WADADA LEO SMITH αγωνιστικές μνήμες

Ο Wadada Leo Smith είναι ένας τρομπετίστας που πρωταγωνιστεί στη σκηνή της jazz από τη δεκαετία του ’60. Μέλος του AACM (Association for the Advancement of Creative Musicians, δηλ. Ένωση για την Πρόοδο των Δημιουργικών Μουσικών), της Creative Construction Company και βεβαίως στην ίδια παρέα με τους Anthony Braxton, Leroy Jenkins, Muhal Richard Abrams κ.ά., ο Smith έκανε ακόμη πιο αισθητή την παρουσία του στα seventies μέσω εγγραφών στη δική του εταιρεία Kabell (αλλά και στην ECM και αλλού), περιοδεύοντας ανά τον κόσμο με μουσικούς του «παγκόσμιου χωριού».
Στα τέλη της δεκαετίας του ’70 (Νοέμβριος του ’79) ο Leo Smith είχε έλθει στην Ελλάδα, παίζοντας στο Jazz Club του Γιώργου Μπαράκου στην Πλάκα, όπως και στη Θεσσαλονίκη, μ’ ένα ιστορικό σήμερα σχήμα, το τρίο Leo Smith-Peter Kowald-Günter Sommer. Την επόμενη χρονιά (10/1980) το τρίο εμφανίστηκε στο φεστιβάλ Praxis ’80 στο θέατρο Αλάμπρα, ενώ τρία τουλάχιστον γερμανικά LP από εκείνη την εποχή κατέγραψαν τη δύναμή του και στο βινύλιο. Πρόκειται για τα άλμπουμ “Leo Smith, Peter Kowald, Günter Sommer” [Ανατολική Γερμανία/ Amiga Jazz 8 55 825, rec. 13-14/11/1979], “Touch the Earth” [Δυτική Γερμανία/ FMP 0730, 1980] και “If you Want the Kernels You Have to Break the Shells” [FMP 0920, 1981]. Στην Ελλάδα μπορεί να μην καταγράφηκε σε δίσκο η μουσική του σχήματος κυκλοφόρησε όμως ένα βιβλίο τού Leo Smith, που είχε τίτλο Σημειώσεις για τη Φύση της Μουσικής [Περιοδικό Τζαζ/ Νεφέλη, Αθήνα 1982] σε μετάφραση των Νίκου Σαββάτη και Κώστα Θεοφιλόπουλου.

Πριν τρία χρόνια σχεδόν, ο Leo Smith είχε δώσει μία συνέντευξη στο Jazz & Τζαζ (#204, 3/2010) στον Βαγγέλη Αραγιάννη όπου, ανάμεσα σε άλλα, είχε θυμηθεί και την ελληνική του περιπέτεια: «Μαζί με τον Peter Kowald και τον Günter Sommer διασχίζαμε τη θάλασσα στην Ελλάδα. Κάποια στιγμή καθώς πηγαίναμε όμως προς τα βουνά βρήκαμε ένα χωριό και πήραμε το πρωινό μας, που αποτελείτο από άσπρα φασόλια και ψωμί. Θυμάμαι ακόμη εκείνη τη μέρα, γιατί τα φασόλια αυτά ήταν τα καλύτερα που έχω δοκιμάσει στη ζωή μου. Με το τρίο αυτό, με τον Peter και τον Günter, παίξαμε σ’ ένα μικρό κλαμπ και η μουσική ήταν θαυμάσια, πραγματικά εξαιρετική. Μόλις τελειώσαμε μάλιστα είχε έλθει ο Chick Corea που τότε βρισκόταν στην Αθήνα και μας είχε πει: ‘καταπληκτική μουσική, μου άρεσε πάρα πολύ’. Ύστερα πήγαμε βόλτα, όλοι μαζί, και συζητήσαμε για ώρες».

“Ten Freedom Summers” [Cuneiform, 2012] είναι ο τίτλος του νέου άλμπουμ του Wadada Leo Smith. Αναφέρεται, δε, στα καλοκαίρια των ετών 1954-1964, όταν οι αγώνες για τα δικαιώματα των μαύρων αμερικανών είχαν φθάσει στο απόγαιό τους. Ηχογραφημένο στο Zipper Hall του Colburn School στο Los Angeles, στο διάστημα 4-6/11/2011, τα «δέκα καλοκαίρια της ελευθερίας» είναι απλωμένα σε τέσσερα CD. Αποδίδουν οι Golden Quartet/Quintet δηλ. οι Wadada Leo Smith τρομπέτα, Anthony Davis πιάνο, John Lindberg μπάσο, Pheeroan akLaff ντραμς, Susie Ibarra ντραμς, καθώς και το Southwest Chamber Music, ένα σύνολο εννέα μουσικών (βιολιά, βιόλα, τσέλο, άρπα, φλάουτο κ.ά.) υπό την διεύθυνση του Jeff von der Schmidt. Υπάρχουν, εννοείται, θέματα, τα οποία αποδίδονται πότε από το ένα σχήμα και πότε από το άλλο, αλλά και κάποια όπου τα δύο γκρουπ συγκλίνουν. Ας περάσω όμως σε κάποιες λεπτομέρειες…

Δεν ξέρω αν πρέπει να συμφωνήσω με τον Mark Redlefsen του allaboutjazz, που βλέπει το “Ten Freedom Summers” (κριτική τής 25/6/2012) ως τη φυσική συνέχεια του “Freedom Suite” [Riverside, 1958] του Sonny Rollins, του “We Insist!” [Candid, 1960] του Max Roach και του “Attica Blues” [Implulse, 1972] του Archie Shepp και τούτο γιατί όλα τα προηγούμενα LP πήραν αφορμή και «πάτησαν» πάνω σε γεγονότα που εξελίσσονταν ταυτοχρόνως στο κοινωνικό και το καλλιτεχνικό πεδίο (δεν ακολούθησαν την εποχή τους). Ο Leo Smith δεν αφορμάται από κάτι που συμβαίνει σήμερα (ασχέτως αν οι λόγοι, ώστε να επιδιώκει κάποιος περισσότερα στο επίπεδο των δικαιωμάτων δεν θα σταματήσει να εκλείπουν), απεναντίας γυρίζει το χρονόμετρό του πίσω, στη δεκαετία 1954-1964, και ενθυμούμενος τα ιστορικά γεγονότα, τους αγώνες και τις κινητοποιήσεις του καιρού, εμπνέεται νέες μουσικές (που μοιάζουν, συχνά, με τις παλαιότερες). Θέλω να πω –κάτι που τονίζει και ο Matthew Sumera στις σημειώσεις του ενθέτου, στην έκδοση τής Cuneiform– πως ο Smith επαναφέρει στη μνήμη του τα τρία “Sacred Concerts” (1965-1973) του Duke Ellington και βεβαίως τα πολιτικά άλμπουμ του Max Roach της εποχής, από το “We Insist!” [Candid, 1960] μέχρι το “Lift Every Voice and Sing” [Atlantic, 1971], κι έχοντας αυτά κατά νου (για να μην πω ακόμη και για το πρόσφατο “Soul of the Movement” της Marcus Shelby Orchestra) διαμορφώνει ένα σύμπλεγμα καινούριων συνθέσεων jazz, κλασικού/δωματίου και τζαζο-δωματίου χαρακτήρα, συμπυκνώνοντας δια της μουσικής του ενάμιση αιώνα (και όχι απλώς μια δεκαετία) αφροαμερικανικών ιστορικών αγωνιστικών σταθμών, εκκινώντας από την περίπτωση του σκλάβου Dred Scott (“Dred Scott: 1857”) και φθάνοντας μέχρι την εκλογική νίκη του Προέδρου Obama (τον Νοέμβριο του ’08). Όπως είχε πει ο ίδιος ο Wadada Leo Smith και στο Jazz & Τζαζ (ό.π.): «Η Αμερική άρχισε ν’ αλλάζει από τις πρώτες κοινωνικές επαναστάσεις, οι οποίες οδήγησαν σε μια πολιτική επανάσταση που έγινε από το λαό και από τον πρόεδρο Μπάρακ Ομπάμα. Η νέα αυτή πολιτική μπόρεσε να δημιουργήσει ένα συνασπισμό που υπερβαίνει φύλο, ηλικία και χρώμα. Η νέα Αμερική είναι ακόμη στο στάδιο της ανάδυσης και δεν γνωρίζουμε ακόμη πώς θα εξελιχθεί, αλλά το μέλλον φαίνεται λαμπρό και προσδοκούμε ότι οι σωστές επιλογές θα μας βοηθήσουν να επενδύσουμε σε μια πληρέστερη ενότητα στη δημοκρατία μας».

Στο πρώτο CD των «δέκα καλοκαιριών ελευθερίας» (διαρκεί 72:20) θα μπορούσε να σταθούμε στην 18λεπτη σύνθεση “Emmett Till: Defiant, fearless”, εκεί όπου τα δύο σχήματα, το Southwest Chamber Music και το Golden Quartet, συνεργάζονται με άψογο τρόπο, προσφέροντας μία θαυμάσια στιγμή σύγχρονης jazz-δωματίου με τις όποιες ελεύθερες αυτοσχεδιαστικές επεκτάσεις, στο ξεκίνημα και το κλείσιμό της. Να υπενθυμίσω, μόνον, πως ο Emmett Till ήταν ο μαύρος πιτσιρίκος, που «φάγανε» στο Νότο, το 1955, επειδή φλέρταρε μία λευκή. Εντυπωσιακό κομμάτι είναι και το 15λεπτο blues “Thurgood Marshall and Brown vs. Board of Education: A dream of equal education, 1954”. Είναι αφιερωμένο στον αφροαμερικανό δικηγόρο Thurgood Marshall, ο οποίος πρωτοστάτησε σε μία δίκη ορόσημο το 1954, να χαρακτηρισθεί δηλαδή αντισυνταγματική μία διάταξη που χώριζε τα δημόσια σχολεία της χώρας σε «λευκά» και «μαύρα». Εδώ, το Golden Quintet, με την δυναμική ρυθμική γραμμή που επιβάλλουν οι John Lindberg και Pheeroan akLaff/Susie Ibarra, και φυσικά με τα διαπεραστικά, παθιασμένα φυσήματα του Smith, προσφέρει ένα κομμάτι όπως-θα-λέγαμε για ανθολογία. Το 22λεπτο “John F. Kennedy’s new frontier and the Space Age”, το οποίον αποδίδεται από το Southwest Chamber Music, δεν ξέρω γιατί, αλλά ώρες-ώρες μου θύμισε τις «συμφωνικές» μουσικές του Μίμη Πλέσσα και του Κώστα Καπνίση από τις ταινίες τής Finos Films των τελών του ’60… Δεν είναι η ιδέα μου.

Το δεύτερο CD ξεκινά με το 13λεπτο “Rosa Parks  and the Montgomery Bus Boycott, 381 days”. Εμπνέεται βεβαίως από την Rosa Parks (1913-2005), που αρνήθηκε, στο Montgomery της Alabama την 1/12/1955, να παραχωρήσει τη θέση της στο λεωφορείο σ’ ένα λευκό, γεγονός που οδήγησε στο περαιτέρω μποϊκοτάζ των λεωφορείων από τους μαύρους για 381 συνολικώς ημέρες. Ερμηνεύει το κουαρτέτο, με τον πιανίστα Anthony Davis να συναγωνίζεται τον Wadada Leo Smith σε ένταση και περιγραφικότητα. Το “Freedom Summer: Voter Registration, Acts of Compassion and Empowerment, 1964” αναφέρεται σε μιαν εκστρατεία που είχε γίνει τον Ιούνιο του ’64 στην Πολιτεία του Mississippi, και που είχε ως σκοπό να εγγραφούν όσο περισσότεροι Αφροαμερικανοί στους εκλογικούς καταλόγους. Το Κουιντέτο, προσφέρει θαυμάσια jazz, εντόνου συναισθηματικού φορτίου, με το κοντραμπάσο (ενίοτε με δοξάρι) του Lindberg να «βαθαίνει» στο ελεγειακό πεδίο, τα κρουστά των akLaff και Ibarra να συνταράσσουν με τα αναπάντεχα χτυπήματά τους και βεβαίως με το πιάνο (αλλά και την τρομπέτα), να χρωματίζει μία 13λεπτη σύνθεση που θα μπορούσε να διεκδικήσει βραβείο ρυθμικής πολυμορφίας. Το μεγαλόπνοο “Lyndon B. Johnson’s Great Society and the Civil Rights Act of 1964” ξεκινά με τα κρουστά της Lynn Vartan, τα οποία μας εισάγουν σε μία 24λεπτη σύνθεση, που αν και αποδίδεται από το Southwest Chamber Music δεν παύει να έχει μία περιπετειώδη ανάπτυξη, με ρυθμικές εναλλαγές, ιδιόμορφη αρμονική θεώρηση και φυσικά «σπασμένες» μελωδίες, που επιτυγχάνουν στιγμιαίες συναισθηματικές ταυτίσεις.

Το 16λεπτο “The Freedom Riders Ride” που ανοίγει το τρίτο CD είναι ένα ακόμη jazz κομμάτι από το Κουαρτέτο, με τα κρουστά της Susie Ibarra να φανερώνουν την άνεση της παίκτριας να κινείται τόσο σε avant όσο και σε jazz δρόμους. Εκρηκτικός ο Smith, δίνει συνήθως το έναυσμα προκειμένου το γκρουπ να συνεχίσει σε… εξτρεμιστικές ταχύτητες, επιτυγχάνοντας τρανά αποτελέσματα. Το “Medgar Evers: A Love-Voice of a Thousand Years’ Journey for Liberty and Justice” αναφέρεται φυσικά στον μαύρο ακτιβιστή Medgar Evers που αγωνίστηκε για τα δικαιώματα της φυλής στον Mississippi και που δολοφονήθηκε τελικώς, στα 38 του, το 1963. Το Southwest Chamber Music αποδίδει μία σύνθεση, το βασικό γνώρισμα της οποίας είναι οι νωχελικοί ρυθμοί και οι εξ ίσου «απλωμένες» μικρομελωδίες. Ελεγειακό χαρακτήρα έχει και το “The D.C. Wall: A War Memorial for All Times”, με το Κουαρτέτο να πενθεί για τα θύματα των πολέμων (και τον Wadada Leo Smith να επεκτείνει το ειρηνιστικό του μήνυμα και πέραν της φυλής).

Το ίδιο θα μπορούσε να ειπωθεί και για το “September 11th, 2001: A Memorial” από το τέταρτο CD (αν κι εδώ θ’ ανακαλούσα κάτι περισσότερο από Liberation Music Orchestra). Κλασικό στ’ αυτιά μου «ελεύθερο» κομμάτι είναι και το “Democracy”, με τον πιανίστα Davis να βρίσκεται συχνά σε αντίστιξη με τον Smith και με το rhythm section (οι δύο κρουστοί, ο μπασίστας) να επιχειρεί να στρώσει ένα ρυθμικό περιβάλλον. Το έσχατο track διαρκεί 21 σχεδόν λεπτά (συμμετέχουν και τα δύο σχήματα), έχει τίτλο “Martin Luther King, Jr.: Memphis, the Prophecy” και συμβολίζει, και αυτό, το «ειρηνικό» πλέγμα των γενικότερων πολιτικοκοινωνικών απόψεων του Wadada Leo Smith (που αντανακλούν, αν θέλετε και στη μουσική του)· καθότι μετά τα μέσα του ’60 ένα τμήμα της μαύρης διανόησης θα πιάσει στα χέρια του τα όπλα και θα διεκδικήσει με άλλες μεθόδους τα δικαιώματά του.

Επαφή: www.wadadaleosmith.com