ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΥΔΩΝΙΑΤΗΣ ένα βιβλίο - ένας δίσκος

Στον κανόνα των επιφανειακών, προχείρων και γενικώς βαρετών μουσικών εργο-βιογραφιών, το βιβλίο του Γεωργίου Φ. Κατραλή, αναφορά στον έλληνα συνθέτη της λόγιας μουσικής Κωνσταντίνο Κυδωνιάτη, υπό τον τίτλο «Κωνσταντίνος Κυδωνιάτης, 1908-1996, Η ζωή και το έργο του» [εκδ. Πνευματικό Κέντρο Δήμου Τριπόλεως/ Παρουσία, Τρίπολη 2004], αποτελεί την τέλεια εξαίρεση. Σπανίως σου δίδεται η χαρά (και όχι μόνο στην εγχώρια σχετική βιβλιογραφία) της αναγνωστικής ολοκλήρωσης, της απόλαυσης της λεπτομερούς και ενδελεχούς έρευνας και, κυρίως, της αποκάλυψης του μύθου ενός ανθρώπου (του συνθέτη, διευθυντή ορχήστρας, πιανίστα και παιδαγωγού Κ. Κυδωνιάτη), που έζησε σχεδόν ολάκερο τον περασμένο αιώνα, με τον δικό του, αφοσιωμένο στη μουσική, τρόπο. Αν μάλιστα συνυπολογίσω, σ’ αυτήν καθ’ αυτήν την εργασία, την άψογη εμφάνισή της (ιδίως στις αποτυπώσεις των παλαιών φωτογραφιών και των ντοκουμέντων και ακόμη στον πλήρη έλεγχο του κασέ – τι περιλαμβάνει η κάθε σελίδα του βιβλίου δηλαδή) τότε δε μένει παρά να πω πως η κατάθεση του Κατραλή είναι ένα υπόδειγμα συγγραφής, που πρέπει να μελετηθεί απ’ όλους εκείνους που φιλοδοξούν ν’ ασχοληθούν με κάτι ανάλογο στο μέλλον.Ξεπερνώντας, λοιπόν, ένα πρώτο αλλά πολύ σημαντικό επίπεδο εντυπώσεων, που αφορά στο ισορροπημένο κάλλος του βιβλίου – μία ευθεία αντιστοιχία, θα έλεγα, με το βίο και το έργο του συνθέτη – αξίζει να δούμε λίγο την ουσία των γραφομένων· όλων εκείνων δηλαδή, που μεταφέρουν στο δημόσιο φως την πολυκύμαντη πορεία ενός δημιουργού, ο οποίος συχνάκις αντιμετωπίστηκε από πρόσωπα και φορείς με μικρόψυχο τρόπο.
Ο Κωνσταντίνος Κυδωνιάτης γεννημένος στην Τρίπολη το 1908 υπήρξε γόνος παλαιάς ιστορικής οικογενείας (αδελφός του υπήρξε ο αρχιτέκτονας/ ακαδημαϊκός Σόλων Κυδωνιάτης). Με άριστες σπουδές στην Ελλάδα, τη Γαλλία και το Βέλγιο και με διεθνή καριέρα την τριετία 1936-39, όταν βρισκόταν εγκατεστημένος στο εξωτερικό, θα επιστρέψει στα πάτρια εδάφη λίγο πριν από τον Δεύτερο Πόλεμο. Για σχεδόν 40 χρόνια θα διατελέσει καθηγητής Μορφολογίας και Ανωτέρων Θεωρητικών στο Ωδείο Αθηνών, ενώ για 21 χρόνια θα διευθύνει τη Συμφωνική Ορχήστρα της Ραδιοφωνίας. Καθηγητής πιάνου στο Ωδείο Πειραιώς, διευθυντής του Ωδείου της Φιλαρμονικής Εταιρίας Πατρών, μόνιμος πιανίστας της ΚΟΑ κ.λπ., ο Κωνσταντίνος Κυδωνιάτης θα ολοκληρώσει στη ζωή του 105 έργα (όλων των ειδών, πλην όπερας), από το 1930 έως το 1993, τα οποία και τον ενέταξαν στη λεγόμενη Εθνική Σχολή.
Ο Γεώργιος Κατραλής ξεκινώντας από μία αυστηρά ιστοριοδιφική προσέγγιση στο δένδρο των Κυδωνιατών και ακολουθώντας απόλυτη γραμμική εξιστόρηση, συνοδεύει νοερώς το συνθέτη καθ’ όλη την πορεία της ζωής του, από την παιδική του ηλικία και την πρώτη επαφή του με τη μουσική, έως τη στιγμή της τελευτής του. Ενδιαμέσως, παίρνουν σειρά όλα τα κεφάλαια του βίου – οι σπουδές, η πορεία στο εξωτερικό, η γνωριμία με τη βελγίδα σύζυγό του Jeanne Delvoye, οι θέσεις από τις οποίες ο Κυδωνιάτης υπηρέτησε τη Μουσική Τέχνη, τα έργα του. Παραλλήλως, ο συγγραφέας, μέσα από γόνιμες κριτικές παρεμβάσεις σε ανάλογα κεφάλαια επιχειρεί, με τρόπο επιτυχή, να συνδέσει την παρουσία του Κωνσταντίνου Κυδωνιάτη με το ευρύτερο κοινωνικό γίγνεσθαι, προσδίδοντας στην αφήγησή του ένα είδος χρονικού της νεότερης Ελλάδας· κυρίως της προσπάθειας να οικοδομηθεί ένα ιδεώδες πολιτισμού μέσα σε δύσκολες συνθήκες (Κατοχή, Εμφύλιος, μετεμφυλιακή περίοδος). Εδώ, η συμβολή του Κ. Κυδωνιάτη υπήρξε θεμελιώδης. Ο συγγραφέας αν και γοητευμένος από την ακεραία μορφή του συνθέτη, δεν διστάζει να αναφερθεί σε ντοκουμέντα, παρμένα από εφημερίδες της εποχής, μέσα από τα οποία εμφαίνεται ο τρόπος – αρνητικός ορισμένες φορές – με τον οποίον αντιμετωπίστηκε το υπό παρουσίαση έργο από την κριτική. Φυσικά, απ’ αυτό το πλήθος των αναδημοσιευμάτων δεν θα μπορούσε να απουσιάζει και το Jazz & Τζαζ, δια των κειμένων του Θωμά Ταμβάκου, μέσω του οποίου είχε φθάσει, πριν από μερικά χρόνια, αυτό το εντυπωσιακό βιβλίο στα χέρια μου.Μάλιστα, θυμάμαι – έχει περάσει αρκετός καιρός και πάντως πριν εκδοθεί το βιβλίο – πως ένα LP που διέθετα με έργα Κωνσταντίνου Κυδωνιάτη το είχα δώσει στον Θωμά (επειδή ήταν πιο απαραίτητο για τη συλλογή του) και πως εκείνο το LP μού επεστράφη κάποια στιγμή, όταν ο Θωμάς εντόπισε ένα άλλο αντίτυπο. Ή, ίσως, να μου επεστράφη, όταν κυκλοφόρησε το άλμπουμ σε CD από την Legend το 1998. Δεν θυμάμαι ακριβώς. Το άλμπουμ εκείνο είχε βγει στη Seagull του Κώστα Γιαννίκου το 1978 και είχε τίτλο “3 Suites for Oboe, Clarinet and Bassoon” [Seagull 33/3E-IN-627]. Παράξενο; Σίγουρα, καθότι η Seagull κυκλοφορούσε funk, disco, easy, ορχήστρες, Πιτσιλαδή και... Morricone δεν έβγαζε κλασικά LP. Πάντως, μία (υποθετική) εξήγηση την έχω. Ο Κυδωνιάτης ήταν δάσκαλος του Σταμάτη Σπανουδάκη, κι επειδή ο Σπανουδάκης, τότε, κυκλοφορούσε τον ένα δίσκο μετά τον άλλον στα labels του Γιαννίκου ίσως (ο Σπανουδάκης) ν' αποτέλεσε τον συνδετικό κρίκο. Το άλμπουμ, που είναι ένα από τα δύο μόλις βινύλια με έργα Κυδωνιάτη (το έτερο το έβγαλε πάλι ο Γιαννίκος, στην United αυτή τη φορά, το 1986) είναι απολύτως ενδεικτικό της φιλοσοφίας και της αισθητικής του συνθέτη (παρότι η ηχογράφηση και η παραγωγή δεν το ευνοεί). Για εκείνη την πρώτη CD-έκδοση της Legend έγραφε ο Θωμάς Ταμβάκος στο Jazz & Τζαζ (τεύχος 67, 10/1998): «Στο άλμπουμ ανήκουν τρεις σουίτες για όμποε, κλαρινέτο και φαγκότο (Χρήστος Αργυρόπουλος, Ηλίας Κολοβός, Μιλτιάδης Οικονόμου αντιστοίχως). Είναι έργα της διετίας 1976-77 και η πρώτη δισκογραφική τους παρουσία έγινε το 1978 στην εταιρία Seagull, απ’ όπου και μεταφέρθηκαν στην εν λόγω έκδοση. Η ερμηνεία των έργων είναι εξαιρετική, γεγονός που συντελεί στην ανάδειξή τους ως κοσμητικών σελίδων της ελληνικής μουσικής φιλολογίας. Δυστυχώς, η παραγωγή της Legend είναι άθλια με κάκιστης αισθητικής ένθετο· ένα απλό δισέλιδο με ελάχιστες πληροφορίες και λάθη, όπως το ‘Σουίτα αρ.3’, αντί του σωστού ‘Σουίτα’».
Ακούμε μια μορφή της “Greek Suite No 2” του Κωνσταντίνου Κυδωνιάτη, όχι από το LP της Seagull ή το CD της Legend, αλλά από το YouTube, σε μεταγραφή για βιολοντσέλο (Αλέξανδρος Μποτίνης) και μαρίμπα (Κωνσταντίνος Μποτίνης).