OLIVER NELSON – ΜΙΚΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΚΗΣ και λίγο Χατζιδάκις…

Όταν άλλοι γράφουν τις ίδιες και τις ίδιες παπαρολογίες για τον Χατζιδάκι, εγώ θα γράφω για τον Θεοδωράκη. Πλάκα κάνω… Τώρα, λέει, κάτι συνέβη με τον «Κεμάλ». Κάποια διευθύντρια σ’ ένα σχολείο απαγόρεψε το τραγούδι… και τρίχες κατσαρές. Κάτι τρέχει στα γύφτικα. Ρε με τι ασχολείται ο κόσμος... Εμείς στα τέλη του ’70, επί δημοκρατίας, δεν μπορούσαμε ν’ ακούσουμε Σαββόπουλο στο σχολείο γιατί ήταν, λέει, «αναρχικός». Έτσι μας έλεγαν. Δεν το κάναμε (ούτε εμείς, ούτε άλλοι), θέμα ανά το πανελλήνιο. Τον ακούγαμε στο σπίτι μας, στις παρέες μας· αν και κάποια στιγμή μια καθηγήτρια είχε ρίξει στην τάξη (στο μάθημα του Πολιτισμού) το «λευκέ και γαλάζιε ποντικέ» κι είχε γίνει το σώσε.

Αν βρεθεί κάποιος, σήμερα, σε γυμναστικές επιδείξεις σχολείων θ’ ακούσει τη σάχλα να πηγαίνει σύννεφο. Θα φρίξει. Υπάρχουν σχολεία, όπως μου έχουν πει φίλοι καθηγητές, στα οποία ακόμη και σε διαλλείματα τα μεγάφωνα τρίζουν από Βίσση, Βανδή, Κοκκίνου, Χρύσπα, Φουρέιρα, Παπαρίζου… και τ’ ανάλογα. Διαμαρτυρήθηκε ποτέ κανείς; Ενδιαφέρθηκε ποτέ κανείς στη Βουλή (όπως κάποιος κύριος βουλευτής με αφορμή τoν «Κεμάλ») για το πώς προετοιμάζονται τα αυριανά «ξέκωλα» και οι αυριανοί «λελέδες»; Έτσι και βάλεις σήμερα Χατζιδάκι, Μαρκόπουλο και Ξαρχάκο στα 12χρονα και στα 15χρονα θα σε κοροϊδεύουν. Ούτε τη Βουγιουκλάκη δεν ξέρουν. Καθότι, όπως είχε πει και ο Χατζιδάκις... «οι νέοι κατά κανόνα –ας μου επιτραπεί η λέξη– είναι ηλίθιοι. Κι αυτό γιατί ανήκουν σε μια ηλικία που δεν επιλέγουν, αλλά επιλέγονται. Και φυσικά το μεγαλύτερο μέρος των νέων και σήμερα είναι επιπόλαια πληροφορημένο, σχεδόν απαίδευτο και ζει τις δυνατότητες που του προσφέρει η ευμάρεια των καιρών με την πιο ανεύθυνη αντιμετώπιση» (Ήχος & Hi-Fi  11/1979).
Αν αυτά που λέει ο Χατζιδάκις ίσχυαν το 1979, σήμερα ισχύουν στη νιοστή. Όπως τα παιδιά λοιπόν είναι «αλλού γι’ αλλού» (γενικώς μιλάω), έτσι είναι πιο πολύ «αλλού γι’ αλλού» και οι γονείς τους. Αυτός είναι ο κανών. Τι σημαίνει διευθυντής (γονέας κατά τεκμήριο κι αυτός); Υπάρχουν διευθυντές που καταλαβαίνουν, που είναι ξύπνιοι, που νοιάζονται, που έχουν ανησυχίες (κάποιοι πιτσιρίκοι του ’79) και άλλοι που είναι για τα πανηγύρια (πάμπολλοι πιτσιρίκοι του ’79 επίσης). Στην εποχή μου, που δεν είναι δα και προϊστορική, υπήρχαν διευθυντές που μας κυνηγούσαν για την φαβορίτα. Άλλοι μας κυνηγούσαν γιατί διαβάζαμε Ελευθεροτυπία στο σχολείο. Τώρα βρέθηκε ένας χαζός, μια χαζή (δεν ξέρω τι είναι και αν πρόκειται για υπαρκτό πρόσωπο-περιστατικό και όχι για τρολ – καθότι δεν έχουν δοθεί ονόματα) να πει ότι ο «Κεμάλ» προπαγανδίζει τον Ισλαμισμό. Και λοιπόν; Είναι λόγος αυτός για να βγουν οι Χατζιδακικοί και να μας τα πρήζουν; Και να ξανά-μανά οι ίδιες παπαρίες… Ο Χατζιδάκις με τους αναρχικούς, ο Χατζιδάκις με τη νεολαία, πόσο μας λείπει ο Χατζιδάκις, o Χατζιδάκις εκείνο, ο Χατζιδάκις τ’ άλλο… Βγάζουν πάλι τα εικονίσματα. Κάθε λίγο και λιγάκι λιτανεία.

Πάντως, ορισμένες φορές σκέφτομαι πόσο αυτοί οι δύο άνθρωποι (ο Θεοδωράκης και ο Χατζιδάκις εννοώ) έχουν καθορίσει τα μουσικά μου γούστα και γενικότερα τον τρόπο που σκέφτομαι γύρω από τη μουσική. Στα seventies, κι ενόσω δεν είχα ξεπεράσει τα 15, ήμουν «θεοδωρακικός». Τα τραγούδια του Μίκη γέμιζαν τα σπίτια μας ελέω Μεταπολίτευσης και αν δεν πολυκαταλαβαίναμε τι ακριβώς σήμαινε το «είμαστε δυο είμαστε τρεις» (το συνειδητοποιήσαμε αργότερα στα 80s με το «Άρη ολέ, Άρη ολέ, Άρη ολέ ολέ ολέ…»), νοιώθαμε κάτι να φτερουγίζει στη ψυχή μας. Στα χρόνια του ’80 και κυρίως στα φοιτητικά χρόνια ήμουν «χατζιδακικός». Κάτι οι αλλοπρόσαλλες παρεμβάσεις του Μίκη στην πολιτικο-κοινωνική ζωή, κάτι η αυστηρή παρουσία του Χατζιδάκι, όχι με τα τραγούδια του αλλά με τον Σείριο, το Τέταρτο κ.λπ., κάτι οι αισχρές επιθέσεις της Αυριανής προς το πρόσωπό του με είχαν οδηγήσει να ανακαλύψω σταδιακώς και το τρανό του έργο από τα sixties κυρίως (τη «Μυθολογία», τους «Όρνιθες», το «Ματωμένος Γάμος/ Παραμύθι χωρίς Όνομα», τον «Καπετάν Μιχάλη», τα soundtracks κ.λπ.). «Χατζιδακικός» ήμουν και σ’ ένα μεγάλο μέρος της δεκαετίας του ’90. Ήταν ακόμη νωπός ο θάνατός του κι έτσι δεν είχαν αρχίσει να τον ραίνουν με φληναφήματα οι αποκαμωμένοι fans (θυμάμαι ωραία μεταθανάτια κείμενα στις εφημερίδες και τα περιοδικά της εποχής). Το κακό άρχισε να παίρνει διαστάσεις ολέθρου μετά το 2000, όταν άρχισαν να σκάνε από παντού τα σμάρια των ανόητων χατζιδακικολογούντων (ok, υπάρχουν και κάποιοι, κάποια κείμενα που προσεγγίζουν το έργο του με τρόπο και σκέψη κριτική και όχι με τις αγιαστούρες). Τότε, λοιπόν, έστριψα ξανά κι έγινα πάλι «θεοδωρακικός» –και είμαι ακόμη δηλαδή– καθότι ο Μίκης είναι ζωντανός (να ζήσει άλλα δέκα χρόνια ο άνθρωπος, γιατί τον έχει ανάγκη ο τόπος) και είναι, τέλος πάντων, ένας ακόμη «άλλος πόλος» που πάει κόντρα στη σημερινή ανοησία. Για πάμε όμως και στα sixties…

Ένας από τους πιο σημαντικούς αμερικανούς συνθέτες-ενορχηστρωτές (και άλλα τινά) της jazz ο Oliver Nelson (1932-1975), ο άνθρωπος που έχει στην κατοχή του το ακρογωνιαίο LP “The Blues and the Abstact Truth” [Impulse!, 1961], επιλέγει-αποφασίζει αυτός και ο παραγωγός του Alan Douglas να διασκευάσουν για μεγάλη ορχήστρα συνθέσεις του Μίκη Θεοδωράκη από την «Φαίδρα» (1962), την πασίγνωστη ταινία του Jules Dassin με την Μελίνα Μερκούρη, τον Anthony Perkins και τον Raf Vallone. Μπορεί το συγκεκριμένο LP που τιτλοφορήθηκε “Impressions of Phaedra” [United Artists Jazz UAJ 14019] να μην έγινε ιδιαιτέρως γνωστό, και σήμερα να αγνοείται γενικώς (μ’ ένα πρόχειρο ψάξιμο που επιχείρησα δεν φαίνεται να διατίθεται ούτε σε CD), όμως ως κίνηση η έκδοση εκείνη είχε τη δική της σημασία, δείχνοντας ακόμη πως και στο χώρο της πιο προχωρημένης jazz το όνομα «Ελλάδα» είχε πράγματα να δώσει.

Έχοντας υπό τας διαταγάς του μία big band φισκαρισμένη στα έγχορδα (πόσα, κανείς δεν ξέρει) και φυσικά με τα κλασικά sections αποτελούμενα από 4 τρομπέτες, 4 τρομπόνια, άλτο, κιθάρα, πιάνο, μπάσο, ντραμς, κρουστά, εντός των οποίων ξεχώριζαν «ονόματα» όπως εκείνα του Clark Terry, του Phil Woods, του George Duvivier ή του Ray Barretto (για όσους θυμούνται την «Φαίδρα» και τα mambo της, το όνομα του Barretto δεν πρέπει να παραξενεύει), ο Oliver Nelson «ζωγραφίζει» ως μαέστρος δίνοντας μιαν άλλη οπτική του κλασικού score, διασκευάζοντας δύο φορές το κύριο θέμα και ακόμη το “London’s fog”, το “The fling”, το “Rendezvous” και το “One more time”. Επιπροσθέτως γράφει μια δική του σύνθεση στο πνεύμα του soundtrack, το “Dirge”, ενώ εμφανίζει και μία ακόμη άγνωστη του Μίκη Θεοδωράκη, μία άπιαστη bossa nova που έχει τίτλο “Too much sun” και για την οποία δεν θυμάμαι αν ακουγόταν στην ταινία. (Πιθανώς να ακουγόταν αλλά να μην μπήκε στο original soundtrack – αν όντως έτσι έχουν τα πράγματα αντιλαμβάνεστε τι σημαίνει κάτι τέτοιο…).

Θα είναι κοινός τόπος αν σημειώσω πως ο Oliver Nelson δεν εμφανίστηκε σε τούτο το εντελώς κρυμμένο άλμπουμ ως ένας απλός διεκπεραιωτής. Αξίζει μόνο να προσέξει κανείς πώς διασκευάζει το πασίγνωστο θέμα, ξεκινώντας με μία «αγωνιώδη» εισαγωγή τύπου Bernard Herrmann, δίνοντας αέρα σ’ ένα hard-bop sax break του Phil Woods και εναλλάσσοντας από ’κει και κάτω «δακρύβρεχτα» strings με «τζαζικές» εκρήξεις (το «ελεύθερο» σύντομο σόλο του Woods στο τέλος είναι από τις κορυφαίες στιγμές του δίσκου). Το “Impressions of Phaedra” έγινε σίγουρα κατόπιν πρότασης της παραγωγής που είχε τα δικαιώματα και για το κανονικό OST, της διάθεσης του Oliver Nelson και πιθανώς της έγκρισης του Μίκη Θεοδωράκη. Σε κάθε περίπτωση και πέραν των τυπικών η «τιμή» υπήρξε μεγάλη για όλους.