Δευτέρα 27 Οκτωβρίου 2025

ΚΩΣΤΑΣ ΜΑΝΔΗΛΑΣ για τα περάσματα που δεν βρέθηκαν ποτέ / Η ιστορία του περιοδικού «Ανοιχτή Πόλη»

 Πριν από λίγο καιρό (Φθινόπωρο 2025) κυκλοφόρησε ένα αρκετά ενδιαφέρον βιβλίο από τις Εκδόσεις στο Περιθώριο, το οποίο υπογράφει ο Κώστας Μανδηλάς. Το βιβλίο έχει τίτλο «Για τα περάσματα που δεν βρέθηκαν ποτέ / Η ιστορία του περιοδικού “Ανοιχτή Πόλη”» και είναι γραμμένο από έναν άνθρωπο, που έζησε από τα μέσα τη διαδρομή τού συγκεκριμένου εντύπου. Ο Μανδηλάς, μαζί με τον αείμνηστο Βλάση Ρασσιά (1959-2019) και τους Δημήτρη Μουστάκη και Στέλιο Παπαθανασόπουλο ήταν εκείνοι που θα ξεκινούσαν την «Ανοιχτή Πόλη», τυπώνοντας ένα πρώτο τεύχος τον Οκτώβριο του 1980, δημιουργώντας από την αρχή εντύπωση (βασικά στο υποψιασμένο κοινό εκείνων των ετών).
Τι ακριβώς έντυπο ήταν η «Ανοιχτή Πόλη» το γνωρίζουν καλά όσοι έχουν πιάσει τα παλιά και ξεχασμένα τεύχη του στα χέρια τους (ξεχασμένα μεν, ζωντανεμένα εκ νέου δε – με αφορμή την παρούσα έκδοση), τα οποία θα κυκλοφορούσαν για δεκατρία χρόνια (αν και με ένα κενό ανάμεσα, από το καλοκαίρι του ’81 έως και τον Απρίλη του ’86), αριθμώντας, συνολικώς, 32 τεύχη (το τελευταίο ήταν το #32-33, από το καλοκαίρι του ’93).
«Υποψιασμένο κοινό» έγραψα πιο πάνω. Ναι, γιατί η «Ανοιχτή Πόλη» σε όλες τις φάσεις της επιχειρούσε να αρθρώσει (μέσα από πρωτότυπα κείμενα και μεταφράσεις) έναν λόγο εναλλακτικό, επηρεασμένη (ως έντυπο) κυρίως από τα υπόγεια / underground αμερικάνικα και ευρωπαϊκά ανάλογα περιοδικά (ακανόνιστης περιοδικότητας), που κυκλοφορούσαν ήδη από τα σίξτις και τα σέβεντις – και μια τέτοια θεματολογία θα μπορούσε να προσελκύσει μόνον όσους και όσες είχαν κάποια πιο ειδικά ενδιαφέροντα (όσους και όσες είχαν καλλιεργήσει μέσα τους ή και έξω τους την αμφισβήτηση). Για παράδειγμα τέτοιοι ήταν όσοι ψάχνονταν με το ροκ (και που το άκουγαν όχι μόνο για εκτόνωση), οι άλλοι που διάβαζαν beat ποίηση ή οι τρίτοι που είχαν ψυλλιαστεί τον ρόλο κάποιων πιο υπόγειων κοινωνικών κινημάτων, τα οποία μάλλον περιφρονούνταν από τη λεγόμενη «παραδοσιακή αριστερά» ή και από τους αριστεριστές ακόμη.
Θα πουν κάποιοι... και τα περιοδικά του Λεωνίδα Χρηστάκη (ο «Κούρος», το «Panderma», το «Ιδεοδρόμιο») δεν επιχειρούσαν το ίδιο; Βασικά το «Ιδεοδρόμιο», εδώ, θα μπορούσε να μας ενδιαφέρει, επειδή ήταν σύγχρονο της «Ανοιχτής Πόλης», όχι τα υπόλοιπα (που δρούσαν σε άλλες εποχές). Ναι, συνυπήρχαν η «Ανοιχτή Πόλη» με το «Ιδεοδρόμιο», αλλά σαν έντυπο, το πρώτο, ήταν πιο επικεντρωμένο στα θέματα που το ενδιέφεραν και κυρίως με πιο εμπεριστατωμένα κείμενα (και λόγο). Βασικά δούλευε πολύ καλύτερα το... μεταφραστικό τμήμα της «Ανοιχτής Πόλης», και βεβαίως οι διασυνδέσεις του, τις οποίες είχε ήδη αναπτύξει ο Ρασσιάς με τα σχετικά κέντρα του εξωτερικού, που βρίσκονταν πολύ πιο μπροστά από εμάς, στη θεματολογία και τη διαχείριση της εναλλακτικής πληροφορίας. Προσωπικά, πάντα μ’ ενδιέφερε η «Ανοιχτή Πόλη» περισσότερο από το «Ιδεοδρόμιο».
Ήταν ένα underground έντυπο η «Ανοιχτή Πόλη»; Εναλλακτικό θα το χαρακτήριζα. Και τέτοιος ήταν και ο ορισμός αυτού του τύπου των εντύπων εκείνη την εποχή. Εξάλλου και το Underground Press Syndicate (που είχε ιδρυθεί το 1966) θα μετονομαζόταν και αυτό σε Alternative Press Syndicate – μέλος του οποίου από το τεύχος #4 (καλοκαίρι ’81) θα γινόταν και η «Ανοιχτή Πόλη».
Η «Ανοιχτή Πόλη» δεν ήταν ένα τραχύ πολιτικό έντυπο, όπως ήταν πολλά αριστερά, ακροαριστερά ή και ελευθεριακά (ας μείνουμε σ’ αυτά) περιοδικά κι εφημερίδες εκείνων των ετών (των 80s ας πούμε). Η θεματολογία της ξεπερνούσε τα βασικά εγχώρια πολιτικά μοτίβα της εποχής, και απ’ αυτή την άποψη η «Ανοιχτή Πόλη» άνοιξε δρόμους και σηματοδότησε... περάσματα που δεν βρέθηκαν ποτέ (όπως έλεγε και το μότο της). Και η αφήγηση του Μανδηλά, που αναπτύσσεται τεύχος με τεύχος, πληροφορεί αναλυτικά για το περιεχόμενο καθενός εξ αυτών.
Ενδεικτική θεματογραφία της Ανοιχτής Πόλης; Κέντρα εναλλακτικής κουλτούρας, Harold Norse, Abbie Hoffman-Yippies, Marshall McLuhan, βουδισμός-οικολογία-βιοτοπισμός, κοινωνική οικολογία, William S. Burroughs, underground comics, Phil Ochs, David Cooper, Paul Krassner, Gary Snyder, Henry Rollins, οι ειδωλολατρικές ρίζες του χριστιανισμού, Aleister Crowley, Genesis P-Orridge, χριστιανισμός και γυναίκα, σαμανισμός, Charles Bukowski, Hawkwind, ασιντικά όνειρα: η CIA το LSD και το απόκρυφο, Noam Chomsky: ολοκληρωτισμός και media και δεκάδες άλλα.
Ένα βασικό, που θίγεται και στο βιβλίο φυσικά με τον τρόπο του Μανδηλά, είναι αυτή η... μεταστροφή, που συμβαίνει με το πρώτο τεύχος της δεύτερης εποχής της «Ανοιχτής Πόλης», δηλαδή με το υπ’ αριθμόν #5 (από τον Απρίλιο του ’86), που έχει να κάνει με τη σύνδεση της εναλλακτικής κουλτούρας (κάποιας κατεύθυνσής της τέλος πάντων) με τον νεοπαγανισμό – την μαγική, σαμανική, ελευθεριακή και οικολογική παράδοση. Σημειώνεται, δηλαδή, μία στροφή στα ενδιαφέροντα του περιοδικού, που υπήρξε καθοριστική σε όλο το επόμενο διάστημα. Ένα τέτοιο οριακό κείμενο (γραμμένο από τον Ρασσιά) είναι εκείνο του 5ου τεύχους, που τιτλοφορείται «Επιστροφή των Μαγισσών» και στο οποίο διαβάζουμε:
«Για τους φανατικούς καλόγερους των διαφόρων ταγμάτων του Κρατιστικού Χριστιανισμού που υποφέρανε από την πλήρη στέρηση του ερωτισμού (κάτω από τον παρανοϊκό και αφύσικο νόμο περί αγαμίας των κληρικών και του αναθεματισμού της αυτοϊκανοποίησης), η γυναικεία ύπαρξη έπρεπε να τσακιστεί κάτω από τη βία των βασανιστηρίων και της πυράς, γιατί σ’ έναν καιρό καθολικής υποταγής, σε ένα απάνθρωπο θεοκρατικό σύστημα, τολμούσε να εκπροσωπεί ακόμα την διεκδίκηση της αυτονομίας, της εκτροπής και της παραβίασης όλων των εξουσιαστικών απαγορεύσεων. (Ομαδικές πράξεις αυτοϊκανοποίησης και λεσβιακός ερωτισμός στις μυστικές συνάξεις των “μαγισσών”)».
Βεβαίως, ο Μανδηλάς, εδώ στο βιβλίο του, μας πληροφορεί από νωρίς, από τις πρώτες σελίδες του εννοώ, για μια τάση που εκδηλωνόταν και σ’ εκείνον, από την αρχή των 80s ακόμη, σε σχέση με μια πιο φυσιοκρατική αντίληψη της κοινωνικής πραγματικότητας, επηρεασμένος από κάποια διαβάσματά του. Τούτο συμβαίνει όταν ανακαλύπτει το παλαιό-παλαιό (από το τέλος του 19ου αιώνα) περιοδικό «Άρδην» του Πλάτωνος Δρακούλη (1858-1942;), ενός πρωτοπόρου σοσιαλιστή, αλλά με παράξενες, στην πορεία, απόψεις, επηρεασμένες βασικά από τους αγγλικούς αριστοκρατικούς κύκλους, που συνδύαζαν προοδευτικό λόγο, με τη μελέτη της θεοσοφίας, του αποκρυφισμού, μαζί με χορτοφαγία, επαφή με τη φύση και άλλες διάφορες εξεζητημένες, για την εποχή, αναζητήσεις. Κάτω απ’ αυτό το σκεπτικό εμφανίζονται στην «Ανοιχτή Πόλη» τα πρώτα κείμενα για τους προχριστιανικούς πολιτισμούς και κυρίως για την Αρχαία Ελλάδα. Όπως γράφει και ο Μανδηλάς:
«Οι προχριστιανικοί πολιτισμοί προσέφεραν ό,τι εμείς ζητούσαμε: ένα δυνατό άλλοθι στην περίφημη εναλλακτικότητά μας. Χρόνο με το χρόνο ψηλαφώντας τα αρχαία κείμενα, αλλά και τα τελετουργικά προχριστιανικών πολιτισμών, βρίσκαμε τα στοιχεία εκείνα που μας έδειχναν έναν άλλο κόσμο, εντελώς διαφορετικό απ’ αυτόν που ζούσαμε και είχαμε μεγαλώσει. Τα στοιχεία αυτά ανιχνεύονται από τα πρώτα τεύχη του περιοδικού και κορυφώνονται στο τεύχος 10 (σ.σ. άνοιξη του ’87) με την περίφημη συνέντευξη από μια μαθητευόμενη μάγισσα.(…) Όλα αυτά ταίριαζαν απόλυτα με τον ριζοσπαστικό νεορομαντισμό των yippie και zippie, που συνεχώς και διαρκώς παρουσιάζαμε. Στα εναλλακτικά κοινόβια και στις διάφορες αντιεξουσιαστικές συλλογικότητες βρίσκαμε πολλά κοινά στοιχεία με τις αρχές και τις αξίες εκείνων των εγκαταλελειμμένων, αλλά και διωγμένων κόσμων».
Οι κίνδυνοι πάντως καιροφυλακτούσαν. Ο Μανδηλάς στο βιβλίο δεν μιλάει γι’ αυτούς (μάλλον γιατί ξεφεύγουν των ορίων της «Ανοιχτής Πόλης»), αλλά εγώ είχα γράψει κάτι σχετικό στο κείμενο που είχε ανεβεί για τον αείμνηστο Βλάση Ρασσιά, το 2019, στο LiFO.gr. Και αναφέρομαι βασικά στον «Ιό» της «Ελευθεροτυπίας» (περιοδικό «Ε»), δηλαδή τους Τάσο Κωστόπουλο, Δημήτρη Τρίμη, Αγγελική Ψαρρά και Δημήτρη Ψαρρά, οι οποίοι σε μια έρευνά τους υπό τον τίτλο «Οι Αρχαιολάτρες Πολιτεύονται» (7 Φεβρουαρίου 1999) είχαν εμφανίσει τον Βλάση Ρασσιά, και άλλους, ως... συνομιλητές του επίσης αρχαιολάτρη δικηγόρου Κώστα Πλεύρη, γνωστού ακροδεξιού πολιτευτή και προπαγανδιστή φασιστικών και ναζιστικών απόψεων, στο διήμερο Συμπόσιο, στο Πολεμικό Μουσείο, υπό τον τίτλο «Η Αρχαιοελληνική Παράδοση στην Τρίτη Χιλιετία» (23-24 Ιανουαρίου 1999). Θα ακολουθούσε μήνυση του Ρασσιά και του συγγραφέα Μάριου Βερέττα κατά της Ελευθεροτυπίας. Όπως διαβάζουμε από το σάιτ του Ρασσιά:
«Ενώ με το 113068 / 99 κλητήριο θέσπισμα οι “Ιοί” παραπέμφθηκαν κανονικά να δικαστούν ενώπιον του Τριμελούς Πλημμελειοδικείου Αθηνών, στις 2 Σεπτεμβρίου 1999, για συκοφαντική δυσφήμιση κατά συναυτουργία, κατά συρροή και κατ’ εξακολούθηση δια του Τύπου, έπειτα από προσφυγές τους εξεδόθη στα μέσα του καλοκαιριού το αθωωτικό Βούλευμα 3607 / 2. 7. 1999 του Συμβουλίου Πλημμελειοδικών Αθηνών».
Ο «Ιός» αθωώνεται εν ολίγοις, ενώ παράλληλα στο Βούλευμα υπάρχει και «κάτι» για τους Ρασσιά και Βερέττα, που τους δικαιώνει και αυτούς, αναφορικά με τη συσχέτιση που επιχειρήθηκε με τον ακροδεξιό χώρο. Δηλαδή:
«…στο Συμπόσιο μίλησαν και οι εγκαλούντες που είναι εκδότες-συγγραφείς που ασχολούνται ως ερευνητές με την αρχαιοελληνική παράδοση. Είναι γνωστοί στον χώρο των πνευματικών ανθρώπων ως άτομα με δημοκρατικό ήθος και αντι-ολοκληρωτικές ιδεολογίες. Στο Συμπόσιο εγκωμίασαν την άμεση δημοκρατία και διαχώρισαν την θέση τους από τον φασισμό και τον ναζισμό…».
Υπήρχαν λοιπόν αυτοί οι κίνδυνοι, οι οποίοι στη δεκαετία του ’80 (βασική δεκαετία της έκδοσης της «Ανοιχτής Πόλης») ήταν ακόμη κάπως εν υπνώσει.
Το βιβλίο του Κώστα Μανδηλά «Για τα περάσματα που δεν βρέθηκαν ποτέ / Η ιστορία του περιοδικού «Ανοιχτή Πόλη» είναι ένα πολύ ενδιαφέρον «ημερολόγιο», της εκδοτικής διαδρομής της «Ανοιχτής Πόλης», το ξαναγράφω, με πολλά επιμέρους γεγονότα και πολλές επιμέρους καταγραφές συμβάντων, που δίνει με καθαρές γραμμές την ιστορία αυτού του εντύπου – ίσως του πιο σημαντικού εναλλακτικού περιοδικού, που θα κυκλοφορούσε ποτέ στην Ελλάδα.
Επαφή: ekdstoper@gmail.com, www.facebook.com/EkdoseisStoPerithorio

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου