοπτικές εκπομπές τής τότε ΕΡΤ-2, τι ρόλο έπαιζε το «σύστημα»; Προσέξτε τι έλεγε –το «σύστημα»– δια στόματος Στεφάνου Μανίκα (το ξαναλέω, από το πασοκικό Υπουργείο Πολιτισμού επί Μελίνας Μερκούρη) στην Μουσική (#102, 5/1986):

«Αυτό το έμπρακτο ενδιαφέρον της πολιτείας ίσως ξενίζει. Και είναι φυσικό, όταν στο παρελθόν τα πάντα είχαν περίπου αφεθεί στους αδυσώπητους νόμους του εμπορικού κυκλώματος, χωρίς την δυνατότητα ισχυρής εναλλακτικής πληροφόρησης. Όταν ολόκληρα μουσικά ρεύματα είχαν ‘αφορισθεί’[sic]. (…) Έχουμε την πρόθεση, τη φιλοδοξία, αλλά και το χρέος να συμβάλλουμε. Χωρίς καμία διάθεση χειραγώγησης.(…) Χρέος της πολιτείας είναι –και σαν Γ.Γ. αυτό επιδιώκουμε– να υποβοηθήσει την προσέγγιση με την καλλιτεχνική δημιουργία και τον δημιουργό(…). Ενθαρρύνουμε και υποστηρίζουμε τη δημιουργία συνεργατικών κινήσεων καλλιτεχνών. Αυτές οι ‘κοοπερατίβες’ πιστεύουμε ότι είναι μια ανάγκη κι ένα βήμα στον χώρο της τέχνης.(…) Η εκκίνηση έγινε με την δημιουργία της ΜΟΥ.ΣΥΝ.Κ.Α.(…) για να απομακρυνθεί η μουσική δημιουργία από την εμπορική σκοπιμότητα και να προσεγγίσει πιο άμεσα στον βασικό της προορισμό που είναι η ‘άσκηση της ψυχής’».

Μην νομίζετε πως το ΠΑΣΟΚ έκανε κάτι εκ του μη όντος. Απλώς εφάρμοζε, με αδεξιότητα, πρακτικές που ήδη είχαν εφαρμοστεί στην Γαλλία επί Jack Lang (εκείνον αντέγραφε η Μερκούρη), αλλά και στο τότε «ανατολικό μπλοκ (στην Σοβιετική Ένωση, την Γιουγκοσλαβία και την Ανατολική Γερμανία). Μάλιστα από τέτοιες ιδέες εμφορούνταν όχι μόνον οι σοσιαλδημοκράτες, αλλά και διάφοροι εγχώριοι κομμουνιστές, όπως διαπιστώνουμε από τα πρακτικά του Συμποσίου Τέχνη και Ιδεολογία, που είχε οργανωθεί από το Κεντρικό Συμβούλιο της ΚΝΕ και την Πολιτιστική Επιτροπή της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ, στην Αθήνα, στο διάστημα 20-24 Απρίλη του 1983 (δες το σχετικό βιβλίο στις εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή, από το 1984). Ο ανατολικογερμανός εισηγητής Φίλιπ Ντικ προβαίνει σ’ έναν ύμνο του γερμανόφωνου ανατολικογερμανικού ροκ, μέσα από το οποίο (ροκ) αναδεικνύονταν… «τραγούδια που υποστήριξαν και ύμνησαν τον αγώνα του βιετναμέζικου λαού ενάντια στην αμερικανική επίθεση, τραγούδια για την αντίσταση των χιλιανών συντρόφων ενάντια στο φασισμό, τραγούδια για τον ηρωικό αγώνα του παλαιστινιακού λαού ενάντια στην ιμπεριαλιστική πολιτική του Ισραήλ, καθώς και τραγούδια που εκφράζουν την αλληλεγγύη της γερμανικής νεολαίας στον αγωνιζόμενο λαό του Σαλαβαδόρ».
Ποιός θα μπορούσε να αντιτιθόταν στους σκοπούς μιας τέτοιας ροκ τραγουδοποιίας;

Θέλω να πω δηλαδή πως τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά, πως κανένας δεν κατέχει την πάσα αλήθεια και πως μόνο μέσα από την έρευνα και το ενδελεχές ψάξιμο, θα μπορέσουμε να βγάλουμε κάποια συμπεράσματα, τα οποία να στέκουν.
Το ροκ είναι ένα πολύπλοκο κοινωνικό φαινόμενο, με πολύ διαφορετικές εκφάνσεις, που υπηρετήθηκε τόσο στην Δύση όσο και στην Ανατολή, και καλόν είναι να προσέχουμε τι λέμε πριν ανοίξουμε το στόμα μας ή το πληκτρολόγιο. Γιατί πολλή αρλούμπα κυκλοφορεί τελευταία…