Το… σχολείο του
«Ερωτόκριτου»
Εγώ ξεκίνησα από αυτό το πολύ μεγάλο σχολείο του
«Ερωτόκριτου»… Και είχα την τύχη να σκύψω νωρίς σε αυτό το κείμενο… Τον οποίο
παραδοσιακό «Ερωτόκριτο» τον έλεγαν και οι λαϊκοί μουσικοί και οι απλοί
άνθρωποι. Έντεχνου μουσικού-συνθέτη δημιουργία πάνω στον «Ερωτόκριτο» είναι
βέβαιο ότι δεν υπάρχει. Η υποτυπώδης επαναλαμβανόμενη ρυθμική μελωδία των
λυράρηδων είναι αποτέλεσμα της αέναης επανάληψης του 15σύλλαβου. Έχουν
παρεισφρήσει βέβαια και πολλά ξένα ως προς την κρητική παράδοση μουσικά
στοιχεία, όπως σε όλες τις περιπτώσεις συμβαίνει στα μεγάλα έπη. Ο
«Ερωτόκριτος» είναι κατά τον Κωστή Παλαμά, αλλά και για μένα, το «μέγα των Ελλήνων ποίημα» και λέει ο
ποιητής ότι «είναι ντροπή στο έθνος που
δεν έχει καταλάβει ύστερα από τέσσερις αιώνες ότι ο εθνικός των Ελλήνων ποιητής είναι ο Βιτσέντζος Κορνάρος». Ο
«Ερωτόκριτος» δεν είναι ένα κρητικό ποίημα, όπως λάθος θεωρείται. Είναι απλώς
γραμμένο από έναν Κρητικό στο κρητικό γλωσσικό ιδίωμα. Είναι όμως πανελλήνιο
ποίημα, επειδή αναφέρεται στον βασιλιά της Αθήνας Ηράκλη, και το σημαντικότερο
συμβάν δεν είναι μόνο ο έρωτας της Αρετούσας με τον Ερωτόκριτο, αλλά και η περίφημη
«κιόστρα» (γιορτή) όπου στην Αθήνα γίνεται η περίφημη σύναξη όλων των
βασιλιάδων της Ελλάδας. Τελικά, η μόνη σχέση που έχει με την Κρήτη, είναι
ότι μετέχει και ένας Κρητικός μονομάχος.
Εγώ μελοποιώ τον «Ερωτόκριτο» πάνω από μισό αιώνα. Στο
σχολειό του έμαθα τι θα πει «προσωδία» και πώς πρέπει κανείς να μελοποιεί. Και
επειδή είχα και μια σχετική ιδέα πάνω σε λογοτεχνία και σε ποίηση, προσπάθησα
να είμαι τουλάχιστον ακριβής όσον αφορά στη συνοχή των κειμένων μεταξύ τους.
Επομένως, θεωρώ ότι ωφελήθηκα μεν από τη λαϊκή σοφία, αλλά όπου υπήρχε
περίπτωση να επέμβω, επενέβην… Γιατί, ναι μεν μπορεί να εκστασιάζεσαι μπρος στη
λαϊκή παράδοση, αλλά πρέπει να έχεις και μια κάποια κριτική στάση απέναντι σ’
αυτά τα πράγματα. Και πιστεύω εντέλει ότι μελοποίησα σωστά τον «Ερωτόκριτο»…
Εγώ, έκανα αυτό το πράγμα με έναν τρόπο που δεν χωρούσε καμιά άλλη συζήτηση.
Και δεν θα μπορούσα να κάνω τίποτε άλλο εκτός από αυτό. Το θεωρούσα ένα είδος
αυτονόητης εξέλιξης, και αυτονόητης πράξης από μένα. Όπως και το να μελοποιήσω
την «Ερωφίλη». Η οποία είναι από τα κείμενα του μεγάλου Ρεθύμνιου ποιητή
Γεωργίου Χορτάτζη, που ίσως για μένα να είναι ένας από τους μεγαλύτερους των
αιώνων. Ο οποίος, να σκεφτείς, ότι το 1608 γράφει την «Ερωφίλη», πριν από
τετρακόσια χρόνια δηλαδή! Και τη γράφει με τη γλώσσα που μιλάμε σήμερα! Η ουσία
είναι ίδια! «Την πόρτα της παράδεισος μου
άνοιξες και από εκείνη στην κόλαση με πέρασες». Μια τέτοια ροή του λόγου,
πριν από τετρακόσια χρόνια; Μίλαγαν έτσι; Αυτό και μόνο το ντοκουμέντο σε
κάνει να σκέφτεσαι ότι αυτός ο λαός ίσως έχει μια ενότητα. Γιατί, αν πριν από
τετρακόσια χρόνια ήταν όπως είναι σήμερα, μάλλον και πριν από οχτακόσια χρόνια
το ίδιο θα ήταν! Και τετρακόσια χρόνια μετά από σήμερα, πάλι αυτή η γλώσσα θα
έχει μια γλυκύτητα, δεν πρόκειται ν’ αλλάξει. Αυτό λοιπόν δεν μπορεί να σ’ το
αλλάξει καμιά τεχνολογία, κανένας εξωγενής παράγοντας. Αρκεί να
συνειδητοποιήσουμε, να σκεφτούμε γιατί εκστασιαζόμαστε ακούγοντας αυτούς τους
μαγικούς ήχους. Του κυρίου Γεωργίου Χορτάτζη… Γιατί εκστασιάζονται ακούγοντας
έναν φοβερό εκκλησιαστικό ύμνο; Κι ένα λαϊκό τραγούδι; Πάει να πει λοιπόν, ότι
αυτά είναι συνυφασμένα με την ανθρώπινη ύπαρξη και διαχρονικά. Και αυτά τα
διαχρονικά δημιουργήματα είναι που γεμίζουν πάντα τους ανθρώπους, γιατί χωρίς
αυτά δεν υπάρχει ζωή. Και μετά από τόσα χρόνια γεννήθηκαν ξανά πολύ μεγάλοι
ποιητές! Εγώ πιστεύω ότι η «Εαρινή Συμφωνία» του Ρίτσου είναι το ίδιο μεγάλο
ποίημα σαν αυτά του Χορτάτζη…
Προσπαθεί να καλλιεργηθεί η άποψη ότι σιγά-σιγά θα
σταματήσουν αυτά, διότι η Τέχνη θα σταματήσει και άλλα τινά, όμως Τέχνη είναι η
ίδια η ζωή. Σκέψου ότι όχι μόνο συνυφασμένη, όχι μόνο σύμφυτη, αλλά άρρηκτα
δεμένη με τη ζωή μας είναι η Τέχνη. Και ποιος λοιπόν μπορεί να την σταματήσει; Βγήκαν
κάτι εστέτ κάποιες φορές και είπαν: «Τέλος. Η Τέχνη έχει πεθάνει!». Μα ποιος
έχει πεθάνει; Και τι γίνεται όταν η ψυχή σου βρίσκεται στα ερέβη; Αυτό που
μπορεί να σε σώσει είναι μόνο η Τέχνη… «Τότε
είπα τραγούδι» λέει ο Μακρυγιάννης, «που
μας λύτρωσε όλους». Αμέσως λοιπόν βλέπεις την επενέργεια που είχε και τότε
το τραγούδι σε αυτούς τους ανθρώπους. Όπως θα την έχει πάντοτε…
«Τι είν’ ένας στίχος,
μάτια μου; Μιας αναπνιάς η άχνα. Μα μπορεί να ’ναι φωτιά που καίει της γης τα
σπλάχνα…» (Παντελής Πρεβελάκης).
«…βοηθάει και το τραγούδι, θα το δεις…» (λέει ο Γιάννης
Ρίτσος).
Απόσπασμα από το βιβλίο του Πάνου Χρυσοστόμου Νίκος Μαμαγκάκης Μουσική ακούω, ζωή
καταλαβαίνω, Βιογραφία [Άγκυρα, Αθήνα 2006]
Ο Νίκος Μαμαγκάκης στο Δισκορυχείον…
… και αυτό, επειδή η συγκεκριμένη
«διάσταση» λησμονείται…
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου