ΔΗΜΟΣ ΘΕΟΣ κιέριον

Το κανάλι της Βουλής δείχνει καλές ταινίες. Βεβαίως, αυτό δεν ξέρω αν είναι αρκετό, ώστε να δικαιολογεί την ύπαρξή του, αλλά το προσπερνώ· έστω και στους καιρούς της επαράτου τριπλέτας, που θέλει να μας βάλει τα δυο πόδια σ’ ένα παπούτσι. Το «Κιέριον» του Δήμου Θέου, που προβλήθηκε την περασμένη Τρίτη (10/8), είχα να το δω πολλά χρόνια. Μπορεί και είκοσι. Μπορεί και περισσότερα. Μ’ εντυπωσίασε. Για πολλούς λόγους. Και στο επίπεδο της ψυχαγωγίας (δεν ξέρω αν αυτό είναι το πρώτο, ας πούμε ότι είναι…), αλλά και σ’ ένα δεύτερο επίπεδο, σκέψης και προβληματισμού, που αφορούσε τόσο στο «είναι» όσο και στο «φαίνεσθαι» της ταινίας.
Το «Κιέριον» γυρίστηκε πριν την έλευση της χούντας και ολοκληρώθηκε στο εξωτερικό. Πρωτοπροβλήθηκε δε στη γαλλική Cinematheque, όπως και στο Φεστιβάλ της Βενετίας, το 1968 όπου βραβεύτηκε με Τιμητική Μνεία. Στην Ελλάδα παίχτηκε για πρώτη φορά στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης του 1974, όπου και λαμβάνει τρία βραβεία (καλύτερης καλλιτεχνικής ταινίας, πρωτοεμφανιζόμενου σκηνοθέτη και τιμητική διάκριση ερμηνείας – υποθέτω για τον Ανέστη Βλάχο). Το στόρι είναι απλό. Ο αμερικανός George Morgan (τον υποδύεται ο Σταύρος Τορνές) έρχεται στην Ελλάδα προκειμένου να συγκεντρώσει στοιχεία για το καρτέλ πετρελαίου που δρα στη Μέση Ανατολή και για τον τρόπο με τον οποίον εκείνο θα μπορούσε να επηρεάσει πολιτικο-κοινωνικώς την κατάσταση στη χώρα. Ο σύνδεσμός του στην Ελλάδα είναι ο νεαρός δημοσιογράφος Αίμος Βαγενάς (Ανέστης Βλάχος), ένας ανυπότακτος συντάκτης εφημερίδας, ταγμένος όπως φαίνεται στην αποκάλυψη της αλήθειας. Ο Morgan δολοφονείται από το παρακράτος (η ιστορία θυμίζει την υπόθεση Polk) και ο Βαγενάς βάζει ως στόχο να αποκαλύψει τον ένοχο, o οποίος, να το πω, ως φυσικό πρόσωπο, δεν έχει καμίαν αξία για την εξέλιξη της ταινίας. Το επίσημο κράτος και η ανάκριση (στο ρόλο του ανακριτή ο σκηνοθέτης Κώστας Σφήκας) ψάχνουν το δολοφόνο στις φοιτητικές οργανώσεις της Αριστεράς και συλλαμβάνουν γι’ αυτόν τον, εβραϊκής καταγωγής, αναρχικό φοιτητή Ζαδίκ (Κυριάκος Κατζουράκης). Ο Βαγενάς πιέζεται να στηρίξει την επίσημη θέση, αλλά επειδή εξακολουθεί να ψάχνει την υπόθεση, καλείται στην Ασφάλεια, όπου κρατείται και βασανίζεται. Στην πορεία ο Ζαδίκ δολοφονείται, όπως εκπαραθυρώνεται και μια υπηρέτρια, που θα μπορούσε να δώσει πληροφορίες. Το παρακράτος αυτοπροστατεύεται, κλείνοντας όλες τις «πόρτες» και ο Βαγενάς, ένας σχεδόν καφκικός ήρωας, θα συνεχίσει το ψάξιμο, όντας ηττημένος. Η ταινία έχει τη φόρμα του αστυνομικού θρίλερ. Οι σκηνές στο αεροδρόμιο, στους δρόμους με τ’ αυτοκίνητα, στα ξενοδοχεία και τα μπαρ, όπως και στα πάσης φύσεως γραφεία είναι πολύ ωραία φιλμαρισμένες και παρότι παίζουν ελάχιστοι επαγγελματίες ηθοποιοί (η Ελένη Θεοφίλου είναι η σύζυγος του Βαγενά, ο Δήμος Σταρένιος είναι ο διευθυντής σύνταξης στην εφημερίδα) και πολλοί, πάρα πολλοί σκηνοθέτες (φίλοι προφανώς του Δήμου Θέου), οι ρόλοι είναι άψογα δουλεμένοι. (Αναγνώρισα εκτός από τον Τορνέ και τον Σφήκα, τον Θόδωρο Αγγελόπουλο ως συντάκτη, την Τώνια Μαρκετάκη, τον Γιώργο Κατακουζηνό, τον Κώστα Φέρρη ως παρακρατικό, ενώ… δεν αναγνώρισα τον Νίκο Νικολαΐδη, τον Παντελή Βούλγαρη, τον Σταύρο Κωνστανταράκο και κάποιους ακόμη, τα ονόματα των οποίων τα βρήκα από τον imdb.com). Θα έλεγα δε πως η ταινία θα μπορούσε να είχε επηρεάσει ακόμη και το “Z” (1969) του Κώστα Γαβρά, όσον αφορά στη διαχείριση και περαιτέρω την εξέλιξη της αστυνομικής ίντριγκας. (Για πληροφοριακούς λόγους σημειώνω πως το «Κιέριον» γυριζόταν την εποχή που κυκλοφορούσε το βιβλίο του Βασιλικού στην Ελλάδα, τον Νοέμβριο του ’66). Είχα περισσότερο το νου μου στα δρώμενα, αλλά και σ’ ένα βιβλίο που διάβαζα ταυτοχρόνως, κι έτσι, δυστυχώς, δεν έδωσα πολύ σημασία στη μουσική της ταινίας. Θυμόμουν τους κάπως σαν... ηλεκτρονικούς ήχους των τίτλων (τους είχα ξανακούσει προσφάτως - στην τηλεόραση μάλλον), οι οποίοι προέρχονταν από ένα απλό μουσικό όργανο (και καθόλου ηλεκτρονικό), που μοιάζει με το jew's harp (ή, ίσως, είναι ακριβώς το ίδιο), το scaccia pensieri, το οποίο χειριζόταν ο άγνωστος προς εμένα συνθέτης Βαγγέλης Μανιάτης. Μάλιστα, στην αρχή, είχα εσφαλμένως υποθέσει πως τα... ηλεκτρονικά ήταν επεξεργασμένα από τον Στέφανο Βασιλειάδη, και πως προέρχονταν από τον «Κουκλόκοσμο», τη σύνθεσή του που υπάρχει στο πολύ ενδιαφέρον «Ελληνική Ηλεκτρονική Μουσική -1» [EMI/ His Master’s Voice CSDG 67, 1974]. Άκουσα το συγκεκριμένο σημείο του LP και, φυσικά, δεν ήταν έτσι. Πάντως, ο Βασιλειάδης ήταν ο μουσικός επιμελητής στο "Κιέριον" και σ' αυτόν οφείλονταν τα παλιά λαϊκά, jazz και folk κομμάτια της ταινίας (ένα είχε κάτι περίεργα φωνητικά, θυμίζοντάς μου την Patty Waters, αν και μπορεί να ήταν κάτι περισσότερο προφανές). Λυπάμαι, που δεν έδωσα τη δέουσα προσοχή· μάλλον χρειάζομαι την ταινία σε DVD.Και κάτι ακόμη. Προ 15ετίας είχα παρακολουθήσει ορισμένες εισηγήσεις του Δήμου Θέου, που αφορούσαν στις σχέσεις του κινηματογράφου με τη γλώσσα και τη λογοτεχνία. Πιο πριν, στα χρόνια του ’80, είχα αγοράσει και το βιβλίο του «Φορμαλισμός» [εκδ. Αιγόκερως, Αθήνα 1981], στο οποίο επιχειρούσε να διερευνήσει την επίδραση των γλωσσολογικών απόψεων του Ferdinand de Saussure στον ρωσικό φορμαλισμό και από ’κει στην άρθρωση μιας «καθαρής» κινηματογραφικής γλώσσας. Έχω την αίσθηση, για να μην πω τη βεβαιότητα, πως ορισμένα από τα θεωρητικά συμπεράσματά του, ο Θέος επιχείρησε να τα περάσει και στις (λιγοστές) ταινίες του, οι οποίες - τη εξαιρέσει του «Κιέριον» - απαιτούν... προϋποθέσεις, για να τις παρακολουθήσεις.(Σκηνή από την "Καρκαλού" του Σταύρου Τορνέ - δεξιά ο Δήμος Θέος. Η φωτογραφία είναι από το βιβλίο "Σταύρος Τορνές" εκδ. Θέατρο Σφενδόνη/Ροδακιό, Αθήνα 1994).