περί κριτικής…

Η βιβλιοκριτική αποτελεί την ύπατη κατάντια της κριτικής. Ένα δίσκο κουτσά-στραβά τον ακούς, για να γράψεις δυο λόγια. Ένα κινηματογραφικό ή ένα θεατρικό έργο το ίδιο – πας και το βλέπεις και λες πέντε πράγματα. Αληθινά, δεν ξέρω αν κάποιος κάνει κριτικές σε δίσκους, ταινίες και θεατρικά χωρίς να τα έχει δει και ακούσει. Μπορεί… αλλά δεν έχω τρακάρει κάποιον. Ξέρω όμως, 1000%, πως «βιβλιοκριτικοί» γράφουνε για βιβλία, σε μεγάλα σάιτ και εφημερίδες, χωρίς να τα έχουν διαβάσει. Ξεδιάντροποι.
Έχουν ρίξει ένα φαστ-φουντ διαγώνιο διάβασμα, έχουν κοιτάξει τα λόγια στο οπισθόφυλλο, κανα δελτίο Τύπου και πάπαλα. Για να το παίξουν δε και «κάποιοι» πάνε και κάνουν συνέντευξη με το συγγραφέα(!), για να τους μιλήσει, τάχα-δήθεν, για τα «κρυφά νοήματα», για το «τι ήθελε να πει» εκεί κι αλλού και παραπέρα. Γιατί οι ίδιοι οι «κριτικοί», ως τεμπέληδες ή ως κωθώνια δεν μπορούν να το κάνουν μόνοι τους.
Η συνέντευξη είναι απλή χαμαλοδουλειά κι είναι εύκολο πράμα. Αντιγράφεις 2000 λέξεις, που έχει πει ο άλλος και τέρμα. Δεν βάζεις το μυαλό σου να δουλέψει. Η ουσία, εννοώ, είναι να γράψεις εσύ 2000 λέξεις για ένα βιβλίο, αφού θα το διαβάσεις προσεκτικά και ολόκληρο. Ένα δίσκο τον ακούς σε μισή ώρα, ένα έργο το βλέπεις σε δύο. Ένα βιβλίο 600 σελίδων θέλεις όμως 10 μέρες για να το διαβάσεις και να καταλάβεις εκείνα που πρέπει να καταλάβεις, κι επιπλέον χρόνο για να γράψεις γι’ αυτό. Αυτή είναι η διαφορά.

Και μια άλλη. Τα μίντια δεν πληρώνουν βιβλιοκριτικούς, πληρώνουν παρουσιαστές βιβλίων (που είναι ένα τελείως άλλο πράγμα). Ένας βιβλιοκριτικός θα πρέπει να πάρει τα φράγκα που πρέπει να πάρει για 2-3 βιβλία το μήνα (το πολύ). Μέσα σ’ ένα μήνα, όμως, ακούς ένα κάρο δίσκους και βλέπεις κι ένα κάρο ταινίες. Ή «διαβάζεις» καμμιά 20αριά βιβλία...

Η κριτική έχει ουσιαστικό νόημα μόνο όταν απευθύνεται στη γλώσσα του καλλιτέχνη, που σημαίνει πως δυνητικά θα τη διαβάσει.
Για τα καθ’ ημάς η κριτική έχει νόημα μόνο για τα ελληνικά πολιτιστικά… προϊόντα – και όχι για τα αμερικάνικα ή τα γιαπωνέζικα από τη στιγμή που είναι γραμμένη στη γλώσσα μας (στα ελληνικά δηλαδή). Δεν έχει ουσιαστικό νόημα, εννοώ, να κάνει κάποιος κριτική στην Ελλάδα για ένα δίσκο του Bruce Springsteen, γιατί δεν πρόκειται ποτέ ο Springsteen να ενδιαφερθεί για το τι θα γραφτεί για κείνον στη χώρα μας. Αντιθέτως έχει νόημα μια κριτική για ένα δίσκο τού Νταλάρα, επειδή πάντα υπάρχει πιθανότητα ο ίδιος να τη διαβάσει.
Η κριτική είναι δημόσιος γραπτός λόγος που απευθύνεται πρωτίστως στον δημιουργό (εντός ή εκτός εισαγωγικών) και το έργο του και συνεκδοχικά και από σπόντα στο κοινό. Ο σκοπός της, δε, είναι να αναδείξει κριτικά το προϊόν, όταν εκείνο αξίζει να αναδειχθεί, ή να επισημάνει τις ατέλειές του ή την ασημαντότητά του, συμβουλεύοντας και προτείνοντας πράγματα για τον καλλιτέχνη (εντός ή εκτός εισαγωγικών) προκειμένου να βελτιωθεί κ.λπ.
Φυσικά, είναι σύνηθες το φαινόμενο καλλιτέχνες και κυρίως «καλλιτέχνες» να μη σηκώνουν μύγα στο σπαθί τους – να απαιτούν μόνον επαίνους και γλειψίματα. Αλλά ο κριτικός δεν πρέπει να μασάει, γιατί τότε ακυρώνεται.
Το να αδικήσει κάποιος καλός κριτικός ένα καλλιτεχνικό έργο, και περαιτέρω έναν καλλιτέχνη, είναι κι αυτό κάτι που συμβαίνει. Σπανιότερα όμως. Πιο συχνό είναι το φαινόμενο της υπερτίμησης. Που είναι κι αυτό ακόμη περισσότερο προβληματικό (εννοείται). Τότε, όμως, οι καλλιτέχνες σιωπούν. Ποτέ κανένας τους δεν διαμαρτυρήθηκε για τα παχιά λόγια, που μπορεί να γράφτηκαν για κείνον.