ΜΑΡΚΟΣ ΒΑΜΒΑΚΑΡΗΣ αυτοβιογραφία

Πριν λίγες ημέρες είχα μία τηλεφωνική συζήτηση μ’ ένα φίλο, σχετική με την αυτοβιογραφία του Μάρκου Βαμβακάρη. Μου έλεγε πως είχε μπερδευτεί ψάχνοντας στο δίκτυο επειδή –διαβάζοντας διάφορα sites με αντικρουόμενες πληροφορίες– δεν μπορούσε να καταλήξει εν σχέσει με το συγκεκριμένο βιβλίο. Πότε πρωτοβγήκε (είναι προφανές ότι βγήκε το 1973), από ποιον εκδοτικό οίκο (κάποιοι γράφουν για Παπαζήση το ’73, αλλά αυτό είναι λάθος) και αν η επανατύπωση του ’78 ήταν ίδια ακριβώς με την έκδοση του ’73. Εντάξει, όλα αυτά δεν έχουν και πολλή σημασία για κάποιον που θέλει απλώς να απολαύσει μια εξαιρετική αφήγηση (και τίποτα άλλο) –να υπενθυμίσω πως το βιβλίο είχε μοιραστεί και από την Σαββατιάτικη Ελευθεροτυπία της 17/10/2009, εδώ και η σχετική ανάρτηση http://diskoryxeion.blogspot.gr/2009/10/blues.html– αλλά υπάρχουν ορισμένοι που το ψάχνουν το θέμα και προς άλλες κατευθύνσεις, θέλοντας να βεβαιωθούν και για τα τυπικά· που ορισμένες φορές δεν είναι και τόσο τυπικά…

η πρώτη ανεξάρτητη έκδοση του 1973

Δεν ξέρω από πού ακριβώς προέρχονται οι σχετικές παρεξηγήσεις (πιθανώς από πλημμελές ψάξιμο ή αμάθεια), αλλά μπορεί και από κάτι άλλο. Στον πρόλογο του βιβλίου η Αγγελική Β. Κάιλ, που είχε παρουσιάσει το 1973 τη συγκεκριμένη έκδοση γράφει: «Η πολιτική κατάσταση είχε αλλάξει (σ.σ. αναφέρεται στην δικτατορία) και ο Μάρκος δεν ήθελε να υποβάλλει την ιστορία της ζωής του στην προληπτική λογοκρισία. Ήταν σίγουρος ότι δεν θα επιτρεπόταν η έκδοσή της. ‘Δεν το παίρνεις να το βγάλεις εκεί στην Αμερική που είναι ελεύθερα;’». 

Δεν ξέρω, αλλά πιθανώς ορισμένοι να παρερμηνεύουν το σχετικό σημείο και να νομίζουν πως το βιβλίο, με τις χασισοπεριγραφές και τους τεκέδες, ήταν αδύνατον να κυκλοφορούσε επί δικτατορίας και πως τελικώς κυκλοφόρησε το 1978. Πιθανώς –«πιθανώς» λέω– σ’ αυτήν την παγίδα να πέφτει και ο Τέος Ρόμβος, ο οποίος στην πρόσφατη έκδοση Το Αθηναϊκό Underground [ATHENS voice books, Αθήνα 2012] γράφει κάπου: «Εκείνο τον καιρό (σ.σ. το 1978) διάβασα την Aυτοβιογραφία του Μάρκου Βαμβακάρη που είχε μόλις κυκλοφορήσει και συγκλονίστηκα». Φυσικά, η Αυτοβιογραφία κυκλοφορούσε από το 1973. 

Λάθος, άλλου τύπου, καταγράφεται και στο δανικό, αλλά στη γλώσσα μας γραμμένο βιβλίο των Suzanne Aulin & Peter Vejleskov Χασικλίδικα Ρεμπέτικα Ανθολογία-Ανάλυση-Σχόλια [Museum Tusculanum Press/ University of Copenhagen, Copenhagen 1991]. Στη βιβλιογραφία του αναφέρεται ως πρώτη έκδοση στον Παπαζήση το 1973 και ως δεύτερη (ξανά στον Παπαζήση) το 1978. Στην πραγματικότητα η πρώτη έκδοση είναι ανεξάρτητη, ιδιωτική, αυτοέκδοση (πείτε την όπως θέλετε) της Αγγέλας Κάιλ.

Ρίχνοντας μια ματιά εκ των υστέρων στο δίκτυο –μετά την κουβέντα με τον φίλο δηλαδή– διαπίστωσα και άλλα τινά. Πρώτον, πως δεν υπάρχει ούτε μια φωτογραφία του εξωφύλλου της πρώτης-πρώτης έκδοσης (σαν να μην υφίσταται), παρά μόνον εκείνη των εκδόσεων Παπαζήση (κρατώ πάντως μιαν επιφύλαξη επειδή μπορεί και να μην έψαξα καλά). Δεύτερον, υπάρχουν πάμπολλα sites που βρίθουν από ποικίλες ανακρίβειες. Το πιο χοντρό; Στο σχετικό λήμμα της Wikipedia διαβάζουμε στις πηγές το εξής: «Markos Vamvakaris - Autobiography (Μάρκος Βαμβακάρης- Αυτοβιογραφία - Εκδ. Παπαζήση, 1978) published by Papazisi, 1978 (in Greek)». Σ’ ένα επίσημο site, από τα πλέον δημοφιλή του internet (και πρώτο σε πρόσβαση για τους μη Έλληνες) δεν καταγράφεται η έκδοση του 1973, αλλά μόνον εκείνη του ’78.

Τέλος πάντων. Το βιβλίο κυκλοφόρησε το 1973, σε ασπρόμαυρο εξώφυλλο (χωρίς τα κόκκινα γράμματα του Παπαζήση), με τη χαρακτηριστική κεφάλα του Μάρκου και χωρίς το όνομα της Αγγέλας Κάιλ στο μπροστινό μέρος του εξωφύλλου (αναγραφόταν πίσω, στο κάτω μέρος). Είχε δε 333 σελίδες. Ακριβώς τις ίδιες με την έκδοση του Παπαζήση (1978), ακριβώς τις ίδιες με την έκδοση της Σαββατιάτικης Ελευθεροτυπίας το 2009 (στην οποίαν έκδοση έχει διατηρηθεί και το πολυτονικό – δεν θα κάθονταν, φυσικά, οι της εφημερίδας να δακτυλογραφήσουν ξανά το κείμενο).

η δεύτερη έκδοση στον Παπαζήση το 1978

Κι επειδή έχουμε αποκριά, ας θυμηθούμε ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα από το σχετικό κεφάλαιο του βιβλίου, στο οποίον ο Μάρκος αναφέρεται στη συριανή αποκριά, όταν ήταν παιδί, στην δεκαετία του 1910…

«Οι αποκριές εκεί κρατάνε σαράντα μέρες. Όλος ο κόσμος εόρταζε τις αποκριές με τραπέζια, με χαρές, με παιχνίδια, με χίλια δυο. Εγώ τότε ήμουνα μικρός και χόρευα καλά.
Στη Σύρα τότε ο κόσμος αγαπούσε το χορό. Χόρευαν πολλούς χορούς. Της γκάιντας, τους αποκριάτικους αυτούς που μάθαιναν τα ζεμπέκια και χορούς μικρασιάτικους, τούρκικους, της Πόλης και της Θράκης. Αλλά εμείς οι Συριανοί φημιζόμαστε ιδίως για το ζεμπέκικό μας(…).

Τις αποκριές εκεί πέρα εγινόντουσαν τα ζεμπέκια. Μαζευόντουσαν μέχρι σαράντα νομάτοι. Διατηρούσαν χοροδιδασκαλείο. Πριν τις αποκριές δυο μήνες ανοίγαν και μαθαίναν τα ζεμπέκια χασάπικο, σέρβικο, χασαποσέρβικο, ζεμπέκικο. Μέσα σ’ αυτή την κάμαρα μαθαίναμε χορό διάφοροι, όσοι δεν ξέρανε και όσοι ήταν να ντυθούν, να γίνουν ζεμπέκια. Και την Καθαρή Δευτέρα βγαίναμε και τελείωνε. Τα οποία εδώνανε λεφτά για να γίνουν ζεμπέκια. Εκείνο τον καιρό εδώνανε εικοσιπέντε με τριάντα δραχμές, πολλά λεφτά, είχαν αξία τα λεφτά, και κάναν φορεσές από μετάξι. Ντυνόντουσαν με τουζλούκια, με κοντογούνια, με στηθιές, με βράκες και καπέλα ωραία, με μετάξια, με πούλιες με χίλια δυο πράματα, με μαντήλια μεταξωτά. Μα τι να σας πω δηλαδή, αυτό το πράμα μου φαίνεται σαν όνειρο. (…)
Στις σαράντα μέρες, κάθε Κυριακή επληρώναμε μια λατέρνα, οργανάκι που λένε, και μας έπαιζε το οργανάκι και χορεύαμε με τα ζεμπέκια στις αλάνες. (…)
Το οργανάκι δεν έπαιζε τ’ αποκριάτικα. Το οργανάκι έπαιζε βαλς, καντρίλιες, συρτά, καλαματιανά, χασάπικα, ζεμπέκικα, σέρβικα. Αυτού του καιρού. Η Σύρα είχε πολλά οργανάκια. Ήτανε πλημμυρισμένη. (…)
Έπαιζα το τούμπανο απ’ την ηλικία έξι χρονών και ακολουθούσα τον πατέρα μου. Ο πατέρας μου δε και άσσος από τη γκάιντα, το τουλούμι, το οποίο, επειδής ήτανε φουκαράς ο πατέρας μου και γω ήμουν το μεγαλύτερό του παιδί, όταν ερχόντουσαν οι απόκριες, εφεύγαμε από πάνω από τη Χώρα και κατεβαίναμε κάτω στην Ερμούπολη που ήταν οι ταβέρνες και μέσα πίνανε κρασά διάφοροι τύποι αθρώποι. Γκάιντα ο πατέρας μου, τούμπανο εγώ.(…) Έπαιζα ρυθμούς του συρτού, μπάλους, κρητικά. Αυτά ήταν τα τραγούδια της γκάιντας. Αν είχα τούμπανο τώρα θα σου έκανα όλους τους ρυθμούς. Θυμάμαι τους σκοπούς, όμως όχι τα λόγια. Έπαιξα με τον πατέρα μου τις απόκριες τρεις τέσσερες χρονιές. (…)

Στις αποκριές, Σάββατο και Κυριακή, μπορώ να πω ότι οικονομάγαμε μαζί με τον πατέρα μου τριάντα, σαράντα, πενήντα δραχμές από φιλοδωρήματα. Όπως καθόμαστε εκεί στο τραπέζι βάζανε ένα δίφραγκο, ένα τριάρι. Όλο συρτά έπαιζαν αυτές οι γκάιντες, τα οποία και τώρα ακόμα τα ακούμε αυτά. Μπορεί να τα θυμάμαι γιατί ανακατεύτηκα να μάθω και γκάιντα, την οποίαν έπιασα και εκαθάρισα και έπαιζα, όχι όμως όπως ο πατέρας μου. Αυτό έγινε όταν ήμουνα μικρό παιδί, πριν να φύγω απ’ τη Σύρα. Τραγούδι δεν είχε. Γκάιντα και ταμπούρλο, κι ο κόσμος σηκωνόταν και χόρευε.
Όταν πέρναγε η αποκριά πήγαινε κάθε κατεργάρης στον πάγκο του. Π.χ. έπλεκε κοφίνια, πήγαινε στο κάρβουνο, διάφορες χειρωνακτικές δουλειές».
Όλα καλά λοιπόν… και οι Κύπριοι να μην ξεχνούν. Γιατί, ενώ είναι εκπαιδευμένοι στο να μην ξεχνούν φαίνεται πως κάτι ξέχασαν στην πορεία.