ένα ντοκιμαντέρ για τον ΑΛΕΞΗ ΤΣΙΠΡΑ

Νομίζω πως έχει παρατραβήξει αυτό το θέμα με τα ελληνικά ντοκιμαντέρ. Επειδή κατά κανόνα κοστίζουν πολύ λιγότερο από μια «κανονική» ταινία με ηθοποιούς κ.λπ., κι επειδή ολοκληρώνονται συνήθως στο πι και φι, βρήκαν, επί κρίσης, τον… μήνα που τρέφει τους έντεκα. Έριξα μια ματιά στο site του Φεστιβάλ Ελληνικού Ντοκιμαντέρ της Χαλκίδας και μέτρησα τις παραγωγές των τελευταίων επτά διοργανώσεων. Το 2007 προβλήθηκαν-διαγωνίστηκαν 21 ντοκιμαντέρ, το 2008 25, το 2009 28, το 2010 39, το 2011 38, το 2012 35 και το 2013 39 (επί κρίσης, δηλαδή, πήραν ακόμη περισσότερο τα πάνω τους). Ο αριθμός των ελληνικών ντοκιμαντέρ, αυτών των συγκεκριμένων ετών, είναι σίγουρα μεγαλύτερος, αφού υπάρχουν κάποια (πολλά, λίγα, λιγότερα – δεν μπορώ να γνωρίζω) που συμμετέχουν σε άλλα φεστιβάλ (π.χ. σ’ εκείνο της Θεσσαλονίκης), ενώ, λογικώς, θα υπάρχουν και κάποια που δεν θα πηγαίνουν στα φεστιβάλ και τα οποία θα προβάλλονται, απλώς, σε «χώρους». Αν μου πει κάποιος πως μπορεί να παράγονται περισσότερα από 50 ντοκιμαντέρ κάθε χρόνο στην Ελλάδα θα το πιστέψω. Αν μου πει δε πως μπορεί να πλησιάζουν και τα 70 ή τα 100… κι αυτό θα το πιστέψω.... Η κοινή λογική λέει πως ελάχιστα από αυτά θα βλέπονται· εννοώ πως θα βλέπονται ως προϊόντα κινηματογραφικής τέχνης. Γιατί, όπως και να το κάνουμε, δεν «γεννιούνται» κάθε μέρα στην Ελλάδα Robert Flaherty, Georges Franju, Joris Ivens και Chris Marker (το δικό του Le fond de l'air est rouge είναι, ίσως, το ωραιότερο ντοκιμαντέρ που έχω δει ποτέ), ούτε καν θα έλεγα… Φίλιππος Κουτσαφτής· και μην φανεί αυτό ως μομφή για τον έλληνα ντοκιμαντερίστα, αφού η Αγέλαστος Πέτρα του ήταν ένα (συγκινητικό) αριστούργημα. Θα πει κάποιος –και σωστά– πως… μέσα από την ποσότητα θα προκύψει και η ποιότητα. Είναι αληθές αυτό. Γιατί μέσα στα 300(;) ντοκιμαντέρ που μπορεί να έχουν γυριστεί στην Ελλάδα τα τελευταία 7-8 χρόνια, λογικώς –λαμβάνοντας υπ’ όψιν και τον νόμο των πιθανοτήτων δηλαδή– θα υπάρχουν και μερικά καλά, ή και πολύ καλά· παρότι, εγώ, δεν έχω δει στους «χώρους» ή στο YouTube περισσότερα από ένα, που να αξίζει να το θυμάμαι για πολύ.

Γυρίστηκε, λέει, ντοκιμαντέρ υπό τον τίτλο Το Νήμα, στο οποίο δύο σκηνοθέτες καταγράφουν ένα χρόνο από την «ζωή» του Αλέξη Τσίπρα –ήτοι από τον Ιούνιο του 2012 μέχρι το κλείσιμο της ΕΡΤ, τον Ιούνιο του 2013–, ή κατ’ άλλους το διάστημα ανάμεσα στις δύο εκλογές του 2012 (όπως διάβασα στο δίκτυο)· δεν έχει και τόσο σημασία αυτό. Δεν ξέρω αν η ιδέα είναι πρωτότυπη (υποθέτω πως όχι), αλλά για μένα δεν παρουσιάζει, εξ αρχής, κανένα ενδιαφέρον. Ορισμένοι, και δεν αναφέρομαι στους σκηνοθέτες, έχουν την εντύπωση πως οι πολιτικοί κρίνονται πρωτίστως από την εικόνα τους και όχι απ’ όσα λένε (και κυρίως απ’ όσα πράττουν). Ισχύει αυτό. Στην Αμερική κατ’ αρχάς με την κάμερα σε ρόλο πρώτο ήδη από την δεκαετία του ’60 – και αργότερα, φυσικά, σε ολόκληρο τον κόσμο. Όσο πιο κενός είναι ο λόγος ενός πολιτικού, τόσο πιο πληθωρική καθίσταται η δημόσια εικόνα του. «Δείχνω» σημαίνει… μπαζώνω αδυναμίες, που προκύπτουν από τον ανύπαρκτο λόγο. Και γι’ αυτό ακριβώς δεν έπρεπε, ειδικώς ο Τσίπρας –ένας νέος πολιτικός που ναι μεν έχει λόγο (αυτόν που έχει), αλλά δεν έχει δοκιμαστεί εν τοις πράγμασι– να υποπέσει σε τέτοιο «λάθος». Να καταστεί «εσωτερική εικόνα», πριν έλθει η ώρα του.
Δεν ξέρω κάτω από ποιο σκεπτικό δέχτηκε ο αρχηγός του ΣΥΡΙΖΑ να παίξει σ’ ένα παιγνίδι, που θα ’χε, οπωσδήποτε, για ’κείνον, στην χειρότερη των περιπτώσεων, αβέβαιο αποτέλεσμα. Άγνοια κινδύνου, υπερβολική αυτοπεποίθηση, κακή εκτίμηση μιας κίνησης που, κατά το μάλλον ή ήττον, θα επείχε ρόλο προεκλογικού υλικού; Νοιώθω πως οι αντίπαλοί του θα τρίβουνε τα χέρια τους. Ήδη έπεσαν οι πρώτες «τουφεκιές». Είδα ένα μόνο μέρος της επίμαχης σκηνής (στο τρέιλερ) –με τον Τσίπρα να δρα εντελώς ανθρώπινα, καθώς κοιτούσε στην TV την (γνωστή) βιαιοπραγία του χρυσαυγίτη βουλευτή προς την βουλευτίνα του ΚΚΕ– δεν είδα τα «γέλια» και τα «μανάρια». Η ουσία είναι πως ο άνθρωπος αντιμετωπίστηκε από τους… δημοσιογραφικούς λαγούς κάπως σαν το πρότυπο του φασίστα-μισογύνη. Κοινώς έπεσαν να τον κατασπαράξουν. Και τι δεν του έσουραν. Ορισμένοι, αδαείς, έχουν την εντύπωση πως απέναντι στο ναζιστικό φαινόμενο της Χρυσαυγής θα πρέπει να αντιδρούμε όλοι μας με τον ίδιο τρόπο. Να σκεφτόμαστε επ’ αυτού όπως σκέπτονται εκείνοι δηλαδή, που βάζουν τα πόδια στον ώμο εξυπηρετώντας (με ή χωρίς την θέλησή τους – δεν έχει καμμία σημασία) τα καθεστωτικά βδελύγματα, τους θεατρινισμούς της εξουσίας και εν τέλει την αποδιοργάνωση της ίδιας της δημοκρατίας. Να μας δώσουν λοιπόν οι διάφορες… κοινωνικές ομάδες, οι χίπστερ του αντιφασισμού, οι αγωνιστές των πληκτρολογίων, οι εξόριστοι του… Κολωνακίου, οι βασανισθέντες υπό των… μεγκαλιστών, έναν κατάλογο για το πώς πρέπει να φτύνουμε τους χρυσαυγίτες – καθότι εκείνοι πολεμώντας τον ναζισμό από τα... γεννοφάσκια τους γνωρίζουν τα «τι» και τα «πώς» καλύτερα απ’ όλους μας. Αν και ο Τσίπρας δεν ενέδωσε (έως ώρας τουλάχιστον – και ελπίζω να μην το πράξει) στις υστερίες που τον εγκαλούν να εξηγήσει, να ζητήσει συγγνώμη, να απολογηθεί και τα λοιπά, το (ευρύτερο) κακό έγινε. Δόθηκε, για άλλη μια φορά, η εντύπωση πως η δημοκρατία φοβάται το αντίθετό της· ενώ θα πρέπει να το περιλάβει, λαμβάνοντας, εννοείται, και τα μέτρα της, ώστε εκείνο (το αντίθετο) να μην την καταστρέψει (ο Μπρυκνέρ το λέει αυτό).

Και για να επανέλθω θα πω πως η… κλειδαρότρυπα στην πολιτική δεν έχει καμμία ουσιαστική προσθετική αξία – ακόμη και σε όσες περιπτώσεις την αποκαλέσουμε ντοκιμαντερίστικη τέχνη. Τι σημαίνει η «ζωή» ενός πολιτικού; Δεν επιλέγουμε –το ξαναλέω– έναν πολιτικό από το πώς ζει, που ζει, τι θεό λατρεύει, πώς αντιδρά αυθορμήτως στο γήπεδο ή το καφενείο, τι βιβλία διαβάζει, ή τι ταινίες βλέπει, αλλά απ’ όσα ισχυρίζεται, και κυρίως από το πώς θα μετατρέψει όλα εκείνα που ισχυρίζεται σε πράξη. Αν η κάμερα έχει κάποιον ρόλο ανάμεσα στα δύο, ανάμεσα στον λόγο και την πράξη εννοώ, αυτός ο ρόλος πρέπει να κατατείνει προς την γεφύρωση του κενού που πάντα θα υπάρχει ανάμεσά τους. Κάθε παρέκκλιση επ’ αυτού επιτείνει την σύγχυση, μετατρέπει την προβολή του πολιτικού σ’ έναν διαγκωνισμό ανάμεσα στον ναρκισσισμό και την επίφαση.