Πρόκειται, γενικώς, για ένα παράξενο ανάγνωσμα, γραμμένο από τον τρανό αμερικανό συνθέτη Charles Ives (1874-1954). Παράξενο γιατί, ενώ πρόκειται για το συγγραφικό έργο ζωής ενός ανθρώπου της μουσικής – άρα θα περίμενε κάποιος, και σωστά, άμεσες αναφορές σε σχετικούς προβληματισμούς –, εντούτοις, τα «δοκίμια πριν τη σονάτα» είναι επί της ουσίας ένα σύνολο φιλοσοφικών καταγραφών, που θα μπορούσε να διαβασθούν ανεξαρτήτως των όποιων/κάποιων, αναμενόμενων ή όχι, μουσικών στοχεύσεων.
Ο Ives υπήρξε ένας εντελώς ιδιότυπος συνθέτης. Η εμπειρική του σχέση με τη μουσική, η σθεναρή αντίδρασή του απέναντι σε κάθε ακαδημαϊσμό και η διάθεσή του να κινηθεί έξω από κάθε συμβατικότητα δεν ήταν προϊόν κάποιος προχωρημένης μουσικής αντίληψης, που στόχευε εξ αρχής στη δημιουργία μιας καινούριας γλώσσας, αλλά μία φυσική διαδικασία, που συντελέστηκε με αθόρυβο τρόπο. Αυτό εξηγεί και εξηγείται από το γεγονός ότι ο Ives δεν αισθάνεται ως συνεχιστής καμμίας μουσικής παράδοσης, δεν νοιώθει ως διάδοχη κατάσταση κανενός προγενέστερου συνθέτη (παρ’ εκτός, ίσως, του πατέρα του!), δεν επεκτείνει καμμία στο μέλλον σύγχρονή του ανησυχία. Δημιουργεί εκ του μηδενός (δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι χρησιμοποιεί την πολυτονικότητα 20 χρόνια πριν από τον Milhaud και τον Στραβίνσκι, ανακαλύπτει την ατονικότητα 10 χρόνια πριν από τον Schoenberg «παίζει» με το κολάζ σχεδόν 30 χρόνια πριν από την εμφάνισή του στην avant-garde, ενώ μιλά για ηχητικά “cosmic landscapes” ήδη από το 1906!), κινούμενος από μία ιδεαλιστική αντίληψη, που θέλει τη μουσική ως άμεση προέκταση της ζωής και όχι ως παρεπόμενό της. Ήταν φυσικό, λοιπόν, ν’ αναζητήσει τις πηγές της αληθινής, προσωπικής δημιουργίας στους υπερβατικούς φιλοσόφους, συγγραφείς, ποιητές και διανοητές της Νέας Αγγλίας, στον τόπο που γεννήθηκε και έζησε για πάρα πολλά χρόνια.Πέντε ήταν οι πνευματικοί πατέρες του Charles Ives. Ο ποιητής, φιλόσοφος και δοκιμιογράφος Ralph Waldo Emerson (1803-1882), ο πεζογράφος Nathaniel Hawthorne (1804-1864), ο φιλόσοφος και δάσκαλος Amos Bronson Alcott (1799-1888), όπως και η κόρη του, συγγραφέας Louisa May Alcott (1832-1888) και τέλος ο επιφανέστερος, ίσως, εκπρόσωπος του Υπερβατισμού, ο φιλόσοφος, ποιητής και δοκιμιογράφος Henry David Thoreau (1817-1862).
Στα «δοκίμια πριν τη σονάτα» ο Ives επιχειρεί να εμβαθύνει στο φιλοσοφικό στοχασμό καθ’ ενός από τους προαναφερθέντες – κανείς εκ των οποίων δεν υπήρξε μουσικός – αναζητώντας, εκεί, τις κύριες συνιστώσες του δικού του μουσικού οράματος. Για τον Emerson αναφέρει χαρακτηριστικώς: «Αν ένας ποιητής αποσυρθεί σε μια βουνοπλαγιά για να αποφύγει το χυδαίο μη-πολιτισμό των ανθρώπων και την ενόχλησή τους, ώστε να μπορέσει ευκολότερα να εμπνευστεί ένα σπουδαίο θέμα για τη συμφωνία του, ο Emerson τού λέει πως ο πολιτισμός του ανθρώπου δεν μπορεί να αφήσει τίποτα αχρησιμοποίητο, χρειάζεται όλα τα υλικά, μετατρέπει όλα τα εμπόδια σε εργαλεία, όλους τους εχθρούς σε ισχύ». Για τον Thoreau σημειώνει: «Ήταν τόσο οικουμενικός ώστε δεν είχε ανάγκη να κάνει το γύρω του κόσμου για να το αποδείξει. Όπως έλεγε ο ίδιος, εγώ έχω το μεγαλύτερο μέρος του Θεού, και αυτοί μεγαλύτερο μέρος του δρόμου».
Τα «δοκίμια» ολοκληρώνονται με τον Επίλογο, το πιο εκτεταμένο τμήμα του βιβλίου, στο οποίο ο Ives συνοψίζει τις βασικές κατευθύνσεις του στοχασμού του, κάνοντας την κύρια διάκριση ανάμεσα στον «τρόπο» (έκφραση της κατώτερης αξίας) και την «ουσία», που την ορίζει ως υπερβατική έννοια. Οι παρατηρήσεις του, εδώ, δεν είναι απλώς καίριες, είναι τόσο σαφείς και διεισδυτικές, που θα μπορούσε να προξενήσουν πλήγματα ηθικής φύσεως, ταρακουνώντας κοιμισμένες συνειδήσεις. Η ουσία, δε, όλων αυτών φαίνεται να περικλείεται στο ακόλουθο: «ίσως η Τέχνη γεννηθεί τη στιγμή που χαθεί και ο τελευταίος άνθρωπος που είναι πρόθυμος να κερδίσει τα προς το ζην από αυτήν». Κάτω απ’ αυτήν την ιδεαλιστική ομπρέλα, ο Ives, που υπήρξε συνάμα ένας επιτυχημένος επιχειρηματίας, παρέμεινε σταθερά προσηλωμένος καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου