ο ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΧΑΤΖΟΠΟΥΛΟΣ και ο Ηνίοχος

Πέθανε προχθές, την Παρασκευή, ο εκδότης Οδυσσέας Χατζόπουλος στα 73 χρόνια του. Για βιβλία του Κάκτου, του εκδοτικού οίκου με τον οποίον συνέδεσε το όνομά του από την Μεταπολίτευση και μετά, υπάρχουν ήδη μερικές αναφορές στο δισκορυχείον (π.χ. για τα βιβλία Ανθολογία Επιστημονικής Φαντασίας, Η Δυστυχία τού να Είσαι Μαλάκας του Λεωνίδα Χρηστάκη, Χίτλερ Ζεις την ΑΕΚ Οδηγείς του Γιάννη Δημαρά κ.λπ.), ενώ θα υπάρξουν και άλλες στο μέλλον… Στο βιογραφικό του εκδότη, που μοιράστηκε την Παρασκευή και αναρτήθηκε στα sites όλων των περιοδικών και των εφημερίδων κατά τα συνήθη (Καθημερινή, Τα Νέα, LiFO, Η Αυγή κ.λπ.), διαβάζουμε ανάμεσα σε άλλα πως ο Οδυσσέας Χατζόπουλος… «το 1960 εξέδωσε το πρώτο του περιοδικό Γραμμάτων και Τεχνών στον ‘Ηνίοχο’». Γράφω λοιπόν πως αυτό το… «στον» μου χτύπησε στο μάτι από την αρχή. Λες και ο Ηνίοχος ήταν κάποια εκδοτική εταιρεία, που τύπωνε (και) περιοδικά, ανάμεσα στα οποία και το αγνώστου τίτλου τού πρωτοεμφανιζόμενου Χατζόπουλου. Στην πραγματικότητα Ηνίοχος ήταν ο τίτλος του περιοδικού, το οποίον εξέδιδαν οι Ο. Ι. Χατζόπουλος – Γ. Μ. Αλβανόπουλος (με διευθυντή σύνταξης τον Λ. Γ. Λιαρόπουλο και καλλιτεχνικό επιμελητή τον Δ. Ι. Αγγελή).

Ο Ηνίοχος ήταν ένα από τα καλά περιοδικά Τέχνης των αρχών του ’60, και πριν… εκπνεύσει πρέπει να κυκλοφόρησε 3-4 τεύχη. Έχω στην κατοχή μου τα πρώτα δύο εξ αυτών (για τα οποία θα γράψω λίγα λόγια στη συνέχεια), φίλος έχει το τρίτο, ενώ δεν αποκλείω να υπάρχει κι ένα ακόμη… Στο editorial του πρώτου τεύχους του Ηνίοχου, που κυκλοφορεί τον Μάιο του 1960, οι δύο εκδότες γράφουν ανάμεσα σε άλλα (ο Οδυσσέας Χατζόπουλος, ας το έχουμε στο νου μας, ήταν τότε μόλις 19 ετών): «Αν σταθεί να μελετήσει κανείς τις συνθήκες οι οποίες επικρατούν γύρω από κάθε νέα εκδοτική προσπάθεια που δεν στηρίζεται παρά μόνο στις πνευματικές δυνάμεις, στο κέφι και στην αγάπη αυτών που την επιχειρούν, σίγουρα θα πρέπει να απογοητευθεί από την αρχή. Το συμπέρασμα είναι πάντα το ίδιο. Τίποτα δεν μπορεί να σταθεί όρθιο στον καιρό μας αν τα μέσα που διαθέτεις για να πας μπροστά είναι μία τίμια πνευματική τοποθέτηση, κι αληθινή αγάπη για τους γύρω και τον τόπο σου, η συνειδητοποίηση της ανάγκης να συζητήσεις.(…) Ο ‘Ηνίοχος’ δεν έχει μόνιμους συνεργάτες. Δεν θέλησε να ’χει μόνιμους συνεργάτες. Ο χώρος μέσα στον οποίο κινείται –λογοτεχνία, θέατρο, κινηματογράφος, εικαστικές τέχνες, μουσική– γενικώτερα οι τομείς των γραμμάτων, των τεχνών και της επιστήμης που καλύπτει είναι ανοιχτοί σε όλους, ιδιαίτερα για τους νέους(…)». Και πράγματι ξεφυλλίζοντας το πρώτο τεύχος (που είναι πλέον 54 χρόνια παλαιό) «κολλάει» κανείς σε διάφορα…

Κατ’ αρχάς στις μπροστινές σελίδες υπάρχει μια καταχώριση του εκδοτικού οίκου Επιστημονική Εταιρία ‘Πάπυρος’, στην οποίαν διαφημίζονται… Οι Αρχαίοι Συγγραφείς. Αναφέρεται, μάλιστα, πως μέχρι τότε (1960) στη σειρά Λευκήν Βιβλιοθήκην Παπύρου είχαν κυκλοφορήσει 277(!) τόμοι με έργα αρχαίων συγγραφέων και πως ανά δεκαπενθήμερο θα εκδίδονταν και νέοι (τόμοι). Δεν ξέρω αν είναι γνωστό, αλλά το έργο του Παπύρου το συνέχισε από το 1991 και μετά ο Κάκτος, υπό τον Οδυσσέα Χατζόπουλο, ο οποίος κατάφερε να κυκλοφορήσει στη σειρά Αρχαία Ελληνική Γραμματεία ‘Οι Έλληνες’ περισσότερους από 600(!) τόμους με αρχαία κείμενα. Δεν χρειάζεται να πω πως οι νεότεροι (αναγνώστες) έχουν ταυτίσει τον Κάκτο και τον Οδυσσέα Χατζόπουλο μόνο με αυτήν την συγκεκριμένη εκδοτική προσπάθεια. Και κάτι ακόμη που μπορεί να έχει την σημασία του… Η έδρα του Παπύρου, το 1960, ήταν στην οδό Πανεπιστημίου (Ελ. Βενιζέλου) 46, εκεί δηλαδή όπου στεγαζόταν και ο Κάκτος στα χρόνια μας.

Κείμενα λοιπόν του Albert Camus και της Κωστούλας Μητροπούλου, ποιήματα της Ολυμπίας Καράγιωργα, του Τάσου Ρούσσου και του Γιάννη Νεγρεπόντη, κριτικές αναλύσεις ταινιών (ο σκηνοθέτης και διευθυντής σύνταξης του περιοδικού Λάμπρος Λιαρόπουλος γράφει για το Χιροσίμα Αγάπη μου), θεατρικά του Ionesco, άρθρα μουσικού ενδιαφέροντος (ο Ανδρέας Ρικάκης γράφει για τον Gustav Mahler) και άλλα διάφορα συμπληρώνουν τις σελίδες του Ηνίοχου, μέσα από τα οποία ξεχωρίζω το… Η Μείζων Οικογένεια κάποιου Κ. Δημητρίου. Ένα προχωρημένο κείμενο όχι μόνον για τα δεδομένα του ’60 –αυτό εννοείται –μα ακόμη και για τα σημερινά! Επειδή οι… παρεξηγήσεις που θα μπορούσε να υπάρξουν (εκείνη την εποχή), από την δημοσίευση ενός τέτοιου κειμένου θα ήταν κάτι παραπάνω από σίγουρες, οι εκδότες είχαν φροντίσει από την αρχή να κρατήσουν «πισινή». Διαβάζουμε: «Ο ‘Ηνίοχος’ διατηρεί τις επιφυλάξεις του για το περιεχόμενο του άρθρου αυτού. Η δημοσίευσις γίνεται σύμφωνα με την αρχή του περιοδικού να φιλοξενεί απόψεις, από τις οποίες θα μπορούσε να προκύψει κάτι καλό, με μια δημιουργική συζήτηση που είναι δυνατόν να επακολουθήσει». Δεν ξέρω αν η υπογραφή «Κ. Δημητρίου» είναι πραγματική ή αν πρόκειται για ψευδώνυμο κάποιας «φίρμας» της εποχής, που δεν ήθελε να εκτεθεί μέσω του πραγματικού ονόματός της, σε κάθε περίπτωση πάντως η… Μείζων Οικογένεια είναι ένα κείμενο που δεν μπορεί κανείς (αφού το διαβάσει) να το αγνοήσει.

«(…) Η ‘μείζων οικογένεια’ είναι μία πρόταση που έχω να κάνω στον άνθρωπο της εποχής με τα πολλαπλά ερωτικά και οικονομικά προβλήματα: η συζυγία από διπρόσωπη να γίνει τετραπρόσωπη, δύο γυναίκες και δύο άντρες να συνέρχωνται για να αποτελέσουν το κοινωνικό κύτταρο της οικογένειας.(…) Η πρότασή μου για την καθιέρωση του θεσμού της ‘μείζονος οικογενείας’ δεν είναι ούτε γαργαλισμός, ούτε σκανδαλοθηρευτικό πυροτέχνημα, ούτε ‘εξυπηρετική’ για κυρίους και κυρίες βελτιωμένου φροϋδισμού. Δεν δίνω σε κανένα το λόγο μου ότι πασχίζω να τον βοηθήσω στις ερωτικές του αναζητήσεις κι’ ούτε βεβαιώνω κανέναν άλλο πως αφ’ ότου γίνη μέλος μιας τέτοιας οικογένειας δεν θα τρελλαθή ή δεν θ’ αυτοκτονήση. Κι’ όχι βέβαια πως δεν πιστεύω ότι ο θεσμός είναι πραγματώσιμος· ίσα-ίσα, αυτή είναι η βασική μου άποψη, έχω τη γνώμη πως αν αρχίση να εφαρμόζεται γρήγορα θα επεκταθή και θα επικρατήση.(…) Εξωτερικά βλέποντας και με βάση τα μέτρα που μου παρέχει ο ίδιος ο σύγχρονος άνθρωπος με τη ζωή του συμπεραίνω πως δεν μπορεί, αυτή η αναζήτησή του για ‘αλλαγή’ στον ερωτικό του βίο, ο τόσο συχνός κορεσμός, η ασφυξία της μονοτονίας με τόσο πλούσια επακόλουθα σε διαζύγια και ‘διανεμόμενα’ τέκνα, δεν μπορεί παρά να αναζητάη τη νομιμοποίηση και αναγνώριση του πολυπρόσωπου έρωτα για να λυτρωθή και να ησυχάση.(…) Κι’ ας μην ξεχνάμε ότι στην τετραπρόσωπη συζυγία δεν θα υπάρχη ούτε για παρηγοριά μας το επιχείρημα της αναξιότητας του ερωτικού ‘αντίζηλου’ –του δεύτερου ομόφυλου μέλους της τετράδας– αφού στην εκλογή θα μπορούμε απ’ αρχής να δώσουμε αποφασιστικά τη γνώμη μας. Αντίθετα, σύμπνοια και αγάπη ανάμεσα στο ομόφυλα μέλη της οικογένειας θα προσθέση ένα ακόμα εσωτερικό συνεκτικό στοιχείο, ένα νέο παράγοντα γαλήνης, τη φιλία που ίσως να χρειάζεται πιο πολύ από κάθε τι.(…)».

Δεν ξέρω πόσους μπορεί να είχε συγκινήσει η Μείζων Οικογένεια εκείνη την εποχή. Πάντως, σίγουρα, είχε συγκινήσει τον Λεωνίδα Χρηστάκη, ο οποίος αναδημοσιεύει το κείμενο στο τρίτο τεύχος του περιοδικού Κούρος, τον Ιούνη του 1971… Πιθανώς, τώρα, η δεύτερη (αποσπασματική) αναδημοσίευσή του να είναι τούτη εδώ…

Το δεύτερο τεύχος του Ηνίοχου κυκλοφορεί τον Ιούνιο του 1960, με μια ωραία… διακοσμητική σύνθεση του Νίκου Σαξώνη στο εξώφυλλο. Στο editorial οι Χατζόπουλος και Αλβανόπουλος τα χώνουν στο σινάφι, που έθαψε το πρώτο τεύχος του περιοδικού γράφοντας: «(…) Γι’ αυτή τη ‘στάση σιωπής’ αισθάνθηκαν την ανάγκη να δικαιολογηθούν μερικοί (παίρνοντας προφανώς αφορμή από τη λαμπρή εμφάνιση του τεύχους) ότι ο ‘Ηνίοχος’ είναι ‘επιχείρηση’ και επομένως αν έγραφαν κάτι στις στήλες τους θ’ αποτελούσε μια δωρεάν διαφήμιση. Είναι να χαίρεται κανείς μ’ αυτή την οικονομολογική διορατικότητα μια κι’ είναι γνωστό πόσο ‘έχουν ψωμί’ τα περιοδικά γραμμάτων και τέχνης στη χώρα μας.(…)». Στις σελίδες… απόσπασμα από το «10» του Μ. Καραγάτση, ποιήματα των Τάκη Παπατζώνη, Ezra Pound και Νικηφόρου Βρεττάκου, ένα διήγημα του Αλέξη Ζακυθηνού, το δεύτερο μέρος του άρθρου του Ανδρέα Ρικάκη για τον Gustav Mahler, ο Λάμπρος Λιαρόπουλος γράφει για το κινηματογραφικό κίνημα της nouvelle vague, ο Μιχάλης Αδάμης αναφέρεται στον δωδεκαφθογγισμό στη μουσική, δημοσιεύονται οι παρτιτούρες του από την μελοποίηση του ποιήματος Φωνές τού Καβάφη (έργο… Για μικτή χορωδία a cappella), ενώ υπάρχουν ακόμη μια ανασκόπηση των θεατρικών δρωμένων της περιόδου 1959-1960, κριτικές βιβλίων από τον Άρη Δικταίο και άλλα διάφορα. Ανάμεσά τους και το κείμενο «Εγχειρίδια προς χρήσιν των φοιτητών» του 25χρονου τότε Σπύρου Ζουρνατζή, στο οποίον ο μετέπειτα (προφανώς) υφυπουργός… επί Πολυτεχνείου (της δοτής κυβέρνησης Μαρκεζίνη του Οκτωβρίου 1973 εννοώ) και ευρωβουλευτής ακόμη πιο μετά της ΕΠΕΝ καταφέρεται εναντίον του ελληνικού φοιτητικού κινήματος της εποχής κατηγορώντας το για «συντεχνιασμό», επ’ αφορμής του αγώνα για την καθιέρωση φοιτητικού εισιτηρίου (οποία αιτιολογία!), και πως εμμένει (το φοιτητικό κίνημα) στην «πολιτική μισαλλοδοξία» των ακόμη προσφάτων Δεκεμβριανών (15-16 χρόνια είχαν περάσει) μη ανταποκρινόμενο στο δόγμα της… pax Americana α λα Eisenhower – στα… γαϊδουροκαλόκαιρα της αγάπης δηλαδή και όλα τα συναφή.

Τα ίδια-ανάλογα, σήμερα, δεν υποστηρίζουν οι αφεντάδες των αγορών, κάτι βλαμμένοι κλακαδόροι τους και όσοι θέλουν να σβήσουν την ιστορία με τις… γομολάστιχες της ντροπής;