ΤΟ «ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΝΕΟΛΑΙΑ»

Κυκλοφόρησε πριν λίγες ημέρες το βιβλίο Το «Πρόβλημα Νεολαία»/ Μοντέρνοι Νέοι, Παράδοση και Αμφισβήτηση στη Μεταπολεμική Ελλάδα 1964-1974 [εκδόσεις Απρόβλεπτες, Αθήνα 2013]. Συγγραφέας ο Κώστας Κατσάπης. Το βιβλίο έχει 607 σελίδες και υποτίθεται πως πραγματεύεται ζητήματα που αφορούν στην ελληνική νεολαία της δεκαετίας 1964-1974. Λέω «υποτίθεται» διότι, πρώτον, η εργασία ξεφεύγει συχνά από τα ελληνικά της πλαίσια σε βαθμό… κακουργήματος και δεύτερον αποσιωπάται, σχεδόν εξ ολοκλήρου, η πορεία της πολιτικοποιημένης νεολαίας (φαίνεται πως αυτοί, κατά τον Κατσάπη, δεν ήταν «μοντέρνοι»), των αριστερών οργανώσεων –νομίμων πριν τη χούντα και παρανόμων κατά τη διάρκειά της– των ομάδων εκείνων δηλαδή από τις οποίες προήλθε και στις οποίες ανήκει ο ξεσηκωμός του Πολυτεχνείου· η ύπατη νεολαιίστικη εκδήλωση της περιόδου που ο συγγραφέας επιχειρεί να εξετάσει. Αυτές οι δύο ηχηρές παρατυπίες βαραίνουν αρνητικώς στην κρίση μου, εν σχέσει με το βιβλίο, δίχως, εν πάση περιπτώσει, να παραβλέπω ορισμένα σημεία που έχουν ένα ενδιαφέρον και που θα μπορούσε να στηρίξουν μια κάποια εργασία, κάτω, όμως, από έναν άλλο υπότιτλο. Δεν μπορώ να καταλάβω το σκεπτικό του Κατσάπη – πραγματικά το λέω αυτό. Είχε βάλει στοίχημα με τον εαυτό του να ξεπεράσει τις 600 σελίδες, και πιο πριν τις 500, και πιο πριν τις 400; Το λέω γιατί Το «Πρόβλημα Νεολαία» της περιόδου 1964-1974, έτσι όπως αντιμετωπίζεται από τον συγκεκριμένο συγγραφέα, θα μπορούσε ουσιαστικώς να καλυφθεί σε καμιά 200ριά (και πολλές λέω) σελίδες.

Έτσι λοιπόν στο κεφάλαιο Αντί εισαγωγής (σελ.13-52) από τις 39 σελίδες οι 7 είναι εκτός των χρονικών ορίων της εργασίας (αφορούν στα έτη 1949-1962), ενώ άλλες τόσες αφορούν στον Bob Dylan και στους Beatles, ενταγμένες σ’ ένα πλαίσιο που δεν σχετίζεται με την Ελλάδα. Όταν γράφει ο Κατσάπης πως «η μανία για τους τέσσερις ακούρευτους μουσικούς (σ.σ. τους Beatles) γεννάει και στην Ελλάδα χιλιάδες ‘έξαλλους’ νέους, οι οποίοι με την απείθεια και την αυθάδειά τους συνιστούν μιαν άλλη, καινοφανή και αρκετά παράξενη όψη της νεανικής αμφισβήτησης», μάλλον αναφέρεται σε άλλη χώρα και όχι στην Ελλάδα. Όπως σε άλλη χώρα αναφέρεται, σίγουρα, όταν σημειώνει: «Την ίδια ακριβώς περίοδο, ωστόσο, γιγαντώνεται και στην Ελλάδα η νεανική κουλτούρα. Το 1962 είναι ένα έτος-ορόσημο, το οποίο όντως μας εισάγει σε μια νέα σελίδα της, λόγω της εμφάνισης του Μπομπ Ντύλαν στο προσκήνιο». Το τι σήμαιναν τα… Μπητλάκια, όταν πρωτοέσκασαν, για τους έλληνες ακροατές μάς το λένε οι Μοντέρνοι Ρυθμοί (Μ.Ρ.). Δεν υποτιμώ. Ίσα-ίσα. Οι Beatles ήταν η λυδία λίθος (όπως σε κάθε χώρα του κόσμου) ώστε να ξεσπάσει η συγκροτηματίτιδα, κάτι πολύ σημαντικό σε πρώτη φάση, αλλά από εκεί έως του σημείου να μιλάμε για «νεανική αμφισβήτηση», έτσι γενικώς και αορίστως (στην Ελλάδα του ’64 ή του ’65), πάει πολύ. Τα δε περί Dylan είναι εντελώς out, αφού ο Dylan το ’62 (και το ’63 και το ’64) ήταν εντελώς άγνωστος στην Ελλάδα. Η πρώτη φορά που αναφέρεται το όνομά του πιθανώς να είναι στους Μ.Ρ. (τεύχος 32, 23/6/1965), εκεί όπου ο Χρήστος Λεβέντης τον γράφει μάλιστα ως… Ντάυλαν. Προσωπικώς, δεν έχω σιγουρευτεί αν τον «ήξερε» (τον Dylan) ακόμη και ο Σαββόπουλος, όταν έγραφε το «Φορτηγό». (Πώς μπορεί να ήξερε τον Dylan και παρά ταύτα να ήθελε να αποδοθούν τα τραγούδια τού «Φορτηγού», από «ορχηστρούλα» και άλλον τραγουδιστή, όπως ο ίδιος είχε πει στο Ρεπορτάζ Χωρίς Σύνορα την 19/4/2007;). Σ’ αυτές τις πρώτες σελίδες ο Κατσάπης ρίχνει όλα τα βασικά χαρτιά του (άκυρα κατ’ εμέ) μέσω των οποίων θα πορευτεί. Διαβάζοντας δηλαδή τις τρεις προτάσεις που ακολουθούν έχω καταλάβει ήδη πολλά, τα οποία, απλώς θα τα επιβεβαιώσω στην πορεία.

Ενώ η χούντα είχε ξεκαθαρίσει τους λογαριασμούς της με την πολιτικοποιημένη Αριστερά (έτσι λέει ο συγγραφέας) «το ακριβώς αντίθετο, ωστόσο, συνέβη με την κουλτούρα της αμφισβήτησης, η οποία φτάνει στο απόγειό της, ακριβώς την περίοδο του χουντικού πραξικοπήματος, με αποτέλεσμα να αποτελεί πια τον κυριότερο ‘πονοκέφαλό’ του».

«Η όλο και περισσότερο ριζοσπαστικοποιημένη κουλτούρα των νέων προκαλούσε φόβο για την επιρροή της στην ελληνική νεολαία και αμηχανία, καθώς η ανάσχεσή της προϋπέθετε τη λήψη μέτρων (π.χ. απαγόρευση ροκ μουσικής και λοιπών πολιτισμικών συμβόλων της νεολαίας(…)».

«Στις αρχές του 1970 είναι πια σαφές ότι ο ριζοσπαστισμός της ελληνικής νεολαίας αποτελεί κάτι το ανεξέλεγκτο που θα πρέπει να τιθασευτεί».

Από την έκδοση της Ελευθεροτυπίας "1967-1974, ο παράνομος αντιδικτατορικός Τύπος"

Ο Κατσάπης λέει χοντράδες όταν πιστώνει την κουλτούρα της αμφισβήτησης σε κάτι πέραν των αριστερών οργανώσεων. Δεν είμαστε καλά. Δεν είμαστε καθόλου καλά. Έχει διαβάσει ο άνθρωπος το πρώτο φύλλο του Θουρίου (Όργανο της Πανελλήνιας Αντιδικτατορικής Οργάνωσης Σπουδαστών ‘Ρήγας Φεραίος’) από το 1968; Αντιγράφω δυο λόγια, για να δουν ορισμένοι τι σημαίνει αληθινή κουλτούρα αμφισβήτησης.

«Ο Ρήγας Φεραίος, που προήλθε από την πρωτοβουλία στελεχών του φοιτητικού κινήματος, είναι η έκφραση της ενότητας και της θέλησης του φοιτητικού κόσμου να αγωνιστεί κατά της τυραννίας. Είναι η έκφραση της καθολικής αντίθεσης των φοιτητών στη δικτατορία. Στο Ρήγα Φεραίο ενσαρκώνονται οι πόθοι κάθε φοιτητή. Συμπυκνώνονται οι ιδέες του για το γκρέμισμα της τυραννίας. Για μια Ελλάδα δημοκρατική, ελεύθερη, ανεξάρτητη» κ.λπ., κ.λπ. Τη νεανική αμφισβήτηση στη χώρα την εξέφρασαν οι νεολαίες της Αριστεράς. Δεν την εξέφρασε κανένα ροκ και καμία… ψυχεδελονεολαία, όπως θέλουν να νομίζουν οι αγράμματοι. Εδώ ήταν Ελλάδα. Δεν ήταν ούτε Αμερική, ούτε Αγγλία. Υπήρχε χούντα και άρα υπήρχε ένα υψωμένο μέτρο, με το οποίο κάποιοι τα έβαζαν και κάποιοι κατάπιναν τη γλώσσα τους. Είναι ξεκάθαρα τα πράγματα και, προσωπικώς, δεν ανέχομαι κανέναν… μπούρδα, ή καλοθελητή (δεν αναφέρομαι στον συγγραφέα), που θέλει να τα παρουσιάσει μπερδεμένα ή αλλοιωμένα.

Ορισμένοι (καθότι εκτός του συμπαθούς Κατσάπη υπάρχουν και μερικοί ακόμη…) λένε, συνεχώς, τα ίδια και τα ίδια στηριζόμενοι στα έργα και τις ημέρες του Λαδά και σε κάτι περιστασιακές δηλώσεις του Παττακού, προκειμένου να παρουσιάσουν την… ψυχεδελονεολαία ως το μετερίζι της αντίστασης. Θα πρέπει να ξέρουν λοιπόν (το ξέρουν) πως ο Λαδάς υπήρξε αμφιλεγόμενο πρόσωπο (για να μην πω κάτι άλλο…) ακόμη και για την ίδια τη χούντα, κι επειδή είχε προβεί σε διάφορες απερισκεψίες (κοινώς μαλακίες) αναγκάστηκε ο Παπαδόπουλος να τον μετακινήσει από γραμματέα στο Υπουργείο Δημοσίας Τάξεως, στο Υπουργείο Εσωτερικών (11/1968). Και μάλλον ήταν ο ίδιος ο Λαδάς με τις παπαρολογίες του που εξανάγκασε τον Παττακό να φωτογραφίζεται στη Γιορτή του Κρασιού με τις μινιφορούσες (και μάλιστα σε εξώφυλλο περιοδικού – δες Άλφα Ρεπορτάζ 14/10/1967) ως γνήσιος… μηρολάτρης, προκειμένου να δείξει πως η χούντα δεν είχε πρόβλημα με το μίνι και πως αν αντιθέσει με τα θρυλούμενα το στήριζε κατά βάθος (και κατά πλάτος) και το προωθούσε. (Ο Κατσάπης, επειδή αυτό δεν του αρέσει και δεν ταιριάζει με την εικόνα που έχει σχηματίσει στο κεφάλι του το θεωρεί «γελοίο» και «κατασκευασμένο», δες σελ.406. Άλλα λόγια ν’ αγαπιόμαστε δηλαδή).

Τον πραγματικό κίνδυνο για το καθεστώς (που ήταν πάντα ο κομμουνισμός, αλλά με το νέο πρόσωπό του που είχε φιλοτεχνίσει ο Γεωργαλάς) τον εντόπιζε στις ομιλίες του ο ίδιος ο Παπαδόπουλος και όχι ο Λαδάς. Από το βιβλίο Για σας, Νέοι της Ελλάδος [Έκδοσις Γενικής Διευθύνσεως Τύπου, Αθήναι Απρίλιος 1970] με τους λόγους του δικτάτορα προς την νεολαία (σπουδάζουσα και άλλη) διαβάζουμε: «Αλλά κύριοι προσοχή! Ο κομμουνισμός σήμερον δεν προβάλλει τα ευδαιμονιστικά πυροτεχνήματά του, δεν προβάλλει την κοινωνίαν του ως πρότυπο εις τον ελεύθερον κόσμον. Και ο κομμουνισμός δεν προβάλλει τον εαυτόν του, διότι γνωρίζει ότι την σημερινήν ημέραν, δι’ άνθρωπον προηγμένης αντιλήψεως κοινωνικής και μορφώσεως ανθρωπίνης, δεν είναι δυνατόν να υπάρξη πίστη προς αυτόν. Ο κομμουνισμός έρχεται για να προβάλη τας αδυναμίας, έρχεται να κεντρίση το αίσθημα της κοινωνικής αδικίας, έρχεται να κεντρίση το αίσθημα  της αγανακτήσεως προ των αδυναμιών της συναλλαγής του περιβάλλοντος, μέσα εις το οποίον ζουν τα άτομα.(…) Προς Θεού, ημείς οι Έλληνες, οι οποίοι και εκ βαρείας κληρονομίας δεν είναι δυνατόν να έχουμε οιανδήποτε σχέσιν με την τυραννίαν του κομμουνισμού, ας διαφυλάξωμεν τους εαυτούς μας από του να πέσωμεν θύματα αυτής της προπαγάνδας» (από ομιλία του Παπαδόπουλου, την 9/2/1968, στο Πανεπιστήμιο Αθηνών). Και επίσης: «Νέοι της Ελλάδος! Η κρίσις η οποία μαστίζει την ανθρωπότητα εις διεθνή κλίμακα, εκ της μορφής την οποίαν έλαβεν η ανατρεπτική προσπάθεια του κομμουνισμού ως αρνήσεως την ζωήν του ανθρώπου και εκ της μορφής την οποίαν έλαβεν ο μηδενισμός ο προερχόμενος εκ του ευδαιμονσμού, επέβαλλε την αντιμετώπισιν της προϊούσης εις την χώραν μας φθοράς, και ταύτην υπέρ υμών, των νέων, εις τους οποίους αγωνιζόμεθα να παραδώσωμεν μιαν Πατρίδα ευτυχή» (ομιλία του Παπαδόπουλου στο Παναθηναϊκό Στάδιο την 21/4/1969, ενώπιον 70 χιλιάδων… ψυχεδελικών και άλλων τινών νεολαίων).

Ο Παττακός καθώς... μηρολατρεί

Το Μέρος Πρώτο του βιβλίου του Κατσάπη (σελ.53-208), που έχει τίτλο Οδεύοντας προς την 21η Απριλίου: Η Ανάδυση του ‘Προβλήματος Νεολαία’ (1964-1974), χωρίζεται σε δύο κεφάλαια. Το πρώτο έχει τίτλο ‘Το έσχατον κατάντημα του ουμανισμού: η ‘απιστία’ ως ‘πρόβλημα’ και καταλαμβάνει τις σελίδες 53-147, ενώ το δεύτερο ‘Τα πάντα παρεξέκλιναν των χειρών μας’: το ‘πρόβλημα’ νεολαία απλώνεται στις σελίδες 149-208. Από τις 100 περίπου σελίδες του πρώτου κεφαλαίου οι μισές αφορούν στο πώς αντιλαμβανόταν η Εκκλησία και οι παπάδες τα νεολαιίστικα ζητήματα. Ο Κατσάπης έχει κάποιο κόλλημα με την Εκκλησία –δεν εξηγείται αλλιώς– προσφέροντάς της μεγάλο τμήμα του βιβλίου του. Για μένα αυτό είναι λάθος, πέραν του ότι έχει μηδαμινό ενδιαφέρον. Σιγά μην κάτσουμε να ασχοληθούμε με το τι έλεγαν, από ’δω κι από ’κει, οι παπάδες για τη νεολαία (στο τέλος υπάρχει πλήρης, όπως λέμε, βιβλιογραφία του μακαριστού Χριστόδουλου και άλλων δεσποτάδων!), λες και δεν ξέρουμε, λες και δεν ξέρουν όσοι πρέπει να ξέρουν. Ας έγραφε λοιπόν ο συγγραφέας ένα βιβλίο του στυλ Παπάδες και… ψυχεδελονεολαία: τα κατηχητικά σχολεία στην περίοδο της χούντας, για να ξέρουμε κι εμείς με τι έχουμε να κάνουμε. Και δεν φτάνει αυτό, αλλά στο δεύτερο κεφάλαιο ο Κατσάπης θα μας μεταφέρει και στην Αμερική, για να μας πληροφορήσει περί του αντιρόκ κινήματος στην Ελλάδα και τις ΗΠΑ! Καλά, με την Ελλάδα δεν ασχολείται το βιβλίο; Τι μας ενδιαφέρουν οι ΗΠΑ; Αλλά αν πούμε ότι μας ενδιαφέρουν, ποιος ήταν ο ρόλος της Εκκλησίας (αρνητικός ή θετικός δεν εξετάζω) στη διάχυση του ψυχεδελικού ροκ στην Αμερική των sixties; Κανένας απολύτως. Η περιθωριακή παρουσία των Εκκλησιών στην Αμερική (καθότι είναι και πολλές), όσον αφορά στην νεολαιίστικη παρέμβαση, μόνο… δημιουργική υπήρξε ως προς το rock· αν θέλουμε να το δούμε κι έτσι δηλαδή! Όποιοι έχουν ακούσει ψυχεδελικό xian-rock (το οποίον, ως φόρμα –δεν μιλώ για τους συχνά αφελείς στίχους– δεν είχε τίποτα να ζηλέψει από το άλλο) καταλαβαίνουν τι θέλω να πω. Κι εν πάση περιπτώσει αυτό είναι ένα θέμα (το xian-rock, ως απότοκο του hippy κινήματος) που έχει ένα κάποιο ψωμί και του αρμόζει ένα ψάξιμο. Κι εκεί, να πούμε και για τους Ευαγγελιστές, και για τους Βαπτιστές και για ό,τι άλλο. Πραγματικά, εγώ προσωπικώς, το μόνο που πληροφορήθηκα από τις 155 σελίδες του Πρώτου Μέρους του βιβλίου (δεν ειρωνεύομαι) είναι πως ορχήστρα «γιε-γιε» είχε ακόμη και η Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων, η οποία έπαιξε σέικ στον σχετικό αποκριάτικο χορό (6/3/1967). Θα ήθελα να ξέρω λοιπόν (αν μπορούσε να με πληροφορήσει ο Κατσάπης δηλαδή) μήπως και τις επόμενες χρονιές, μετά το πραξικόπημα, το σέικ ήταν ελεύθερο στη Σχολή και πως δεν σπάσανε τα όργανα ο Λαδάς με τον Γεωργαλά, στέλνοντας τους… κομμουνιστές ευέλπιδες στους καμπινέδες για να… σπρώχνουν τα θηρία.

Το Δεύτερο μέρος του βιβλίου έχει τίτλο ‘Σήκω Επάνω Νεολαία!’: Η προσπάθεια ανάσχεσης του ‘Προβλήματος Νεολαία’ (1967-1974), είναι χωρισμένο σε τέσσερα κεφάλαια και χονδρικώς καταλαμβάνει περί τις 400 σελίδες.

Το πρώτο κεφάλαιο τιτλοφορείται ‘Think for yourself’: Ο χιπισμός ως όχημα της νεανικής αμφισβήτησης και απλώνεται στις σελίδες 211-259. Μιλάμε δηλαδή για 50 περίπου σελίδες που θα μπορούσε εντελώς να παραλείπονται! Γιατί; Μα γιατί δεν έχουν καμία σχέση με το ζήτημα, που είναι –υπενθυμίζω– οι «μοντέρνοι νέοι» στην Ελλάδα της δεκαετίας 1964-74. Σ’ αυτές τις σελίδες ο Κατσάπης, έχοντας δύο βασικές αναφορές, το βιβλίο Underground [Οδυσσέας, Αθήνα 1983] του Μάριο Μάφι (Mario Maffi) –ο ίδιος τον αποκαλεί… Μάλφι– και το κεφάλαιο Ροκ και Νεανική Κουλτούρα στη Δεκαετία του ’60 του Κώστα Αρβανίτη από τον συλλογικό τόμο Το Φάντασμα Μιας Δεκαετίας [Δελφίνι, Αθήνα 1994], αρχίζει να μας μιλάει για τους Diggers, τους Merry Pranksters, το LSD και την Sandoz, τον Timothy Leary και τα acid tests του Ken Kesey, τους Grateful Dead, ακόμη και για τους Πολωνούς No To Co(!) πρόσωπα και καταστάσεις που ουδεμία σχέση έχουν με την ελληνική περίπτωση –επίδειξη γνώσεων θέλει να κάνει ο Κατσάπης ή σωστής αντιγραφής;– για να καταλήξει στο βιβλίο της Gisela Bonn Χιπισμός/ Πρόκληση στην κοινωνία της ευημερίας [Ρόμβος]. Το βιβλίο αυτό κυκλοφόρησε στη χώρα μας στις αρχές της δεκαετίας του ’70 (δεν ξέρω τότε ποιοι το διάβασαν, καθότι η «ψυχεδελονεολαία» είχε ρετάρει) και ξανά μετά από δέκα χρόνια, στις αρχές των 80s, από τον Ελεύθερο Τύπο (θα ήθελα να ήξερα αν το μελέτησε το βιβλίο ο Γαρμπής πριν το επανεκδώσει) και όχι από τον οίκο… Νέα Θέσις. Υπονοώ και εννοώ πως η Bonn κάνει κριτική στο κίνημα των hippies από τη δεξιά μεριά, για να μην πω από την ακροδεξιά και φανώ υπερβολικός, όταν λέει πως «η Εκκλησία γενικά δεν κατάλαβε τα προβλήματα και δε μπόρεσε να βοηθήσει την κατάσταση. Το χριστιανικό της μήνυμα δεν αγγίζει πια την πλειοψηφία των νέων ανθρώπων». Ωιμέ! Για τον Κατσάπη όμως η… «Γκιζέλα Μπον υπήρξε από τους πρώτους που έσπευσαν να ερευνήσουν επιστημονικά το φαινόμενο στη συγχρονία και την πλήρη ακμή του» (θρήσκα γαρ…). Αν περιμέναμε τις… επιστημονικές αναλύσεις της Γερμανίδας, για να καταλάβουμε τι παιζόταν με τους hippies, ζήτω που καήκαμε. Την βάζουμε όμως και αυτήν μέσα στις υπόλοιπες παπαδίστικες αρλούμπες και προχωράμε.

Από την έκδοση της Ελευθεροτυπίας "1967-1974, ο παράνομος αντιδικτατορικός Τύπος"

Το επόμενο κεφάλαιο του δευτέρου μέρους έχει τίτλο ‘Power to the people’: Η εμφάνιση του αναρχισμού στο προσκήνιο’ (σελ.261-326) και για τις πρώτες 33 σελίδες (έως την 294 δηλαδή) ο Κατσάπης είναι πάλι εκτός θέματος, αφού μας μιλάει για SDS, Σαν Φρανσίσκο, Μαύρους Πάνθηρες (να πληροφορήσω, επί τη ευκαιρία, πως υπάρχει και το βιβλίο Πικρός Κόκκος του Michael Newton, με την ιστορία της οργάνωσης, που είχε κυκλοφορήσει από τις ελληνικές εκδόσεις Fox το 1985), τις δολοφονίες των Martin Luther King και Robert Kennedy, το Συνέδριο των Δημοκρατικών, τους Yippies κ.λπ. Φθάνουμε, έτσι, στην σελίδα 294, όπου επανερχόμαστε επιτέλους στα καθ’ ημάς και στην περιώνυμη Κομμουνιστική Υπονόμευση του Έθνους (από το γνωστό βιβλίο του χουντικού Υπουργείου Προεδρίας Κυβερνήσεως, που λογικώς είχε κυκλοφορήσει μέσα στο ’67). Ο Κατσάπης δεν στοχεύει σωστά, όταν στηριγμένος σε μια δήλωση του Παπαδόπουλου πως «η αιχμή του δόρατος της αναρχίας δεν ήσαν πια οι εργάτες αλλά οι φοιτητές και οι επιστήμονες» συμπεραίνει πως «η επισήμανση του καινούριου υπήρξε σωστή, ωστόσο η ερμηνεία του γινόταν με εργαλεία του παρελθόντος, πράγμα που οδηγούσε μοιραία σε αδιέξοδες ακροβασίες: για τους φονταμενταλιστές της 21ης Απριλίου, ο κόσμος δεν μπορούσε παρά να χωρίζεται σε ‘κομμουνιστές’ και ‘εθνικιστές, και σε αυτή την προκρούστεια λογική θα έπρεπε να τακτοποιηθεί κάθε καινούρια εξέλιξη», προσπαθώντας δηλαδή να μας πείσει πως ο κομμουνισμός ήταν μια τελειωμένη υπόθεση και πως είχε αντικατασταθεί αυτός από κάτι άλλο, ένα διαφορετικό υποκείμενο. Μάλλον αγνοεί ή παραγνωρίζει το γεγονός πως στα τέλη των sixties ο Che, ο Castro και κυρίως ο Μάο γίνονται ινδάλματα της φοιτητικής νεολαίας οπουδήποτε στον κόσμο (από τις ΗΠΑ και την Ιαπωνία, μέχρι την Ιταλία, τη Γαλλία και τη Γερμανία). Το χουντικό σκεπτικό δεν λάθευε όταν επικαλείτο τον «κομμουνιστικό κίνδυνο». Απλώς, αυτός, τώρα, συνέτασσε δίπλα στον εργάτη και τον φοιτητή. Όπως έγραφε και ο Θούριος εξισώνοντας τους αγώνες της ελληνικής νεολαίας με τους αντίστοιχους των νεολαιών, των υπολοίπων χωρών (#11, Μάης 1969): «Στην Αργεντινή, μετά την πρόσφατη δολοφονία από αστυνομικούς 3 φοιτητών έχουν εξεγερθεί σύσσωμοι όλοι οι φοιτητές. Στο Μπουένος Άυρες, στο Ροζάριο και σε 7 άλλες πόλεις συγκροτούνται μαχητικές διαδηλώσεις διαμαρτυρίας. Οι καθηγητές κι οι εργάτες τάχθηκαν στο πλευρό των αγωνιζόμενων συναδέλφων μας.(…) Στην Ιαπωνία ογκώνεται και μαχητικοποιείται ολοένα και πιο πολύ το κίνημα των φιλειρηνικών και αντιμπεριαλιστικών δυνάμεων. Τα λιμάνια της είναι, τελευταία, απρόσιτα για τους αμερικάνους ναύτες. Μεγάλες διαδηλώσεις οργανώνονται κατά της ιμπεριαλιστικής πολιτικής των ΗΠΑ και της δουλικής στάσης της κυβέρνησης της Ιαπωνίας.(…) Περισσότερα από 250 φοιτητικά στελέχη των ΗΠΑ απεύθυναν ανοιχτή επιστολή στον Πρόεδρο Νίξον, διακηρύσσοντας ότι αρνούνται να υπηρετήσουν την στρατιωτική τους θητεία όσο διαρκεί ο πόλεμος του Βιετνάμ». Όταν η «ψυχεδελονεολαία» διασκέδαζε υπό τις ευλογίες του Παπαδόπουλου, μία άλλη νεολαία –η αντιδικτατορική– επιχειρούσε να συντονίσει τους αγώνες της με τους αντι-ιμπεριαλιστικούς φοιτητικούς αγώνες οπουδήποτε στον κόσμο. Να τι έγραφε η εφημερίδα Η Γενιά μας (κεντρικό όργανο της Δημοκρατικής Νεολαίας Λαμπράκη) τον Οκτώβρη του 1970: «Οκτώ ολόκληρους μήνες υποχρεώθηκε να διακόψει την έκδοσή της η ‘Γενιά μας’, μετά το βαρύ πλήγμα που δέχτηκε η Δημοκρατική Νεολαία Λαμπράκη με τη σύλληψη πολλών από τα ηγετικά της στελέχη, στις αρχές αυτού του χρόνου. Στο διάστημα αυτό η πάλη δε σταμάτησε ούτε για μια στιγμή. Από την πλευρά της, η χούντα δυνάμωσε τις προσπάθειές της για την υποταγή και τον εκφασισμό της νεολαίας. Η ωμή βία, ο χαφιεδισμός και η πρόκληση συναγωνίζονται την εξαγορά, τη δημαγωγία και την απάτη. Η ‘πλύση εγκεφάλου’ των παιδιών και των νέων είναι καθημερινή υπόθεση στα σχολεία, δημοτικά και γυμνάσια. Η συμμετοχή στους αηδείς ‘ρωμαϊκούς θριάμβους’ των Σταδίων έγινε αυστηρά υποχρεωτική. Και η στρατολογία στους ‘Αλκίμους’, με την εκβίαση και την απάτη, δείχνει όλο και πιο καθαρά την πρόθεση της χούντας να αναστήσει την απαίσια φασιστική Ε.Ο.Ν. του Μεταξά». 
Ο Κατσάπης λοιπόν είναι εκτός τόπου και χρόνου όταν υποστηρίζει πως: «Παρά το γεγονός ότι η επιχείρηση ελέγχου της ελληνικής νεολαίας και των επιρροών της ποτέ δεν μετατράπηκε σε πολιτικό στόχο ξεκάθαρο και σε πρόταγμα δημόσια διακηρυγμένο, όπως εκείνο της εξαφάνισης του ‘κομμουνιστικού κινδύνου’, η όλη στάση που θα τηρούσε η Δικτατορία απέναντι στην ελληνική νεολαία δεν υπήρξε άσχετη με τη μέριμνά της να αποτραπεί η εμφάνιση αναλόγων φαινομένων (σ.σ. σαν εκείνων της Δύσης) στη χώρα». Μα η χούντα ήξερε πώς να αντιμετωπίσει την αριστερή οργανωμένη νεολαία (ωμή βία, συλλήψεις κ.λπ.) κι επί εκείνου καταγινόταν, την άλλη νεολαία, την «ψυχεδελική», την είχε του χεριού της (όταν δεν την είχε υπό την προστασία της).
Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα σημεία του βιβλίου είναι η κριτική παρουσίαση των θέσεων για τη νεολαία του φιλοχουντικού λογοτέχνη Ανδρέα Καραντώνη στο περιοδικό του καθεστώτος Θέσεις και Ιδέαι (10/1968-11/1970). Παρά ταύτα ο Κατσάπης δεν αποφεύγει ούτε και σ’ αυτό το σημείο την χοντροκοπιά μιλώντας, στο τέλος, για τη ροκ μουσική και το underground(!), ως συστατικά μιας ενδεχόμενης εγχώριας αντικουλτούρας. Ναι. Περάσαμε, αλλά δεν κολλήσαμε. Να εννοούσε τουλάχιστον τον Θεοδωράκη… αλλά μπα, αποκλείεται να το πήγαινε έως εκεί.

Το τρίτο κεφάλαιο του Δευτέρου Μέρους έχει τίτλο ‘You say you want a revolution…’: Απόπειρες αποτροπής του αναρχισμού (σελ.327-463). Ξεκινά με στοιχεία και πληροφορίες για το πώς αντιμετωπίστηκε ο χιπισμός στην Ελλάδα, βασικά μέσα από ορισμένα άρθρα που δημοσιεύτηκαν στον Ταχυδρόμο, αλλά και πώς τον προσέγγισε (τον χιπισμό) ένας άνθρωπος του καθεστώτος, ο Δημήτριος Τσάκωνας (υφυπουργός και υπουργός σε διάφορες χουντικές κυβερνήσεις). Ο Κατσάπης ανασύρει δύο αχρονολόγητα έγγραφα από το προσωπικό αρχείο του Τσάκωνα, βάσει των οποίων ο χιπισμός δεν αποτελούσε πρόβλημα για την ελληνική κοινωνία, αλλά θα μπορούσε να εξελιχθεί σε πρόβλημα κάτω από κάποιες συνθήκες. Αναφέρεται επίσης το περιοδικό Πρωτοπορία, για το οποίο διαβάζουμε πως η «χούντα γρήγορα κατάλαβε την επικινδυνότητα των απόψεων που προβάλλονταν και απαγόρευσε την κυκλοφορία του». Σιγά την επικινδυνότητα των θέσεων που προβάλλονταν. Για δε τα περί «κλεισίματος», μάλλον πρέπει να μιλάμε για χοντρή μπαρούφα. Δεν ξέρω από πού έχει την πληροφορία ο Κατσάπης (ή μάλλον ξέρω…), αλλά η χούντα δεν τόλμησε να κλείσει φερ’ ειπείν το περιοδικό Νέοι Στόχοι (και άλλα διάφορα) που κυκλοφορούσε στο εξώφυλλό του με θέματα «Φιντέλ Κάστρο: Η επανάσταση δεν μαθαίνεται από τα εγχειρίδια», «Το πρόγραμμα των Τουπαμάρος», «Κοινωνικές επαναστατικές ομάδες στις Ηνωμένες Πολιτείες (Carl Oglesby/SDS, Μαύροι Πάνθηρες κτλ.), «Οι προοπτικές της άκρας αριστεράς στην Ευρώπη» και άλλα διάφορα. Μη λέμε ό,τι θέλουμε, τώρα. Ορισμένοι έχουν την εντύπωση πως η Πρωτοπορία ήταν κάτι σαν τους Αντάρτες των Πόλεων του Carlos Marighella, ένα βιβλίο που είχε εκδοθεί μέσα στη χούντα και που είχε οδηγήσει στη σύλληψη του εκδότη του Πέτρου Γαβαλά, με την κατηγορία της παραβίασης του νόμου περί Τύπου την 29/3/1973 (αυτά τα γράφει ο Μανώλης Γλέζος στο Ημερολόγιο του Βιβλίου, το 1974).

Εν συνεχεία το πράγμα ξεφεύγει και πάλι. Ο συγγραφέας για κάμποσες σελίδες (347-371) μας πάει και πάλι στις ΗΠΑ και μας μιλάει για Doors, Fugs, revolution, Νέα Αριστερά και άλλα τινά (άσχετα με το θέμα). Επανέρχεται στα της Ελλάδας για να πιάσει τους Μοντέρνους Ρυθμούς, αλλά και να θυμηθεί μια διαμάχη ανάμεσα στον Κώστα Αρβανίτη και τον Παύλο Σιδηρόπουλο, όπως καταγράφηκε αυτή στο περιοδικό Μουσική το 1984, σχετική με την πορεία του ελληνικού ροκ στη δεκαετία του ’60 (την περίοδο 1965-70). Το χαζοχαρούμενο στυλ των εντύπων του καιρού εκείνου (με τις αλήθειες που αποκαλύπτονται για τα γκρουπ της εποχής) δεν αφήνει καμμιάν αμφιβολία όσον αφορά στην ουσία του εγχώριου ροκ, που ήταν, ηθελημένα ή άθελά του, όργανο της αντίδρασης. Για τον Κατσάπη, όμως, η αλήθεια είναι κάπου στη «μέση»…

Με το που μπαίνει η δεκαετία του ’70 και με τη βοήθεια των προβολών των ταινιών The Strawberry Statement, Easy Rider και Woodstock, το ελληνικό ροκ παίρνει τα πάνω του. Περίπου τότε φτιάχνεται ο Εξαδάκτυλος, υπάρχουν τα Μπουρμπούλια με ή χωρίς τον Σαββόπουλο στην πορεία, εμφανίζεται ο Γκαϊφύλλιας, υπάρχει ο Τάσος Φαληρέας. Κι ενώ ο Κατσάπης αναπαράγει διάφορα στο βιβλίο του δεν αναφέρει το ωραιότερο σημείο της συνέντευξης του Φαληρέα στο περιοδικό Ήχος & Hi-Fi (6/1993), την οποίαν (συνέντευξη) μνημονεύει. Λέει κάπου ο Φαληρέας: «(…)Είχε διαβρωθεί όλη η περιοχή, όλοι οι πιτσιρικάδες. Η διάβρωση έγινε με το ‘μαύρο’. Αυτό ήταν το άσχημο. Με το ‘μαύρο’ διαβρώθηκε όλη η νεολαία της εποχής.(…) Και αφού γίνονταν όλα αυτά έγινε η περίφημη σύλληψη. Πιάσανε τον Πουλικάκο, εμένα, τον Πολύτιμο, τον Μπαράκο. Μας πήγαν μέσα. Καθίσαμε 27 μέρες στην Ασφάλεια και πεντέμισι μήνες στου Αβέρωφ. Εκεί είδαμε και τα βασανιστήρια και την Αριστερά.(…) Με την πολιτική δεν είχαμε καμία σχέση. Όμως λυπόμαστε που τους βλέπαμε να τους δέρνουν. Και τους ποινικούς δέρνανε αλλά, εμείς υποτίθεται ότι ήμασταν χαμένα κορμιά…».

Παρακάτω ο συγγραφέας καταπιάνεται με τα μίνι και τα μακρυά μαλλιά. Για τις φούστες είπαμε δυο λόγια παραπάνω, ενώ και για τα «μαλλιά» έχουν ειπωθεί πράγματα στο δισκορυχείον παλαιά. Εν σχέσει με τα μαλλιά, μετά το 1970 δεν υπήρχε ουσιαστικό πρόβλημα. Το μαρτυρά ο λαϊκός κινηματογράφος, οι φωτογραφίες στα εξώφυλλα των οικογενειακών περιοδικών της εποχής κ.λπ. Και όποια περιστατικά κουρεμάτων αναφέρονται (μετά το ’70) είναι μεμονωμένα και ανάξια λόγου. Ο Κατσάπης μπλέκει πάλι την Εκκλησία με το θέμα, γράφοντας περαιτέρω για τους μαθητές και τους γυμνασιάρχες (για να δείξει, υποτίθεται, το διαχρονικό κυνήγι της χούντας στα μαλλιά). Σιγά τα ωά. Φυσικά και δεν επιτρέπονταν μακρυά μαλλιά στα σχολεία, ούτε βεβαίως στο Δημόσιο. Ας πήγαινε όμως κανένας να έλεγε του Κόκοτα, ή του Τουρκογιώργη να κουρευτούν! Οι καλλιτέχνες και άλλοι τινές ήταν ελεύθεροι να έχουν όσο μαλλί ήθελαν. Μακρυά μαλλιά στα σχολεία, εν τω μεταξύ, δεν επιτρέπονταν ούτε κατά τη Μεταπολίτευση. Ούτε στα πρώτα χρόνια του Πα.Σο.Κ. Σιγά-σιγά, μετά το ’82-’83, άρχισε το πράγμα να χαλαρώνει.

Το κεφάλαιο θα τελειώσει με μιαν αναφορά του συγγραφέα, κατ’ αρχάς, σε μερικές φασιστικές νεολαιίστικες οργανώσεις (ΟΕΝ, ΣΕΝ, Σώμα Ελλήνων Αλκίμων), που έπαιξαν κάποιο ρόλο βασικά στην επταετία (Άλκιμοι), αλλά εγώ εξακολουθώ να μην κατανοώ γιατί ο Κατσάπης μας κουδουνίζει το μυαλό με τα κάθε λογής ακροδεξιά μορφώματα της εποχής (δεν λέω να μην αναφέρει κάποια πράγματα – αν κι έχει λησμονήσει άλλα, που είναι η ΕΚΟΦ π.χ., που είναι η ΕΡΕΝ;) και δεν λέει κουβέντα (ή σχεδόν κουβέντα) για τη Δημοκρατική Νεολαία Λαμπράκη, για τον Ρήγα Φεραίο, για την ΚΝΕ, για την ΑΑΣΠΕ κ.ά. Τι σόι επιλογή είναι αυτή; Ποια οργάνωση ήταν πιο σημαντική για το νεολαιίστικο κίνημα επί δικτατορίας; Οι Άλκιμοι ή ο Ρήγας Φεραίος; Αυτή η αποσιώπηση τον οργανώσεων της Αριστεράς αν δεν είναι ηθελημένη, και άρα ύποπτη, τότε σχετίζεται μόνον με τις κακές εκτιμήσεις ή την άγνοια του γράφοντος ή, εν πάση περιπτώσει με τους… κακούς συμβούλους του. Ήταν «μοντέρνοι» φαίνεται οι Άλκιμοι, ενώ οι οργανώσεις της Αριστεράς ήταν οπισθοδρομικές…

Στη συνέχεια αναφέρονται κάποια στοιχεία «αμφισβήτησης» έτσι όπως εκείνα προβάλλονταν μέσα από τους κόλπους των πραξικοπηματιών. Ο Σάββας Κωνσταντόπουλος του Ελεύθερου Κόσμου και βασικά ο Γεώργιος Γεωργαλάς ανέλαβαν την ευθύνη να παραχαράξουν την «αμφισβήτηση», δίνοντάς της δεξιόστροφη κλίση. Ο Κατσάπης έχει υπ’ όψιν του το βασικό βιβλίο του Γεωργαλά εκείνης της περιόδου που είχε τίτλο Η Κρίσις της Καταναλωτικής Κοινωνίας [ΒΙΠΕΡ, Πάπυρος Πρεςς, Αθήνα 1971] και επ’ αυτού προβαίνει σε μία σωστή κριτική ανάλυση της δεξιάς και ακροδεξιάς παραχάραξης. Το βιβλίο του Γεωργαλά είχε κυκλοφορήσει στα εμπορικότατα ΒΙΠΕΡ του Παπύρου, με τιμή 14 δραχμές. Ανήκε δε στη Σειρά Συγχρόνων Αμφισβητήσεων που περιελάμβανε έξι ΒΙΠΕΡ (και όχι τρία, όπως καταγράφει ο Κατσάπης). Το πρώτο ήταν το Ψυχή στον Πάγο του Έλντριτζ Κλήβερ (Νο 60), το δεύτερο ήταν το Η Μεγάλη Καμπή του Σοσιαλισμού του Ροζέ Γκαρωντύ (Νο 63), το τρίτο ήταν το βιβλίο του Γεωργαλά (Νο 66), τέταρτο το Ουρανός και Γη των Σερβάν-Σρεμπέρ και Μισέλ Αλμπέρ (Νο 155) – άπαντα από το 1971... Πώς χώθηκε ανάμεσα στις άλλες δύο αριστερόστροφες «αμφισβητήσεις» ο Γεωργαλάς (δεν αναφέρομαι στην ριζοσπαστική δεξιόστροφη του Jean-Jacques Servan-Schreiber) δεν χρειάζεται και πολύ για να το αντιληφθούμε. Πάντως όσα έλεγε και έγραφε –ok, κάπως διαφοροποιημένα– απηχούσαν ευρύτερες απόψεις, που είχαν ήδη αρχίσει να αναπτύσσονται στην Αμερική. Μία δεξιά αντεπίθεση δηλαδή, που είχε ως στόχο, βασικά, την συκοφάντηση της Νέας Αριστεράς, προαλείφοντας το έδαφος για την επικράτηση (στις ΗΠΑ και αλλαχού) της νεοφιλελεύθερης Σχολής του Σικάγο. Στην Ελλάδα τέτοια κείμενα, καλυμμένα πάντα πίσω από έναν επιστημονισμό, δημοσιεύονταν ας πούμε στο περιοδικό Διάλογος, που εξέδιδε η Αμερικανική Πρεσβεία στην Αθήνα (π.χ. Μια Άποψη Συντηρητική υπό Arnold Steinberg στο τεύχος 3 του Διαλόγου από το Φθινόπωρο του ’70, Ερασιτεχνισμός στην Παιδεία: Ο Μεγάλος Κίνδυνος υπό Robert Brustein τεύχος 4 από τον Φεβρουάριο του ’71, Σπουδασταί και Κοινωνική Αλλαγή υπό James L. Mayer, τεύχος 9 από το Καλοκαίρι του ’72).

Το τέταρτο κεφάλαιο του Δευτέρου Μέρους, και συγχρόνως το τελευταίο του βιβλίου, έχει τίτλο ‘…and no religion too’: στους δρόμους μιας νέας πνευματικότητας και καταλαμβάνει τις σελίδες 465-575. Από την αρχή το πράγμα, και πάλι, χάνεται. Sharon Tate και Roman Polanski, Charles Manson, πίνακες με τα τραγούδια των Beatles και τις ερμηνείες του Manson, οι ανατολίτικες επιρροές στις μουσικές των Beatles, “Street fighting man”, “Sympathy for the devil”, Hell’s Angels, σατανισμός, για να καταλήξουμε στον… μητροπολίτη Καντιώτη και στους αφορισμούς του! Κάπου εκεί ανάμεσα και οι λαϊκιστικές φυλλάδες της εποχής (Βραδυνή), που κατηγορούσαν τον «χιπισμό» (ανάμεσα σε άλλα) και για εγκληματική συμπεριφορά. Ο δολοφόνος μπορεί να ήταν… χίπις, αλλά μάλλον διαφεύγει του Κατσάπη το γεγονός πως ο «ελληνικός χιπισμός» είχε ιδιαίτερη πέραση στον κινηματογράφο, στο θέατρο και αλλαχού. Παρ’ όλη δηλαδή την προσπάθεια ορισμένων εντύπων και φυλλάδων να τρομοκρατήσουν τον κόσμο δεν σταμάτησαν να γυρίζονται ταινίες και ν’ ανεβαίνουν θεατρικά με «χίπικο» περιεχόμενο. Να θυμηθούμε: Θου-Βου Φαλακρός Πράκτωρ Επιχείρησις Γης Μαδιάμ, Η Θεία μου η Χίππισα, Μαριχουάνα Στοπ, Ένας Χίππυς με Τσαρούχια, Ένας Χίππυς με Φιλότιμο, Χίπισσα Ιωάννα, Χίππιδες και Ντιρλαντάδες και λοιπά και λοιπά. Ο χιπισμός, έστω και ως εγχώρια καρικατούρα (γιατί από ’κει ξεκινάμε), ήταν αποδεκτός από την κοινωνία, ανεξαρτήτως του τι έλεγαν οι παπάδες ή ο Ελεύθερος Κόσμος. Ο συγγραφέας φροντίζει να μας πει τι υποστήριζε… ένας καθηγητής Πανεπιστημίου για… κάποια ταινία, αλλά επειδή οι πηγές του είναι εκκλησιαστικές (το περιοδικό Εκκλησία), δεν ξέρει για ποιον καθηγητή πρόκειται (ο ακαδημαϊκός Ιωάννης Θεοδωρακόπουλος), ούτε για ποια ταινία (Ο Θάνατος του Αλέξανδρου του Δημήτρη Κολλάτου). Αλλά και τι μας νοιάζει, σε τελευταία ανάλυση, το τι έλεγε ο Θεοδωρακόπουλος ή ο Ψαθάς; Το γυμνό ήταν μία κατάκτηση, πια, του ελληνικού κινηματογράφου (δεν υπάρχει λόγος, αυτή τη στιγμή, να το διαχωρίσουμε σε καλλιτεχνικό ή άλλο) και το ποτάμι δεν θα ξαναγύριζε πίσω, παρ’ όλα τα δάκρυα των παπάδων για την υποχώρηση της χριστιανικής ηθικής. Εξώφυλλο δίσκου σαν το “Unfinished Music No1: Two Virgins” των John Lennon και Yoko Ono (με το οποίον καταπιάνεται ο Κατσάπης) μπορεί να μην τυπώθηκε στην Ελλάδα, αλλά το cover του OST «Ο Θάνατος του Αλέξανδρου» π.χ. ήταν πολύ προχωρημένο για την εποχή του (1966). Κι ενώ πληροφορούμαστε με άπασες λεπτομέρειες για τον εκκλησιαστικό συντηρητισμό και σκοταδισμό, όταν έρχεται η ώρα να πει ο συγγραφέας λίγα πράγματα για το μοντέρνο θέατρο τα κάνει κουλουβάχατα.

Υπό ποία έννοια κατ’ αρχάς μία μουσικοθεατρική παράσταση, ένα rock musical, όπως το Hair (1967) αποκαλείται «μοντέρνο θέατρο»; Και τι σχέση μπορεί να είχε το Hair, και το Oh! Calcutta! (1969) που παίζονταν στις καλύτερες σκηνές (Broadway, West End), με το πρωτοποριακό Paradise Now του κυνηγημένου Living Theatre, που έβρισκε διέξοδο συνήθως στις σκηνές των Πανεπιστημίων ή σε άλλες με μηδαμινή αίγλη; Μιλάμε για τη νύχτα με τη μέρα. Ένα μόνο. Το “Hair”, ως άλμπουμ, έγινε παγκοσμίως γνωστό, με το “Aquarius/ Let the sunshine in” να γίνεται παντού επιτυχία (και στην Ελλάδα), ενώ το “Paradise Now” κυκλοφόρησε σε βινύλιο μόνο στην Ελβετία το 1968 (ηχογραφημένο στη Γενεύη), και δεν το πήρε κανείς χαμπάρι. Όπως διαβάζουμε και στο περιοδικό Ανοιχτό Θέατρο (#1, 11/1971): «Οι εμψυχωτές του Living Theatre δηλώνουν ότι βρήκαν στο Palais Des Sports της Γενεύης, τον ιδανικό θεατρικό τόπο για τις παραστάσεις του Paradise Now: εκεί οι θεατές κατανέμονταν στις τέσσερις πλευρές μιας πλατφόρμας, όπου εκτυλισσόταν το μεγαλύτερο μέρος του θεάματος». Μπορεί το Paradise Now να μην παίχτηκε στην Ελλάδα, αλλά υπάρχει πλήρης –και εντυπωσιακή θα την χαρακτήριζα– κάλυψή του σε 16(!) σελίδες στο συγκεκριμένο τεύχος του Ανοιχτού Θεάτρου που αναφέρω παραπάνω.
Μιλώντας για το Jesus Christ Superstar, ο Κατσάπης μας λέει για τα ζόρια που τράβηξε η ταινία κατά την προβολή της στην Αθήνα, την Άνοιξη του ’74 (ο Καντιώτης και κάποιος μητροπολίτης Αμβρόσιος έχουν και πάλι την τιμητική τους), αλλά ξεχνάει να μας πει για το ανέβασμα του έργου στη σκηνή του κλαμπ Ελατήριον την περίοδο 1971-72 (πιθανώς στις αρχές του ’72). Να τι λέει ο Κώστας Τουρνάς στο βιβλίο Poll η αρχή και το τέλος, που εξέδωσε η Anazitisi Records (και που πρωτοδημοσιεύτηκε σε συνέχειες στη Μανίνα, το 1975): «Εκείνες τις ημέρες στο καλλιτεχνικό σχήμα του Ελατηρίου είχε προσχωρήσει μια περίεργη καλλιτεχνική ομάδα. Αυτή η ομάδα ήταν με επικεφαλής τον Γιάννη Πετρίτση, τον συνθέτη που τον ακούσαμε αργότερα με τον Τρωικό Πόλεμο(…). Με τον Πετρίτση λοιπόν, την Δέσποινα Γλέζου, η οποία απεχώρησε από το Ελατήριο, επανήλθε στο Ελατήριο, αλλά δεν έχει έρθει ακόμη μαζί μας, τον Άρη τον Τασούλη που έπαιζε, αργότερα, πιάνο μ’ εμάς, ένα μπασίστα, τον Θόδωρο –δεν θυμάμαι το επίθετό του– είχε έρθει από την Αμερική. Έλληνας όμως. Μια Αγγλίδα που αργότερα τραγούδησε με τους Morka, τον Μιχάλη Ορφανίδη στα τύμπανα που κοινά τον ξέρουμε ως ‘Ζάππα’ στον μουσικό χώρο. Αυτοί θα παρουσίαζαν το Jesus Christ Superstar στα ελληνικά. Μια πολύ όμορφη και ζεστή δουλειά, η οποία πήγε χαμένη. Πήγε χαμένη γιατί ο παπάς της ενορίας, περνώντας έξω από το Ελατήριο, βλέποντας την αφίσα που το διαφήμιζε, έκανε ολόκληρο σκάνδαλο, με αποτέλεσμα να μη παιχτεί το Jesus Christ Superstar πάνω από μία βδομάδα».

Στη συνέχεια διαβάζουμε ένα βιογραφικό(!) του Καντιώτη, διάφορα άλλα παπαδίστικα (κατηχητικά, εκκλησιασμούς κ.λπ.) και κλείνουμε με κάτι... κωλόπαιδα που τρέχανε ξεβράκωτα στους δρόμους (streaking το λένε), για να προκαλέσουν, τάχα, την κοινωνία. Εν τω μεταξύ το Πολυτεχνείο μετρούσε τους νεκρούς του, η Γυάρος είχε ξαναφουσκώσει και τα βασανιστήρια των πολιτικών κρατουμένων (των φοιτητών μη εξαιρουμένων) στα κρατητήρια του ΕΑΤ/ΕΣΑ έδιναν κι έπαιρναν…