ΦΩΤΗΣ ΔΗΜΑΣ μία φωνή πρώτης τάξεως

Μία φίλη με πήρε τηλέφωνο χθες και μού ζήτησε να γράψω («άντε, τι κάθεσαι;» μου είπε) λίγα λόγια για τον Φώτη Δήμα, έναν ερμηνευτή που διέπρεψε στο ελληνικό τραγούδι στην 15ετία, χονδρικώς, 1955-1970. Ας πω λοιπόν από την αρχή πως δεν γνωρίζω με λεπτομέρειες την περίπτωσή του. Έχω μερικά 45άρια του, αλλά δεν είμαι από εκείνους που μπορούν να πουν πολλά. Θα αναπαράξω όμως όσα (λίγα) βρήκα στο δίκτυο και τα οποία κρίνονται ως άξια λόγου, και βεβαίως θα γράψω όσα γνωρίζω από την προσωπική μου ενασχόληση.
Γενικώς θα έλεγα πως ο Δήμας είναι ένας τραγουδιστής κάπως υποτιμημένος (υπάρχουν λόγοι γι’ αυτό) στο εγχώριο καλλιτεχνικό στερέωμα. Τα τραγούδια του δεν βρίσκονται εύκολα, ούτε μεταδίδονται συχνά, κι αν εξαιρέσει κάποιος τη συλλογή 25-tracks «Τα Tραγούδια Mιας Ζωής» [MINOS-EMI/ Capitol, 2007] σε επιμέλεια του Μάκη Δελαπόρτα δεν διατίθεται κάτι άλλο, που να περιγράφει με μια σχετική πληρότητα την πορεία του σημαντικότατου έλληνα crooner.Τον Φώτη Δήμα τον άκουσα πρώτη φορά στα χρόνια του ’80, σε μιαν εκπομπή του Λάκη Παπαδόπουλου στο Β Πρόγραμμα της ΕΡΑ. Δεν θυμάμαι τον τίτλο της εκπομπής, αλλά θυμάμαι πως μεταδιδόταν απογεύματα – τέσσερις ή πέντε η ώρα, κάτι τέτοιο. Ο Λάκης Παπαδόπουλος, ή Λάκης με τα Ψηλά Ρεβέρ όπως τον ξέραμε εκείνη την εποχή, ήταν (είναι) fan του ελαφρού τραγουδιού των early sixties και πολύ συχνά στην εκπομπή του ακούγονταν Γιάννης Βογιατζής, Αλέκος Πάντας, Εύη Μυλοπούλου, Γιοβάννα και Φώτης Δήμας. Ακουγόταν και Εξαδάχτυλος δηλαδή, αλλά αυτό δεν έχει και τόσο σημασία τώρα…
Στο δεύτερο τόμο του «Λεξικού της Ελληνικής Μουσικής» [εκδ. Γιαλλελής, Αθήνα 1998] του μακαρίτη Τάκη Καλογερόπουλου διαβάζω στο λήμμα για τον Φώτη Δήμα: «Εκλεκτός τραγουδιστής της ελαφράς μουσικής, που μεσουράνησε στη δεκαετία του 1960. Με τη χαρακτηριστική ‘βαρυτονάλε’ φωνή του ερμήνευσε πολλά τραγούδια που έγιναν επιτυχίες (Η τελευταία μου αγάπη είσαι ’συ, Είμαι μόνος, Μελαγχολικό μου αγόρι κ.λπ.). Συνεργάστηκε με τον Μάνο Χατζιδάκι και με την Ελαφρά Ορχήστρα του ΕΙΡ. Το 1960 σημείωσε μεγάλη επιτυχία στο Κέντρο Σαν Ρέμο. Η κυρίως δισκογραφία του είναι στις 45 στροφές. Αξίζει να σημειωθεί ότι το 1964 τραγούδησε στον πρώτο δίσκο της εταιρείας Lyra, που περιλάμβανε δύο τραγούδια του Γιώργου Κατσαρού (σε στίχους Νίκου Φώσκολου) τα ‘Κραυγή’ και ‘Χωρίσαμε, χωρίσαμε’».
Επίσης από το YouTube στο κανάλι του barabakos1 και με αφορμή το τραγούδι «Η τελευταία μου αγάπη είσαι συ» των Ζακ Ιακωβίδη - Π. Οικονόμου (ψευδώνυμο του Μίνου Μάτσα), που ερμήνευσε ο Φώτης Δήμας (http://is.gd/AvdcNS) διαβάζουμε πως «το συγκεκριμένο τραγούδι ήταν η πρώτη δισκογραφική επιτυχία του». Φυσικά πρόκειται για το single «Η τελευταία μου αγάπη είσαι συ/ Είσαι συνήθειά μου» [Fidelity DSOG 2554]. Και ακόμη: «Ο τραγουδιστής μεγάλωσε σε οικογένεια ναυτικών και οι δικοί του τον προόριζαν για καπετάνιο. Ξεκίνησε σπουδές στην Πάντειο, όμως τελείωσε τη σχολή τραγουδιού του καθηγητή Γιώργου Τζουανέα. Την καριέρα του ξεκίνησε ως θεατρικός τραγουδιστής, στις επιθεωρήσεις της εποχής. Το 1954 ηχογράφησε τον πρώτο του δίσκο 78 στροφών με το τραγούδι του Γιώργου Μουζάκη ‘Για σένα παίζουν τα βιολιά’. Σπουδάζει κλασικό τραγούδι και στα τέλη της δεκαετίας του ’50 τον συναντάμε να ερμηνεύει ‘Εύθυμη χήρα’ και ‘Λάργκο’. Ευτύχησε να ερμηνεύσει όλους σχεδόν τους συνθέτες του ελαφρού τραγουδιού· σ’ αυτόν άλλωστε ανήκει και η πρώτη ερμηνεία του ‘Αν σ’ αρνηθώ αγάπη μου’. Αποσύρθηκε στα τέλη του ’60, αποφασίζοντας να στραφεί στον επιχειρηματικό τομέα».

Η πρώτη εκτέλεση του «Αν σ’ αρνηθώ αγάπη μου», πρέπει να είναι, όντως, με τον Φώτη Δήμα. Το λέω τούτο ακούγοντας την ενορχήστρωση, αλλά και το γενικότερο χρώμα του τραγουδιού (τέμπο κ.λπ.) στην εκτέλεση της Τζένης Βάνου και του Κώστα Χατζή (στην ταινία «Φτωχαδάκια και Λεφτάδες» του 1961). Μου φαίνεται δηλαδή περισσότερο… παλαιική, η version του Δήμα. Κάποτε είχα βρει και το 45άρι στην Odeon [DSOG 2668] με τα τραγούδια «Αν σ’ αρνηθώ αγάπη μου/ Έχω μόνο μια καρδιά» (το πρώτο σε στίχους της Δανάης και το δεύτερο σε στίχους του ίδιου του Μίμη Πλέσσα). Παρότι λοιπόν δεν αναγράφεται στο δισκάκι χρονιά έκδοσης, μετά από ένα σχετικό ψάξιμο, προέκυψε πως, και αυτό, κυκλοφόρησε το 1961· και κατ’ εμέ προηγείται χρονικώς (η εκδοχή με τον Δήμα) όλων των υπολοίπων (ok, μπορεί να κάνω λάθος, αλλά αυτή είναι η γνώμη μου).
Φυσικά, ο Φώτης Δήμας δε συνεργάστηκε μόνο με τον Μίμη Πλέσσα, αλλά και με τον Μάνο Χατζιδάκι, όπως και με άλλους συνθέτες. Τραγούδησε, ας πούμε, μοναδικά τέσσερα θέματα από την «Οδό Ονείρων» [Fidelity 8044] το 1962, ενώ συμμετείχε και στο άλμπουμ «Η Αθήνα Tραγουδά Χατζιδάκι» [Philips 630 120 PL] του 1965. Τo 1962, επίσης, ο Δήμας πήρε μέρος στο Φεστιβάλ Ελαφρού Τραγουδιού της Θεσσαλονίκης (12-14/9/1962) αποδίδοντας τα «Έχω μια αγάπη» (Ζακ Ιακωβίδης - Γιώργος Οικονομίδης) και «Κάποιος σ’ αγάπησε» (Λέανδρος Κοκκόρης - Αιμίλιος Δημόπουλος). Αυτό το δεύτερο τραγούδι είχε λάβει «έπαινο» και μπορεί κανείς να το ακούσει στο LP του Λέανδρου Κοκκόρη «Σχεδόν Απόγευμα» [Τροχός 002, 1992]. (Άσχετο. Στον ίδιο δίσκο ανθολογείται κι ένα από τα ωραιότερα «ελαφρά» που έφθασαν ποτέ στ’ αυτιά μου, το «Ρώτησα», με τη Ζωή Κουρούκλη σε στίχους Ιάσωνα Βροντάκη). Ακόμη το 1963, στο Φεστιβάλ Ελαφρού Τραγουδιού εκείνης της χρονιάς απέδωσε το «Νύχτα μου όμορφη» του Λυκούργου Μαρκέα· σε δισκάκι ως «Νύχτα μου όμορφη/ Θάλασσα θάλασσα» [Polydor ΝΗΗ 54 734]. Στο Φώτη Δήμα ανήκει επίσης η πρώτη εκτέλεση του «Έρημος μες την ερημιά» του Σταύρου Κουγιουμτζή από το σχετικό single της Lyra (LS 1037) του 1965 (flip-side το «Ένας κρυφός καϋμός»), το οποίο ξανατραγούδησε ο Γιώργος Νταλάρας στο άλμπουμ «Όταν Ανθίζουν Πασχαλιές» [Minos MSM 137] το 1971. Κατά τη γνώμη μου ο τρόπος που το λέει ο Δήμας δεν επιδέχεται… βελτιώσεις από κανέναν.

Το καλοκαίρι του 1968 ο Φώτης Δήμας θα συμμετάσχει στην 1η Ολυμπιάδα Τραγουδιού (26-28 Ιουλίου) με το «Έχω μια αγάπη» του Ζακ Ιακωβίδη, το οποίο θα κυκλοφορήσει κι αυτό σε 45άρι – «Έχω μια αγάπη/ Πότε πέρασ’ ο χειμώνας» [Βεντέττα ΒΕ-164]. Και τα δύο τραγούδια, που χαρακτηρίζονται ως “slow rock” στο δισκάκι, είναι από τα πιο μοντέρνα, που είπε στην καριέρα του ο Δήμας (σ’ ένα crooner-jazz στυλ). Ιδίως το «Πότε πέρασ’ ο χειμώνας» είναι από τα ωραιότερά του, με άψογη συνοδεία στην ηλεκτρική, περιγραφικό φλάουτο και φωνή με… καντάρια άνεσης.Κι ενώ όλα φαίνεται πως πήγαιναν πρίμα για τον σπουδαίο τραγουδιστή συνέβη κάτι στη διαδρομή που ανέτρεψε τα πάντα. Ο Φώτης Δήμας τραγουδά τον ύμνο της Χούντας «21η Απριλίου 1967» (μουσική Γιώργος Κατσαρός - στίχοι Γιώργος Οικονομίδης), αλλά και «Το νέον Σύνταγμα της 29ης Σεπτεμβρίου 1968» [μουσική Γιάννης Καστρινός - στίχοι Γιώργος Οικονομίδης] σ’ ένα 45άρι που τύπωσε η Κολούμπια [PR7X 22/23] για τις δημόσιες σχέσεις και την προπαγάνδα του καθεστώτος το 1968, βάζοντας τέλος – καταστρέφοντας θα έλεγα εγώ – τη μελλοντική καριέρα του. Κρίμα. Και άδικο, μια τέτοια φωνή να στιγματιστεί από τα συγκεκριμένα, φαιδρά παρατράγουδα. Ο ίδιος όμως, μέσω του γιου του, ο οποίος υπογράφει στα σχόλια του βίντεο, στο κανάλι τού barabakos1, ως ioannoudimas, φαίνεται πως είχε άλλη άποψη. Το σχόλιο έχει ως εξής: «Λοιπόν σαν γιος του Φώτη Δήμα… και φυσικά σαν υπερήφανος γιος του Φώτη Δήμα να σας πω ότι ΝΑΙ είχε τραγουδήσει τον ύμνο της 21ης Απριλίου και δεν το μετάνιωσε ποτέ! Γι’ αυτό παράτησε και το τραγούδι… διότι υπερασπίστηκε τις επιλογές του!! Όμως το μεγάλο του παράπονο είναι ότι στον ύμνο συμμετείχε και ο κύριος Κατσαρός… αλλά μούγκα όλοι γι’ αυτόν…». Όχι «μούγκα» όλοι. Το γράφω κι εγώ τώρα, αλλά το έχουν γράψει κι άλλοι πριν από εμένα.
Το ότι συνεργάστηκε λοιπόν με τη χούντα ο Φώτης Δήμας, αρνούμενος να μετανιώσει (ή εν πάση περιπτώσει να απολογηθεί) τα μετέπειτα χρόνια για ’κείνη την επιλογή του, σβήνοντας ταυτοχρόνως το όνομά του από κάθε καλλιτεχνική δραστηριότητα είναι κάτι που οπωσδήποτε τον τιμά. Όχι γιατί τραγούδησε τον «ύμνο» φυσικά, αλλά γιατί αρνήθηκε να εμφανιστεί ως ανανήψας· κάτι, που, εν πάση περιπτώσει, δεν το έπραξαν κάμποσοι άλλοι (καλλιτέχνες εννοώ – αφήνω τους υπολοίπους), που και με τη χούντα συνεργάστηκαν, και τη χούντα χρησιμοποίησαν για να φτιάξουν καριέρα, και στη Μεταπολίτευση μπήκαν φουριόζοι, αποκτώντας… δημοκρατικότατο στάτους.
Υ.Γ. Αν υπάρξουν σχόλια, επιθυμώ να είναι σοβαρά. Μην αρχίσουμε να λέμε ονόματα… ότι o τάδε συνεργάστηκε με τη χούντα επειδή συμμετείχε ως τραγουδιστής σ’ ένα φεστιβάλ, γιατί τότε θα βγάλουμε χουντικούς τον… Gilbert Bécaud, τη Natalie Cole, τον Rocky Roberts και τους Shocking Blue. Αν κάποιος έχει κάτι σοβαρό να πει, με στοιχεία που να μην επιδέχονται αμφισβήτηση (όπως το δισκάκι με τον «ύμνο» ας πούμε), να το πει – και θα δημοσιευτεί. Μόνο σ’ αυτή την περίπτωση όμως.