ΜΙΧΑΛΗΣ ΑΔΑΜΗΣ - SINCLAIR BEILES Γένεσις

Πέθανε τη Δευτέρα σε ηλικία 84 ετών ο συνθέτης Μιχάλης Αδάμης (το έγραψαν χθες κάποιοι αναγνώστες στο cbox, το επιβεβαίωσα κι εγώ, τηλεφωνικώς, στη συνέχεια από αξιόπιστη πηγή). Ο Αδάμης είχε γεννηθεί στον Πειραιά το 1929 κι είχε αρχίσει να σπουδάζει μουσική από το 1940 (Ωδείο Αθηνών). Συνέχισε με σπουδές, στη δεκαετία του ’50, στο Ωδείο Πειραιώς (Βυζαντινή Μουσική, Αρμονία) και στο Ελληνικό Ωδείο (Ανώτερα Θεωρητικά), ενώ την περίοδο 1962-65 θα μεταβεί για μεταπτυχιακά στη Σύνθεση, την Ηλεκτρονική Μουσική και την Βυζαντινή Μουσικοπαλαιογραφία στο Brandeis University της Βοστώνης. Τούτα σημειώνει ο Τάκης Καλογερόπουλος στο βιβλίο του Το Λεξικό της Ελληνικής Μουσικής, τόμος 1 [εκδ. Γιαλλελή, Αθήνα 1998].  

Ο Μιχάλης Αδάμης (η φωτογραφία προέρχεται από το περιοδικό Ήχος & Hi-Fi, 3/1988)

Όπως έχω ξαναγράψει σε ανάρτηση εδώ στο δισκορυχείον (22/1/2011) ο Αδάμης υπήρξε o πρωτεργάτης της ηλεκτρονικής μουσικής στην Ελλάδα. Υπενθυμίζω κάτι που είχε πει ο ίδιος στο περιοδικό Ήχος & Hi-Fi, τον Μάρτιο του ’88 (στον Κώστα Στρατουδάκη). «Το 1962-63 πήγα στη Βοστώνη, στο Πανεπιστήμιο Brandeis κι είχα την ευκαιρία να ασχοληθώ ενεργά με αυτό το είδος της μουσικής.(…). Το ’65 επιστρέφοντας στην Ελλάδα έφερα μαζί μου ορισμένα βασικά μηχανήματα και έτσι μπόρεσα να ιδρύσω το πρώτο στούντιο ηλεκτρονικής μουσικής. Μετά από μένα άρχισε να συλλέγει μηχανήματα ο Γιάννης Χρήστου και να δημιουργεί το δικό του στούντιο. Κατόπιν ο Ελληνικός Σύνδεσμος Σύγχρονης Μουσικής (ΕΣΣΥΜ) παρήγγειλε ένα μεγάλο συνθεσάιζερ(…). Μετά απ’ αυτό και για αρκετά χρόνια κανένα αξιόλογο μηχάνημα δεν ήρθε στην Ελλάδα, ώστε να συμβαδίσουμε με την Ευρώπη και την Αμερική, με αποτέλεσμα το ενδιαφέρον πολλών συνθετών, μεταξύ αυτών και το δικό μου, για την ηλεκτρονική μουσική να ατονήσει».

Πριν ατονήσει όμως το ενδιαφέρον του Μιχάλη Αδάμη για την ηλεκτρονική μουσική –κι ενώ είχαν προϋπάρξει τρεις δίσκοι 45 στροφών στα τέλη της δεκαετίας του ’50 και τις αρχές του ’60 (στις Fidelity και Philips) με κάλαντα, τροπάρια και ψαλμούς από την Παιδική Χορωδία του Παρεκκλησίου των Βασιλικών Ανακτόρων υπό την διεύθυνσή του–, εμφανίζονται στη δισκογραφία δύο μνημειώδη για την ελληνική ηλεκτρονική μουσική έργα του: ο «Μινυρισμός» για μαγνητοταινία (1966) και η «Γένεσις» (1968). Και τα δύο έργα παρουσιάστηκαν στην 3η Ελληνική Εβδομάδα Σύγχρονης Μουσικής, που οργανώθηκε στο Hilton, στο διάστημα 15-22 Δεκεμβρίου του 1968, σε συνεργασία με το Εργαστήρι Σύγχρονης Μουσικής του Ινστιτούτου Goethe, το Μορφωτικό Γραφείο της Αμερικανικής Πρεσβείας, το Γαλλικό Ινστιτούτο και… βεβαίως με τα φράγκα του Ιδρύματος Ford. Ο «Μινυρισμός» εμφανίστηκε στο άλμπουμ «Έλληνες Συνθέτες 1, Από την 3η Ελληνική Εβδομάδα Σύγχρονης Μουσικής» [EMI/ Columbia] το 1970, ενώ η «Γένεσις», που μ’ ενδιαφέρει περισσότερο, στο «Έλληνες Συνθέτες 3, Από την 3η Ελληνική Εβδομάδα Σύγχρονης Μουσικής» [EMI/ Columbia] επίσης το 1970.

Η «Γένεσις» συνετέθη το 1968, αφορούσε σε 3 χορωδίες, απαγγελία και μαγνητοταινία κι ήταν στηριγμένη σε ποίημα (ή στίχους) του Νοτιοαφρικανού Sinclair Beiles και της συζύγου του αμερικανίδας γεωλόγου (ή αρχαιολόγου) και ποιήτριας Annie Rooney. Οι στίχοι είχαν μεταφραστεί από την ελληνίδα ποιήτρια Ολυμπία Καράγιωργα, τους απήγγειλε η ηθοποιός Όλγα Τουρνάκη, ενώ στην ηχογράφηση είχαν πάρει μέρος δύο, τελικώς, χορωδίες (οι Χορωδίες Δωματίου Θεσσαλονίκης και Αθηνών, υπό την διεύθυνση των Γιάννη Μάντακα και Στεφάνου Βασιλειάδη αντιστοίχως). Μάλιστα, όπως αναγράφεται στο οπισθόφυλλο του άλμπουμ: «για να παραχθεί ο παρών δίσκος, τα έργα εκτελέστηκαν, με ακριβώς τους ίδιους εκτελεστές και διευθυντές ορχήστρας και χορωδίας, αμέσως μετά τη λήξη της ‘Εβδομάδας’, στα ‘Στούντιο ΣΙΦΙΛΜΣ’ Αθηνών». Λογικό. Δεν ήταν εύκολο να αποτυπωθούν όλα αυτά τα πράγματα live από το Hilton…

Την εποχή που είχα αγοράσει αυτό το άλμπουμ (από ένα κεντρικό δισκάδικο της Πάτρας, στα τέλη της δεκαετίας του ’80) δεν μου έλεγαν τίποτα τα ονόματα των ποιητών “S. Beiles” και “A. Rooney” (έτσι είναι γραμμένα στο οπισθόφυλλο). Βεβαίως, η «Γένεσις», που διαρκούσε 18 λεπτά και κατελάμβανε όλη τη δεύτερη πλευρά του άλμπουμ, μου έλεγε πολύ. Ένας συνδυασμός άγριων, ώρες-ώρες, ηλεκτρονικών, σε συνδυασμό με φωνές διαφόρων ηχοσταθμών και απαγγελίες στίχων («η σφαίρα της Γης πέφτει σαν σταγόνα», «η πέτρα πέφτει, απλώνεται σε κύκλους/ νοιώθει το κάθε άγγιγμα/ γρήγορο, αργό, θύελλες, κραδασμοί/ ηχώ του φεγγαριού/ πέτρες, πέτρες, πέτρες, πέτρες/ παίζουν μια μελωδία…»), ενταγμένα όλα μέσα σ’ ένα σαλεμένο, μυστηριακό και απολύτως υποβλητικό περιβάλλον. Χρόνια αργότερα συνειδητοποίησα με τι ακριβώς είχα να κάνω, όταν άρχισα να τακτοποιώ κάποια πληροφοριακά στοιχεία σχετικά με τον Sinclair Beiles (1930-2000), την παρουσία του στην Ελλάδα των sixties και των seventies, και βεβαίως για το πόσο σημαντικός υπήρξε στην απόπειρα δημιουργίας ενός «άλλου» τρόπου αφήγησης, όντας μέλος τής παρέας των beats. Γράφει ο Γιάννης Λειβαδάς στο βιβλίο του Τα Οράματα μιας Απίθανης Γενιάς, Στοιχεία για την beat generation [Κέδρος, Αθήνα 2010]: «Υπάρχει ένα βιβλίο που στον χώρο της αντικομφορμιστικής λογοτεχνίας θεωρείται, δικαίως, θρυλικό. Είναι το ‘Minutes to Go’, το οποίο συνυπέγραψαν το 1968 ο Μπράιον Γκάιζιν, ο Ουίλλιαμ Μπάρροουζ, ο Γκρέγκορυ Κόρσο και ο Σινκλέρ Μπέηλς (σ.σ. το βιβλίο κυκλοφόρησε για πρώτη φορά στο Παρίσι, από τις εκδόσεις Two Cities, το 1960). Οι τρεις πρώτοι από τους δημιουργούς είναι μάλλον γνωστοί στους υποψιασμένους Έλληνες αναγνώστες. Ο τέταρτος υφίσταται βιβλιογραφικά στη χώρα μας μόνο στην ‘Ανθολογία μπιτ ποίησης’ (σ.σ. από τις εκδόσεις Ροές, το 2003). Ανά τον κόσμο, ο Σινκλέρ Μπέηλς είναι διαβόητος όχι τόσο για το σημαντικό ποιητικό του έργο, που παραμένει μάλλον άγνωστο, αλλά για την αναγραφή του ονόματός του δίπλα στα ονόματα κάποιων ‘ιερών τεράτων’ του λογοτεχνικού χώρου». Φυσικά, όταν αναφερόμαστε στο “Minutes to Go” αναφερόμαστε στο βιβλίο που εγκαινίασε, όπως φαίνεται, το cut-up στη λογοτεχνία το έτος 1960. Και βεβαίως, η παρουσία του Beiles σ' αυτό, ανάμεσα στα υπόλοιπα ονόματα (Burroughs, Gysin, Corso), λέει πολλά.

Προς τα τέλη των 50s ο Beiles γνωρίζεται στον Παρίσι με τον Τάκη (Takis). Διαβάζει στην Galerie Iris Clert το μαγνητικό μανιφέστο τού έλληνα γλύπτη και παίζοντας ρόλο «ζωντανού γλυπτού» (έχοντας μαγνήτη στη ζώνη του), βρίσκεται αιωρούμενος μέσα σ’ ένα μαγνητικό πεδίο, που είχε κατασκευαστεί ως μέρος ενός ευρύτερου έργου. Στην Wikipedia αναφέρεται πως ο Beiles απέδωσε σ’ αυτό το μαγνητικό γλυπτό την μεταγενέστερη πνευματική του αστάθεια (ο άνθρωπος πέρασε πολλά χρόνια της ζωής του, διακεκομμένα, σε νευρολογικές κλινικές), παρότι ο Τάκης τον είχε εφοδιάσει με κράνος, για να προστατέψει το κεφάλι του. Σε μια συνέντευξη πάντως του Beiles, που υπάρχει στο βιβλίο του Λειβαδά, δεν φαίνεται να επιβεβαιώνεται κάτι τέτοιο. Ο Νοτιοαφρικανός αναφέρεται σ' ένα «ζήτημα χημείας», που το κουβαλούσε «από πάντα».

Ο Sinclair Beiles (η φωτογραφία προέρχεται από το βιβλίο της Άμυ Μιμς-Σιλβερίδη)

Στα μέσα των sixties, πιθανώς και νωρίτερα, ο Beiles εγκαθίσταται σχεδόν μονίμως στην Ελλάδα, μετακινούμενος μεταξύ Αθήνας και Ύδρας, εκεί όπου γνωρίζει και γίνεται φίλος με τον Leonard Cohen. Η Άμυ Μιμς-Σιλβερίδη (ιρλανδικής καταγωγής ποιήτρια και μεταφράστρια, συμβία του Μίνου Αργυράκη, που από το 1960 ζούσε στην Αθήνα) γράφει στο βιβλίο της Ο Θησαυρός της Χέλεν Σάλλιβαν [Οδός Πανός, Αθήνα 2007], για τον Sinclair Beiles που ήταν φίλος της: «Ήδη από τη δεκαετία του ’60 και μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του ’80, ο Σινκλέιρ Μπέιλλις ερχόταν τακτικά στην Ελλάδα και μέχρι τον θάνατό του, στην αρχή-αρχή της Τρίτης Χιλιετηρίδας, ζούσε με το όνειρο να γυρίσει και να μείνει για πάντα στην Ελλάδα.(…) Ο Σινκλέιρ ήταν τόσο γενναιόδωρος και μεγαλόψυχος, που πάντα προσπαθούσε να ενθαρρύνει τους άλλους ποιητές, αντί να τους θάψει». Παρακάτω η Άμυ Μιμς-Σιλβερίδη αναφέρεται σε διάφορα αθηναϊκά ευτράπελα που αφορούσαν στον Beiles και τη συζύγό του Annie Rooney, ευτράπελα που  εξανάγκασαν τον νοτιοαφρικανό ποιητή να εγκαταλείψει την Ελλάδα ως «περσόνα νον γκράτα». Με τη μεσολάβηση όμως ενός «ευυπόληπτου Αθηναίου», δόθηκε και πάλι άδεια στον «ανεπιθύμητο ποιητή» ώστε να επιστρέψει στη χώρα μας.

Στο βιβλίο του Λειβαδά, στη συνέντευξη που παρατίθεται, ο Beiles κάνει λόγο για κάποιον έλληνα μαικήνα, που τον αφήνει να ζει στη βίλα του. Όπως λέει ο ίδιος: «Ως αντάλλαγμα τού δίνω αντίγραφα από χειρόγραφά μου τα οποία τα βάζει σε κορνίζες και τα κρεμάει στους τοίχους(…). Αρχίζω να βγάζω κάποια χρήματα από το γράψιμο – θα γίνει μια παράσταση βασισμένη σε ένα δικό μου κείμενο, με συνοδεία μουσικής, στο Θέατρο του Ηρώδου του Αττικού, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών». Η συνέντευξη δόθηκε στον βρετανό συγγραφέα και εκδότη Michael Butterworth τον Ιούλιο του 1975 στο Λονδίνο, οπότε θα πρέπει να ψάξουμε στο πρόγραμμα του Φεστιβάλ Αθηνών εκείνου του έτους για να δούμε αν ανέβηκε η συγκεκριμένη παράσταση. (Και όντως ανέβηκε την 27/8/1975 με το Ensemble του Μπαλέτου της Όπερας του Εθνικού Θεάτρου της Πράγας). Άλλο, όμως, είναι το θέμα μας τώρα. Ο «ευυπόληπτος Αθηναίος» της Άμυ Μιμς-Σιλβερίδη και ο «έλληνας μαικήνας» του Sinclair Beiles είναι το ένα και το αυτό πρόσωπο; Μπορεί. O «έλληνας μαικήνας», πάντως, πρέπει να ήταν ο Υδραίος Παντιάς Σκαραμαγκάς. Μάλιστα, το επώνυμό του το έδωσε ο Ian Fleming στον κακό Francisco Scaramanga –ήρωας της «τζειμσμποντικής» νουβέλας The Man with the Golden Gun, αλλά και της ταινίας τού ’74 με τον Christopher Lee στον συγκεκριμένο ρόλο– όταν ο βρετανός συγγραφέας επισκέφθηκε την Ύδρα στο πρώτο μισό της δεκαετίας του ’60. Εν ολίγοις, ο Παντιάς Σκαραμαγκάς ήταν ένας από τους ανθρώπους (το λέω γιατί υπήρχαν και άλλοι) γύρω από τους οποίους περιστρεφόταν όλη η παρέα των hipsters (και όχι μόνον αυτών) στην Ύδρα των sixties και των seventies.

Και για να επανέλθω στους Sinclair Beiles και Μιχάλη Αδάμη, προκειμένου να κλείσω το κείμενο επειδή μπορεί να τραβήξει κι άλλο... Στην βιβλιογραφία αναφέρεται ένα βιβλίο υπό τον τίτλο The Greek Plays (Electra; Punch and Judy; Genesis; Mme Sausolito) [Nugget Press, 1996], στο οποίον περιλαμβάνονται, προφανώς, τα ποιητικά έργα που έγραψε ο Beiles ενόσω βρισκόταν στην Ελλάδα. Με άλλα λόγια η «Γένεσις» του Μιχάλη Αδάμη, ως τίτλος, ήταν κατά βάση το έργο του Beiles. Είχαν γνωριστεί οι δυο τους (ο Αδάμης με τον Beiles); Ή, μήπως, η ποιήτρια Ολυμπία Καράγιωργα ήταν ο συνδετικός κρίκος ανάμεσα στον έλληνα συνθέτη και το περιβάλλον της Ύδρας; (Παρεμπιπτόντως, η Καράγιωργα, εκτός από Sinclair Beiles/ Annie Rooney, έχει μεταφράσει και Leonard Cohen τουλάχιστον από το 1975 – αυτό αναφέρεται στην εφημερίδα Τα Νέα της 5/7/2008).

Τι πρέπει να κρατήσουμε, τελικώς, απ’ όλην αυτή την ιστορία; Μα το προφανές. Πως ο Μιχάλης Αδάμης «μελοποιεί», μεταφρασμένους στη γλώσσα μας, στίχους του Sinclair Beiles (μιας θρυλικής ποιητικής φιγούρας, επίλεκτο μέλος της παρέας των beats) δημιουργώντας ένα ελληνικό ηλεκτρονικό έργο «έμβλημα» 45 χρόνια πριν.

Να, τώρα, και μια ηλεκτρονική δισκογραφία του Μιχάλη Αδάμη, η οποία φθάνει έως το 2005, βασισμένη στα στοιχεία που δίνει ο Θωμάς Ταμβάκος στο πολύ χρήσιμο (210 σελίδων) βιβλίο Ελληνικές Μουσικές Γιορτές, 6-14 Μαΐου 2005 [Κρατική Ορχήστρα Αθηνών, Αθήνα 2005]…

Δισκογραφία

1. VARIOUS – Έλληνες Συνθέτες 1/ Από την 3η Ελληνική Εβδομάδα Σύγχρονης Μουσικής – EMI/ Columbia SCXG 55 – 1970

[περιέχει το «Μυνιρισμός» (1966) για μαγνητοταινία]

2. VARIOUS – Έλληνες Συνθέτες 3/ Από την 3η Ελληνική Εβδομάδα Σύγχρονης Μουσικής – EMI/ Columbia SCXG 57 – 1970

[περιέχει το «Γένεσις» (1968) για τρεις χορωδίες, απαγγελία και μαγνητοταινία]

3. VARIOUS – Έλληνες Συνθέτες/ 1η + 2η Ελληνική Εβδομάδα Σύγχρονης Μουσικής – EMI/ His Master’s Voice CSDG 62 – 1973

[περιέχει το «Αποκάλυψις, 6η σφραγίδα» (1967) για αφηγητή, πέντε φωνητικές ομάδες και μαγνητοταινία]

4. VARIOUS – Έλληνες Συνθέτες 1/ 4η Ελληνική Εβδομάδα Σύγχρονης Μουσικής – EMI/ His Master’s Voice CSDG 63 – 1973

[περιέχει το «Κράτημα» (1971) για ψάλτη, όμποε, τούμπα και μαγνητοταινία]

5. VARIOUS – Ελληνική Ηλεκτρονική Μουσική 1/ Αδάμης, Βασιλειάδης, Βλαχόπουλος, Μαμαγκάκης, Ξανθουδάκης, Τερζάκης – EMI/ His Masters Voice SCDG 67 – 1974

[περιέχει το «Μεταλλικά Γλυπτά ΙΙΙ» (1972) για μαγνητοταινία]

6. VARIOUS – 4 Γενιές/ Αδάμης, Ξανθουδάκης, Μνιέστρης, Καραθανάσης, Λουφόπουλος, Εμμανουήλ – Ιόνιο Πανεπιστήμιο/ Τμήμα Μουσικών Σπουδών ΙΠ004 – 2002

[περιέχει το «Θεοφανώ ΙΙ» ηλεκτρονική μουσική (1971), αναθεώρηση το 2001]

7. Στο YouTube ακούγεται και το «Ένδον» (2001) για άλτο σαξόφωνο και μαγνητοταινία – δεν γνωρίζω αν έχει δισκογραφηθεί