ΜΙΧΑΛΗΣ ΑΔΑΜΗΣ ηλεκτρακουστικά έργα

Σε δύο προηγούμενες αναρτήσεις, την Ελληνική Ηλεκτρονική Μουσική (22/1/2011) και την Μιχάλης Αδάμης - Sinclair Beiles: Γένεσις (23/1/2013) περιέγραψα κάποιες διαστάσεις του ηλεκτρονικού/ ηλεκτρακουστικού έργου του Μιχάλη Αδάμη (1929-2013), ενός συνθέτη που κυριάρχησε στο χώρο της εγχώριας electronic music, από τα μέσα του ’60 και για αρκετά έκτοτε χρόνια. Αυτό ακριβώς το έργο του Αδάμη, που ήταν ανέκδοτο ή διασκορπισμένο σε σπάνια άλμπουμ βινυλίου και που αποτελεί έναν «άσβηστο φάρο» για τα δικά μας πρωτοποριακά δεδομένα –ένα έργο που ανακαλύπτεται και θα ανακαλύπτεται διαρκώς από τις νεότερες γενιές, και που τοποθετείται (το έργο, αλλά και ο δημιουργός του) αυθωρεί στο υψηλότερο σημείο (ο Αδάμης θα μπορούσε να είναι ο προπάτορας ολάκερης της σημερινής homemade electronica)– έρχεται να προβάλλει μία extra περιποιημένη 2CD έκδοση, που έχει τίτλο “A Selection of Electroacoustic Works, 1964-1977” [rekem, mafia, 2013] και η οποία περιλαμβάνει 11 γνωστές ή λιγότερο γνωστές εγγραφές από το αρχείο του συνθέτη. Και όταν λέω «γνωστές» αναφέρομαι στα έργα «Μινυρισμός» (ακούγεται στο LP «Έλληνες Συνθέτες 1», σε ετικέτα EMI/Columbia από το 1970) και «Κράτημα» (από το πρώτο LP της «4ης Ελληνικής Εβδομάδας Σύγχρονης Μουσικής», επίσης σε EMI/Columbia από το 1973). Όλα τα υπόλοιπα, εννέα στον αριθμό, έργα, παρουσιάζονται εδώ για πρώτη φορά. Ήτοι: «Γλάρος ΙΙ» (1977/2006), “Piece one” (1964), “Piece two” (1964), «Μοιρολόι» (1970), «Προσχήματα» (1964), «Ένδον» (2001), «Παίγμα» (1976) «Ιφιγένεια εν Αυλίδι» (1970), καθώς και μια δεύτερη εκδοχή του «Κρατήματος» από το 2001. Ας δούμε, όμως, κάποιες λεπτομέρειες...

Τα τρία έργα του 1964 είναι τα πρώτα ηλεκτρονικά/ ηλεκτρακουστικά που συνέθεσε ο Αδάμης, όντας μεταπτυχιακός στο Brandeis University (κοντά στη Βοστώνη). Το “Piece one”, που έχει διάρκεια 2:07, όπως και το κάπως μεγαλύτερο στο χρόνο “Piece two” (7:41) είναι αμιγώς ηλεκτρονικά, καταγραμμένα φυσικά σε μαγνητοταινία. Μοιάζουν και είναι πρωτόλεια, αλλά καθόλου αδιάφορα (αν αυτό υπονοεί η λέξη «πρωτόλεια»). Ο Αδάμης, εκμεταλλεύεται ουσιαστικώς ό,τι υπάρχει στο στούντιο του Πανεπιστημίου (πρώιμα αναλογικά σύνθια, γεννήτριες κ.λπ.) παίζει με τις ταχύτητες, τα timbre και τα εφφέ και ουσιαστικώς προσεγγίζει ένα… ηλεκτρονικό λεξιλόγιο, το οποίο θα του φανεί απείρως χρησιμότερο στα επόμενα χρόνια. Το άλλο έργο του 1964 είναι τα «Προσχήματα». Σ’ αυτό κάνει την εμφάνισή του ένα πρώτο ας το πω προσωπικό στοιχείο, που σχετίζεται με την παρουσία, τη χρήση και την επεξεργασία της φωνής. Η φωνή είναι δηλαδή το μόνο και κυρίαρχο στοιχείο του έργου, αλλοιωμένη παντελώς και κινούμενη με ελευθερία μέσα σ’ ένα ηλεκτρακουστικό περιβάλλον. Ο «Μινυρισμός» του ’66 έχει ως βάση του το κλάμα ενός μωρού. Το κομμάτι είναι ιστορικό (και) επειδή είναι η πρώτη ηλεκτρονική σύνθεση που γράφτηκε ποτέ στην Ελλάδα. Θυμίζει τα «Προσχήματα», μόνο που είναι ακόμη πιο καινοφανές και επεξεργασμένο. Με μία πρωτόλεια ηχητική ύλη ο Αδάμης κατορθώνει να ενσωματώσει το κλαψούρισμα μέσα σ’ ένα φυσικό περιβάλλον, με τους ανάλογους ήχους (κρωξίματα, σκουξίματα, κελαηδισμοί) να αναπαρίστανται τεχνηέντως.
Από το 1970 προέρχονται δύο έργα, το «Μοιρολόι» και η «Ιφιγένεια εν Αυλίδι». Το πρώτο, που αφορά σε δύο ψάλτες (Ευάγγελος Τζελάς, Λυκούργος Αγγελόπουλος), δύο ισοκράτες (Λεωνίδας Λιούμης, Κωνσταντίνος Σκλάβος), κρουστά (Γιώργος και Νίκος Λαβράνοι) και μαγνητοταινία (διάρκεια 11:57), είναι ένα κομβικό έργο στην πορεία του Μιχάλη Αδάμη επειδή συνωθούνται σ’ αυτό, για πρώτη φορά, στοιχεία από τη δημοτική (ηπειρώτικο μοιρολόι) και την βυζαντινή παράδοση (οι μακαρισμοί της νεκρώσιμης ακολουθίας) τοποθετημένα μέσα σ’ ένα avant-electronic πλαίσιο. Γραμμένο εις μνήμην Γιάννη Χρήστου (είχε σκοτωθεί σε αυτοκινητικό δυστύχημα στις αρχές του 1970), το «Μοιρολόι» είναι ένα εντυπωσιακό έργο, απροσμέτρητης ψυχικής έντασης και ανυπέρβλητης ηχητικής δύναμης. Το δεκάλεπτης διάρκειας «Ιφιγένεια εν Αυλίδι» είναι το θεατρικό soundtrack που συνέθεσε ο Αδάμης για την φερώνυμη τραγωδία του Ευριπίδη. Και εδώ συμβάλλουν ήχοι από διαφορετικές πηγές, οι οποίοι συναποτελούν το ηλεκτρακουστικό πλέγμα. Ακούγονται φλογέρα, σουραύλι, τσαμπούνα, όμποε (εν είδει αρχαίου αυλού) και βεβαίως κρουστά· όργανα εν ολίγοις που παραπέμπουν σε μιαν ηχητική αρχαιοπρέπεια. Το soundtrack είναι εντυπωσιακό, μοιάζοντας με απότοκο μιας παγανιστικής έκρηξης. Η μαγνητοταινία πρωτακούστηκε στην Επίδαυρο, τον Ιούνιο του 1970.
Το «Κράτημα» του ’71 για ψάλτη (Λυκούργος Αγγελόπουλος), όμποε (Βαγγέλης Χριστόπουλος), τούμπα (Γιάννης Ζουγανέλης) και ηλεκτρο-ακουστική μουσική είναι από τα πλέον χαρακτηριστικά έργα του Μιχάλη Αδάμη. Και εδώ φωνές (δηλαδή φωνή), όργανα και ηλεκτρονισμοί από VCS 3, συμβάλλουν στη διαμόρφωση ενός ηχοκόσμου, μέσα στον οποίον οι φωνητικοί/ ψαλτικοί αυτοσχεδιασμοί φαίνεται να κυριαρχούν, επιβάλλοντας μιαν αφήγηση. Κάτι που επιβεβαιώνεται στην δεύτερη εκτέλεση του έργου (2001) με τον Γιώργο Αδάμη στο ρόλο του ψάλτη, τον Σπύρο Κοντό στο όμποε και πάντα τον Γιάννη Ζουγανέλη στην τούμπα (μία από τις τελευταίες του ηχογραφήσεις;). Εξαιτίας του γιού του συνθέτη και σημαντικού βοκαλίστα/ τραγουδιστή Γιώργου Αδάμη, το «Κράτημα» αποκτά, στη δεύτερη version του, έναν οικουμενικό χαρακτήρα, κυρίως μέσω των φωνητικών ακροβατισμών (οι αναφορές στον Demetrio Stratos, στους λαρυγγοτραγουδιστές της Τουβά και στον σύγχρονο βοκαλιστικό αυτοσχεδιασμό είναι προφανείς), ενσωματώνοντας σε όλα τούτα βυζαντινά, yodel, θιβετιανά και άλλα τινά στοιχεία. Ένα κορυφαίο σύγχρονο έργο, εντονότατης υποβολής και διαρκούς επαγρύπνησης.
Το «Παίγμα» (1976) είναι ένα επίσης μοναδικό έργο, κυρίως γιατί ο βασικός του στόχος φαίνεται να είναι η ηλεκτρονική αναπαραγωγή του ηχοχρώματος των φυσικών οργάνων! Αν στην εφηρμοσμένη ενορχήστρωση το να αναπαριστάς φυσικά όργανα με ήχους από συνθετητές θεωρείται ευτελές, στην περίπτωση του «Παίγματος» η εντύπωση είναι τελείως διαφορετική. Εκείνο που κατορθώνει ο Αδάμης είναι να δημιουργήσει ένα πλήρες συναισθηματικό περίγραμμα μέσω απλών μελωδικών φράσεων, σε πρώτο ή σε δεύτερο πλάνο, οι οποίες παράγονται από υποτιθέμενη τούμπα, κλαρινέτο, φλάουτο, τρομπέτα κ.λπ.
O «Γλάρος ΙΙ» (1977/2006) για φλάουτο (Μυρτώ Κορκοκίου) και στερεοφωνική μαγνητοταινία «αποτελεί μία παραλλαγμένη εκδοχή του ‘Γλάρος Ι’ (1977), το οποίο γράφτηκε αρχικά για φλάουτο, κοντραμπάσο, κρουστά και μαγνητοταινία» (τούτο αναφέρει ο Θοδωρής Καραθόδωρος στο ένθετο). Εκείνο που προξενεί εντύπωση, εδώ, είναι η ενσωμάτωση του φλάουτου (έστω και μέσω μιας αντιστικτικής σκοπιάς) στο ηλεκτρονικό περιβάλλον που δημιουργείται από τα VCS 3 και SYNTHI 100.
Στο «Ένδον» (2001) για άλτο σαξόφωνο (Αθανάσιος Ζέρβας) και ηλεκτροακουστική μουσική ο Αδάμης επανέρχεται σε μία ηλεκτρακουστική «κατασκευή» μετά από χρόνια, μέσα από την επανεπεξεργασία παλαιότερου υλικού του (τα έργα «Μεταλλικά Γλυπτά Ι, ΙΙ και III» από το 1972). Χρησιμοποιώντας softwares της εποχής (προφανώς) κι έχοντας κοντά του έναν σαξοφωνίστα που αποδίδει σ’ ένα «κλασικό», αλλά απέριττο ύφος με χρήση multiphonics, o Αδάμης (έχοντας ξεπεράσει τα 70 χρόνια του) έδειχνε πως είχε ακόμη πράγματα να πει και να δώσει στις νεότερες γενιές των πειραματιστών, προβάλλοντας μία μουσική με ανθρώπινες διαστάσεις, πλήρους συναισθηματικού φορτίου.

Δεν χρειάζεται να το πω, αλλά θα το πω. Αξίζουν πολλά «συγχαρητήρια» σε όσους δούλεψαν γι’ αυτή την έκδοση (υπενθυμίζω πως το 2CD αποτελεί συμπαραγωγή της rekem records και της mafia). Μπορεί να μην ανθολογείται το αγαπημένο μου έργο του Μιχάλη Αδάμη «Γένεσις» για 3 χορωδίες, απαγγελία και μαγνητοταινία σε ποίηση Sinclair Beiles και Annie Rooney, όμως η δουλειά που είχε γίνει ξεκινώντας από τα κείμενα του Θοδωρή Καραθόδωρου, την επεξεργασία και την ηχητική απόδοση-αποτύπωση των δύο CD, μέχρι το εικαστικό μέρος του πακέτου (ωραία σχεδιασμένο σε διαστάσεις βιβλίου, περιέχον 24σέλιδο δίγλωσσο ένθετο) είναι πέρα για πέρα άψογη. Δίχως να έχω κάποια… εσωτερική πληροφόρηση το λέω. Περιμένω κι άλλες εκπλήξεις από τις rekem και mafia…
Επαφή: www.metamkine.com  – επίσης στα Vinyl Microstore, A Strange Attractor, Λωτός και Amola Caliba