Η ΠΟΡΕΙΑ ΤΗΣ ΤΖΑΖ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΤΩΝ 80s

Τα eighties υπήρξαν μία πολύ καθοριστική εποχή για την πορεία των τζαζ πραγμάτων στην Ελλάδα. Φυσικά είχαν πάρει τη σκυτάλη από τις προηγούμενες δεκαετίες και ήταν συνέχειά τους, όμως στα eighties συνέβησαν πράγματα που δεν είχαν συμβεί έως τότε στο χώρο – και αυτό είναι που τα κάνει ξεχωριστά.

Κατ’ αρχάς ας ρίξουμε, χοντρικά, μια ματιά στην ελληνική τζαζ δισκογραφία – να πούμε έναν αριθμό.

Ενώ οι δίσκοι που είχαν κυκλοφορήσει στα seventies στη χώρα (όσο και ν’ ανοίξουμε τον όρο «τζαζ») δεν ήταν πάνω από δέκα, στα eighties ήταν πάνω από εξήντα! Κι αυτό λέει κάτι ή μάλλον πολλά… Ας ξεκινήσουμε λοιπόν από τούτο, γράφοντας για τα πλέον σημαντικά άλμπουμ της περιόδου.

Η δεκαετία ανοίγει (το 1980) με το ιστορικό, σήμερα, 2LP «Αυτοσχεδιάζοντας στου Μπαράκου» [Σειρά Αυτοσχεδιασμός], που είχε ηχογραφηθεί στο Jazz Club του Γιώργου Μπαράκου, στην πλατεία Ραγκαβά στην Πλάκα, την 15/4/1979, από τους Σάκη Παπαδημητρίου πιάνο και Φλώρο Φλωρίδη κλαρίνο, σοπράνο και άλτο σαξόφωνο. Ήταν ο πρώτος δίσκος free-improv, που τυπώθηκε ποτέ στη χώρα – και αυτό έχει τη σημασία του. Την ίδια χρονιά κυκλοφορούν επίσης οι «Πιανοεπαφές» του Παπαδημητρίου, το «[(ν)τζζρρρτ]» του Φλωρίδη (αμφότερα στη Σειρά Αυτοσχεδιασμός της Θεσσαλονίκης) και ακόμη ένα από τα πιο καθοριστικά LP σε όλη την ιστορία της ελληνικής τζαζ, το «Χωρίς Σύνορα» του Κυριάκου Σφέτσα και της Greek Fusion Orchestra (Βήχος, Τερεζάκης, Θεοδωρίδης, Τζήμας κ.ά.). Ο Σφέτσας αναμιγνύει την τζαζ με τις δημοτικές μελωδίες, δίνοντας απόλυτο νόημα στον όρο «ελληνική τζαζ» σ’ ένα συναρπαστικό όσο και διαχρονικό άλμπουμ.

Το ’81 πάλι ο Σφέτσας κυκλοφορεί το fusion OST «Στο Δρόμο» [ΕΜΙ/ Columbia] με τη φωνή της Κατερίνας Γώγου (από την ταινία «Παραγγελιά» του Παύλου Τάσιου), ο Μίμης Πλέσσας μαζεύει όλη την παλιά φρουρά (Καλλίρης, Τσεσμελής, Γιώργος Λαβράνος, Μικέλης, Καραντάνης, Βήχος…), όπως και πιο σύγχρονους μουσικούς, μπαίνει στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιώς, στο πλαίσιο της Έκφρασης ’80-’81 και βγαίνει από ’κει με τα δύο άλμπουμ «40 Χρόνια Jazz». Περαιτέρω, οι Sphinx δίνουν το δεύτερο LP τους ως κουαρτέτο (Αλεξίου, Ζώης, Φιλιππίδης, Τρανταλίδης), τις «Επτά Διαστάσεις» [ΑCBA], ενώ και ο Γιώργος Τρανταλίδης σκάει με το “Clarification” [EMI/ Columbia] και την πρώτη συνεργασία του με ούγγρους μουσικούς (George Vukan, Balazs Berkes).

Το 1982 τα πράγματα ανεβαίνουν. Η Praxis του Κώστα Γιαννουλόπουλου ξεκινά τον ελληνικό κατάλογό της με το “Integra” του πιανίστα Μηνά Αλεξιάδη, ο κιθαρίστας Δημήτρης Ζαφειρέλης δίνει τις «Φυλλωσιές» [Lyra], ενώ και o ντράμερ Γιώργος Τρανταλίδης με τους Ούγγρους τού Tony Lakatos Quartet ηχογραφεί το “One Two Three Four” [EMI/ Columbia].

Την επόμενη χρονιά, το 1983, επίσης βγαίνουν σημαντικοί δίσκοι με πρώτον και καλύτερο την «Αυταπάτη» [Philips] της Ηδύλης Τσαλίκη. Σημειώνουμε επίσης το “Piano Plays” του Σάκη Παπαδημητρίου, που τυπώθηκε στη βρετανική Leo, το “Pandora’s Blues” [Banana S] της κιθαρίστριας Νανάς Σιμοπούλου, όπως και το “Phonorama” [Praxis] του πιανίστα Θωμά Σλιώμη και του γάλλου αλτίστα Daunik Lazro. Μνεία, επίσης, στο εκτεταμένο «Κι αυτό κακόηθες παιδιά» του Θάνου Μικρούτσικου από το LP «Αραπιά για Λίγο Πάψε να Χτυπάς με το Σπαθί» [CBS], με τις παρουσίες των Δερτιλή, Τουλιάτου, Στρατηγόπουλου και Πατεράκη στο team.

Το 1984 υπάρχει μια πρόσκαιρη καθίζηση στην τζαζ δισκογραφία, καθώς το μοναδικό LP που ξεχωρίζει είναι το αυτοσχεδιαστικό «L.S.-F.M./ Άδωνις 21.10.1983» [μ.α.δ] των Φλώρου Φλωρίδη, Paul Lytton, Hans Schneider και Pinguin Moschner.

Ο Νίκος Γεωργούσης, ένας άξιος «κηθτζαρετικός» πιανίστας, που χάθηκε πρόωρα, δίνει το ’85 τις ανεξάρτητες «Εικόνες» του, η Κολλεκτίβα Χάλκης, από τη Χάλκη της Λάρισας, σε επίσης ανεξάρτητη έκδοση, ηχογραφούν ένα δυνατό improv LP, o Φλωρίδης συνεχίζει με το “Amore” [j.n.d.] σε συνεργασία με τους Mark Charig και Taya Fisher, ο Τρανταλίδης δίνει τo πρώτο «Χόρες» [Αφοί Φαληρέα] με Πατερέλη, Σπάθα κ.ά., ενώ συνεχίζει και ο Σφέτσας με το “Works Vol I/ Cactus Light, Double Image” στην Praxis.

To 1986 έχουμε το δεύτερο των Χόρες («Μεσόγειος») με τη συμμετοχή τώρα και του λαϊκού βιολιστή Γιώργου Κόρου, το “Ellispontos” των Φλωρίδη, Paul Lytton, Hans Schneider και Phil Wachsmann (όλοι αναγνωρισμένοι improvisers), άλμπουμ του Σάκη Παπαδημητρίου (με τον ντράμερ Günter Sommer), του Θάνου Μικρούτσικου και του Βαγγέλη Κατσούλη, το “Tili - Tili - Tili” της Λητούς Βογιατζόγλου, το πολύ καλό όσο και μοναδικό fusion LP των Θεσσαλονικέων A Priori [Ano Kato], όπως και το “A New Day” [Polydor] των Iskra, που μας φέρνει σ’ επαφή με τη νεότερη γενιά των τζαζ μουσικών (David Lynch, Μπαρμπέρης, Φαραζής, Φακανάς, Πλιάτσικας).

Σε αδρές γραμμές οι δίσκοι του ’87, που αξίζει εδώ να αναφερθούν είναι το “The Manager in Charge, I Salute” [j.n.d.] των Φλωρίδη και Γιάννη Μουρτζόπουλου (έξοχος συνδυασμός τζαζ και ηλεκτρονικών), το improv “Krok Trio” [j.n.d.] του Krok Trio (Φλωρίδης, Πολυζωίδης, Σιγανίδης) με το «5 Έλληνες στον Άδη» του Γιάννη Παπαϊωάννου ανάμεσα, όπως και το “Spatial Trembling” [Praxis] του ελληνοκύπριου κιθαρίστα Ανδρέα Γεωργίου. Ακόμη ο «Τόμος 1» [Ανεξάρτητη Παραγωγή] της Οπτικής Μουσικής [Δρυγιανάκης, Κατσιάνη, Χονδρός κ.ά.], που κομίζει μιαν άλλη πρόταση στον αυτοσχεδιασμό γενικότερα.

Το 1988 κυκλοφορούν οι «Ήχοι του Χειμώνα» [Π.Η.], το 4πλό LP από τις εκδηλώσεις του Υφυπουργείου Νέας Γενιάς, στο οποίo η ελληνική τζαζ έχει σημαντική παρουσία (Μικέλης, Διακογιάννης/ Χήρας/ Πατερέλης/ Τρανταλίδης, Μ. Αλεξίου, Φλωρίδης/ Χρήστου, Γ. Φιλιππίδης, Κολλεκτίβα Χάλκης, Τουλιάτος/ Γεωργίου, Παπαδημητρίου…). Επίσης τυπώνονται και άλλοι σημαντικότατοι δίσκοι της σκηνής, όπως ο «Μικρός Αδερφός» [Lyra] του Μιχάλη Σιγανίδη, η «Άλλη Πλευρά» [Ano Kato] του Δημοσιοϋπαλληλικού Ρετιρέ (Χονδρός, Κατσιάνη, Τραγόπουλος) και ακόμη το “The Slipping Beauty” [Utopia] του Κατσούλη, το “Piano Oracles” [UK. Leo] του Παπαδημητρίου, το “Erisma” [RCA/BMG] του Τρανταλίδη, το διπλό “Horizon” [RCA] του Φακανά…

Την τελευταία χρονιά της δεκαετίας του ’80, το 1989, οι δίσκοι είναι ελάχιστοι και αν κάποιοι θα έπρεπε οπωσδήποτε να αναφερθούν εδώ αυτοί είναι το “Hand Made” [OM Center] του «μονκικού» πιανίστα Παντελή Καραγεώργη, το “In Situ, Piano Cellules” [FR. ADDA] του Σάκη Παπαδημητρίου και τέλος το “Still Waters” [GER. ENJA] της Νανάς Σιμοπούλου.

Φυσικά δεν ήταν μόνον οι δίσκοι…

Από τον πλευρά των κλαμπ συνεχίζει στα πρώτα χρόνια του ’80 το Jazz Club του Γιώργου Μπαράκου στην Πλάκα (αναφέρουμε το πιο σημαντικό). Πότε έκλεισε; Ας αφήσουμε τον ίδιο τον Μπαράκο να μας το πει (Περιοδικό, #46, 12/1990):

Γιώργος Μπαράκος

«Το Τζαζ Κλαμπ κλείνει 23 Νοεμβρίου του ’83. Έχω ακόμη ολοζώντανα στη μνήμη μου τα αστυνομικά όργανα που με έβγαλαν δια της βίας έξω από το κλαμπ και το σφράγισαν. Είχα ζητήσει μερικές μέρες παράτασης της λειτουργίας του, λόγω του προγράμματος συναυλιών του γάλλου σαξοφωνίστα Ντονίκ Λαζρό και του πιανίστα Θωμά Σλιώμη. Είχαν κανονιστεί πολύ πριν ανακοινωθεί το σχέδιο για την εξυγίανση της Πλάκας. Το όλο γεγονός συνέβη επί υπουργίας Τρίτση. Είχα κάνει τότε προσπάθειες να τον δω στο υπουργείο, αλλά απουσίαζε εκτός Ελλάδος, όπως μου έλεγαν. Μίλησα με κάποιον ιδιαίτερό του. Του άφησα κι ένα υπόμνημα, όπου του εξηγούσα περί τίνος επρόκειτο. Δυστυχώς δεν έγινε τίποτα.(…)».

Ο Μπαράκος θα μεταφέρει το κλαμπ, για λίγο, στην Κυψέλη, όμως κι εκείνο το χώρο θα τον έκλινε τελικά η αστυνομία.

Μέσα απ’ όλα τούτα ένα είναι σίγουρο. Η απομάκρυνση του Μπαράκου από το κέντρο της ντόπιας σκηνής έβλαψε ανεπανόρθωτα το χώρο της ελληνικής τζαζ. Θα ήταν αλλιώς τα πράγματα, εννοούμε, και στα eighties και μετά απ’ αυτά, αν μακροημέρευε το Jazz Club.

Οι (ξένες) συναυλίες, επίσης, βοήθησαν περαιτέρω στην ταυτοποίηση της ελληνικής σκηνής, μέσω, αυτή τη φορά, της ζωντανής επαφής με τα πολλά και σημαντικά ονόματα που κατέφθαναν απ’ έξω. Ας αναφέρουμε μερικές. Στα χρόνια του ’80 εμφανίστηκαν στην Ελλάδα οι Ray Charles, Jan Garbarek, Oscar Peterson, Lionel Hampton, Keith Jarrett, Hugh Masekela, Miles Davis, Freddie Hubbard, Paul Motian, Dewey Redman, Steve Lacy, Stan Getz, Archie Shepp, Tito Puente, Pharoah Sanders και δεκάδες άλλοι – για να μην πούμε για το φεστιβάλ Praxis του Κώστα Γιαννουλόπουλου, που έφερνε το ελληνικό κοινό σε επαφή με το πιο προχωρημένο jazz thing (John Tchicai, Sam Rivers, Peter Kowald, The Art Ensemble of Chicago, The Sun Ra Arkestra, Anthony Braxton, Oriental Wind, Andrew Cyrille κ.ά.), όπως και για το Φεστιβάλ Τζαζ και Αυτοσχεδιαζόμενης Μουσικής του Δήμου Θεσσαλονίκης (τις περισσότερες φορές υπό την επίβλεψη του Φλώρου Φλωρίδη).

Από πλευράς εκδόσεων στην δεκαετία του ’80 κυκλοφόρησαν βιβλία (κάπως περισσότερα) και περιοδικά (ελάχιστα), που βοήθησαν στην εμπέδωση της τζαζ ιστορίας και κριτικής. Στα περιοδικά να αναφέρουμε το «ΤΖΑΖ» (Κώστας Γιαννουλόπουλος, Σάκης Παπαδημητρίου, Δημήτρης Θ. Αρβανίτης), που είχε ξεκινήσει στα τέλη του ’77 και που παρέμεινε σε λειτουργία μέχρι τα πρώτα χρόνια του ’80 και βεβαίως τα τέσσερα τεύχη του «συν και πλην» από τη Θεσσαλονίκη (1/1981-11/1982), με την επιμέλεια του Σάκη Παπαδημητρίου, που ήταν περισσότερο προσανατολισμένα προς τον δημιουργικό αυτοσχεδιασμό.

Τέλος από τα καμμιά 25αριά τζαζ βιβλία που τυπώθηκαν στα eighties ν’ αναφέρουμε τα εξής: Τζων Τσίλτον «Ιστορία της Τζαζ» [Υποδομή, 1981], Marshall W. Stearns «Τζαζ» [Ε.Λ.Ι.Α., 1981], Φρανκ Κόφσκυ «Ο Μαύρος Εθνικισμός και η Επανάσταση στη Μουσική» [Σειρά Αυτοσχεδιασμός, 1981], Τσαρλς Μίνγκους «Χειρότερα κι από Σκυλιά» [Εξάντας, 1981], Κώστας Γιαννουλόπουλος «Οδηγός Τζαζ Δίσκων» [Απόπειρα, 1983], Μπίλλυ Χολιντέυ/ Αυτοβιογραφία/ Η Κυρία Τραγουδάει τα Μπλουζ [ΑΓΡΑ, 1984], Valerie Wilmer «Σοβαρό Όσο και η Ζωή σου» [Praxis, 1984], Valerie Wilmer «Μαύρη Μουσική» [Απόπειρα, 1985], Έρικ Τζ. Χόμπσμπομ «Η Σκηνή της Τζαζ» [Εξάντας, 1988], Charlie Parker/ Η Σκηνή της Τζαζ [Εξάντας, 1989], Duke Ellington/ Η Σκηνή της Τζαζ [Εξάντας, 1989]…

Το κείμενο δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στο περιοδικό SONIK, τεύχος Η Μουσική στην Ελλάδα των 80s, Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2017