PETER HANDKE βρίζοντας το κοινό

Στο τεύχος #28 (1/2012-31/5/2012) της εφημερίδας του ελληνικού φεστιβάλ εφ διάβασα τα σχετικά με την παράσταση του έργου του αυστριακού θεατρικού συγγραφέα (βασικά) Peter Handke Βρίζοντας το Κοινό, που θ’ ανεβεί από την φλαμανδική κολεκτίβα De KOE (διασκευή-σκηνοθεσία Peter Van den Eede), στο Κτίριο Ε τής Πειραιώς 260 (10-12/6).

Ο Handke ίσως είναι περισσότερο γνωστός στην Ελλάδα από τη συνεργασία του με τον Wim Wenders, έχοντας υπογράψει τα σενάρια των ταινιών «H Αγωνία του Τερματοφύλακα στο Πέναλτι» (1972), «Λάθος Κίνηση» (1975) και «Τα Φτερά του Έρωτα» (1987). Επίσης, ο Handke, είναι σκηνοθέτης μιας εξαιρετικής (σοβαρής φεμινιστικής) ταινίας –αναφέρομαι στην «Αριστερόχειρη Γυναίκα» (1978)–, που βασίστηκε βεβαίως σε δικό του σενάριο, βγαλμένο μέσα από τη φερώνυμη νουβέλα του (έχει εκδοθεί στις αρχές της δεκαετίας του ’80 από την Ανοιχτή Γωνία σε μτφ. Κωνσταντίνου Χέλμη, αλλά και από το Μελάνι, το 2003, σε μτφ. Σώτης Τριανταφύλλου). Φυσικά, κυκλοφορούν στη γλώσσα μας πολύ περισσότερα βιβλία του (δείτε εδώ http://www.greekbooks.gr/hantke-peter.person). Ακόμη, ο Handke ίσως είναι γνωστός σε κάποιους (δεν είμαι σίγουρος αν όλοι οι «κάποιοι» ταυτίζονται…) από τις πολιτικές θέσεις που κατά καιρούς έχει διατυπώσει· κυρίως εκείνες που τον τοποθετούν απέναντι στη νέα τάξη πραγμάτων. Ο αυστριακός συγγραφέας αντιτάχθηκε στους νατοϊκούς βομβαρδισμούς στην πρώην Γιουγκοσλαβία, προκαλώντας τους... μεταλλαγμένους –όσους αντικατέστησαν στο λεξιλόγιό τους την πρόοδο της κοινωνίας με την υπεράσπιση του ατόμου (πώς είναι δυνατόν το δεύτερο να μην εξαρτάται από το πρώτο είναι κάτι που δεν απασχολεί τους μεταλλαγμένους)– με την παρουσία του στη κηδεία του Slobodan Milošević, το 2006.

Το Βρίζοντας το Κοινό (1966), πραγματικός (μεταφρασμένος) τίτλος του βιβλίου Βρίζοντας το Κοινό και Άλλα Έργα Αγόρευσης, επιχειρήθηκε ν’ ανεβεί για πρώτη φορά, στην Ελλάδα, επί χούντας. Στο τρίτο τεύχος του περιοδικού Ανοιχτό Θέατρο (Μάρτιος 1972) διαβάζουμε στο προοίμιο, με αφορμή και τη φωτογραφία του εξωφύλλου: «Το εξώφυλλό μας: ‘Αυτοψία’ του Γιώργου Μιχαηλίδη. Δόθηκε σε 6 μόνο παραστάσεις χάρη στην επέμβαση της λογοκρισίας. Η λογοκρισία από το 1967 μέχρι σήμερα απαγόρεψε μία μεγάλη σειρά έργων να δουν το φως της σκηνής. ‘Οι Ρόζεμπεργκ’ στο Σ.Ε.Θ. (σ.σ. υποθέτω Σύγχρονο Ελληνικό Θέατρο), ‘Εξύβριση του Κοινού’ του Χάντκε, το τελευταίο έργο της Ριάλδη στο Πειραματικό και τα πολλά έργα –που δεν ανακοινώθηκαν ποτέ– στο Θέατρο Τέχνης».

Στη στήλη αλληλογραφίας, στη σελίδα 6 τού εφ (τεύχος 28, 31/5/2012) κάποιοι αναγνώστες ρωτούν: μήπως γνωρίζετε να μας πληροφορήσετε αν και πότε παρουσιάστηκε στην ελληνική σκηνή το οριακό αυτό έργο ενός συγγραφέα που, κυρίως χάρη στον Βιμ Βέντερς, έχει γίνει ευρύτερα γνωστός και στην Ελλάδα; Και η απάντηση της σύνταξης: «Η Μαρία Ξενουδάκη είναι αυτή που όχι μόνο γνώρισε το ‘Βρίζοντας το Κοινό’ του Πέτερ Χάντκε στους έλληνες θεατρόφιλους, αλλά το μετέτρεψε σχεδόν σε σλόγκαν, σε δημοσιογραφικό κλισέ και έκφραση του συρμού. Με το έργο αυτό εγκαινίασε το 1978 το θέατρό της, που –καθόλου τυχαία– είχε βαφτίσει ‘Αντιθέατρο’. Το έργο παίχτηκε με μεγάλη επιτυχία για δύο χρόνια».

Εν πάση περιπτώσει η δικτατορία μπορεί να λογόκρινε το έργο (καθότι σε μία αίθουσα θεάτρου συγκεντρώνονται άνθρωποι-θεατές, κι αυτό είναι ένα ζήτημα…), δεν είχε πρόβλημα όμως με την έντυπη μορφή του (μιας και ο καθείς διαβάζει κατά μόνας), και αναφέρομαι στο βιβλίο «-βρίζοντας το κοινό -κραυγές βοήθειας/ αντιθέατρο», που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Ρόμβος, το 1971 ή ’72 (δεν αναφέρεται έτος έκδοσης στο βιβλίο, αλλά σίγουρα δεν είναι από το 1973-74), σε μτφ. Μαρίας-Λουίζας Κωνσταντινίδη. Το ίδιο βιβλίο θα ξανατυπωθεί μάλιστα (και κατά πάσα πιθανότητα με το ίδιο κασέ) από τον Ελεύθερο Τύπο το 1978, με αφορμή, προφανώς, το ανέβασμα του έργου από την Ξενουδάκη. Εκεί, στις πρώτες σελίδες του, υπάρχει ένα βιογραφικό του συγγραφέα που αξίζει να παρατεθεί (η έμφαση δική μου):

«Ο Peter Handke γεννήθηκε το 1942 στο Γκρίφφεν της Αυστρίας. Απ’ το 1961 έως το 1965 σπούδασε Νομικά στο Γκρατς. Την άνοιξη του 1966 εξέδωσε το πρώτο του μυθιστόρημα ‘Οι Σφήκες’. Ακολούθησαν ‘Ο Γυρολόγος’, ‘Χαιρετισμός του Διοικητικού Συμβουλίου’, τα θεατρικά ‘Βρίζοντας το κοινό και άλλα έργα αγόρευσης’, ‘Άνεμος και Θάλασσα’, ποιήματα με τίτλο ‘Ο εσωτερικός κόσμος του εξωτερικού κόσμου του εσωτερικού κόσμου’ και άλλα. Τα δυο θεατρικά του έργα ‘Βρίζοντας το Κοινό’ και ‘Κραυγές Βοήθειας’, χωρίς δράση, σκηνογραφία και αντικείμενα-ντεκόρ, είναι έργα αγόρευσης, που, θεμελιωμένα στα ηχητικά στοιχεία της μουσικής beat, κάνουν την ίδια τη γλώσσα περιεχόμενο. Αποτελούν προσπάθεια ανάκτησης στο θέατρο της πραγματικότητας, της αλήθειας, μέσω της γλώσσας. Επωφελούνται από τη φυσική εξωτερίκευση της βρισιάς, της μετάνοιας, της κατάθεσης, της ερώτησης, της απολογίας, της πρόφασης, της προφητείας, των κραυγών βοήθειας. Με τα στοιχεία αυτά ο συγγραφέας καταστρέφει τον απατηλό χαρακτήρα ακόμα και του μοντέρνου θεάτρου: ηθοποιοί είναι οι θεατές, θέμα είναι το κοινό. Ο Handke καταργώντας το θέατρο δημιουργεί καινούριο θέατρο».

Παρακάτω, οι οδηγίες του συγγραφέα προς τους ηθοποιούς έτσι όπως καταγράφονται στην πρώτη σελίδα του βιβλίου…

Ακούνε τις λιτανείες στις καθολικές εκκλησίες.

Ακούνε τις βρισιές και τις έξαλλες διαδηλώσεις στο ποδόσφαιρο.

Ακούνε την οχλαγωγία σε μαζικές συζητήσεις.

Ακούνε τις ρόδες κάποιου αναποδογυρισμένου ποδήλατου να γυρίζουν και κοιτάνε τις αχτίνες απ’ τις ρόδες ώσπου να σταματήσουν.

Ακούνε τον σιγανό θόρυβο της μπετονιέρας που δυναμώνει λίγο-λίγο καθώς τη βάλανε μπρος.

Ακούνε παρεμβάσεις και φιλονικίες.

Ακούνε το “Tell me” από τους Rolling Stones.

Ακούνε τη σύγκρουση, άφιξη κι αναχώρηση τραίνων.

Ακούνε το μουσικό σήμα του Ραδιοφωνικού Σταθμού Λουξεμβούργο.

Ακούνε τους ομιλητές των Ηνωμένων Εθνών συγχρόνως.

Ακούνε το διάλογο του γκάνγκστερ στο φιλμ «Η Παγίδα της Τούλα», με την Ωραία, που τον ρωτάει πόσους ακόμα ανθρώπους θα βάλει να σκοτώσουν, ενώ ο γκάνγκστερ, ξαπλώνοντας στην πολυθρόνα, την ρωτά: «Πόσοι άλλοι απόμειναν ακόμα;» και κοιτούν τον γκάνγκστερ.

Βλέπουν τις ταινίες των Beatles.

Βλέπουν το χαμόγελο του Ringo Starr στο πρώτο φιλμ του, τη στιγμή που τον χλευάζουν κι αυτός αρχίζει να χτυπά το τύμπανο.

Βλέπουν το πρόσωπο του Gary Cooper απ’ το φιλμ «Ο Άνθρωπος απ’ τη Δύση».

Στο ίδιο φιλμ το ξεψύχισμα του μουγκού, που κατεβαίνει κουτσαίνοντας και με πηδηχτά βήματα απ’ τον έρημο δρόμο μέσα στην εγκαταλειμμένη πόλη, με τη σφαίρα στην κοιλιά και βγάζει σπαραχτικές κραυγές.

Βλέπουν τις μαϊμούδες που μιμούνται τους ανθρώπους και τις λάμες του Ζωολογικού Κήπου που φτύνουν.

Βλέπουν τα χαρακτηριστικά πρόσωπα των λωποδυτών της ημέρας και των τεμπέληδων που γυρίζουν στους δρόμους και παίζουν στα αυτόματα μηχανάκια.