θέατρο γίναμε

Να πω κάτι. Να περιαυτολογήσω. Μου είχε γίνει παλαιότερα πρόταση να γίνω μέλος της Ένωσης Ελλήνων Θεατρικών και Μουσικών Κριτικών την οποίαν αρνήθηκα ευγενώς – και όχι επειδή εκείνο… το «Θεατρικών» και «Μουσικών» είναι χαζό, δηλαδή μισό (δεν εννοώ πως αν διάβαζα και…  «Χορού» και «Κινηματογραφικών» θα άλλαζα γνώμη). Επίσης στάλθηκε πρόσκληση στο inbox μου να παρευρεθώ στην απονομή των βραβείων της Ένωσης, που θα συνέβαινε στο Μέγαρο Μουσικής, τη Δευτέρα 8 Δεκεμβρίου, στις 12 το μεσημέρι, την οποίαν (πρόσκληση) επίσης δεν αποδέχτηκα (εκεί που βραβεύτηκε ο Σάκης Ρουβάς κι έγινε ο σχετικός χαμός).

Μια πάγια θέση μου λέει πως στα βραβεία «βραβεύονται» κατά μίαν έννοια πρώτα οι κριτικές επιτροπές και ύστερα οι κρινόμενοι. Αυτό δεν μου αρέσει καθόλου. Δεν υπάρχει τίποτα ουσιαστικό σ’ αυτή την ιστορία, περάν από το να ευλογούμε τα γένια μας. Αν εξαιρέσεις τα βραβεία Oscar ή τα Grammy που έχουν ένα πρακτικό νόημα (το οποίον εξαργυρώνεται στα παγκόσμια ταμεία), όλα τα υπόλοιπα βραβεία αφορούν σε δημοσιοσχεσίτικες και συντεχνιακές πρωτοβουλίες που σχετίζονται με την αυτοεπιβεβαίωση της «φάρας», και συνεπώς είναι άκυρα. «Εμείς οι κριτικοί», βραβεύουμε τους ηθοποιούς, τους τραγουδιστές, τους σκηνοθέτες κ.λπ. Προσωπικώς, και σε τέτοια ζητήματα, δεν μ’ ενδιαφέρει να αθροίζω τη γνώμη μου με τη γνώμη κανενός άλλου. Καθότι δεν είναι δυνατόν ποτέ να αποδεχθώ την βράβευση κάποιου, υπακούοντας στην αρχή της πλειοψηφίας. Δεν μπορεί να φαίνομαι πως βραβεύω κάτι, για το οποίο έχω διαφωνήσει. Ενδιαφέρομαι να απονέμω μόνος μου τα όποια φραστικά «βραβεία» γράφοντας ελεύθερα τη γνώμη μου – παλαιότερα στο Jazz & Τζαζ, τώρα στο Δισκορυχείον, ή όπου αλλού, δίχως «αστεράκια» και φιοριτούρες. Επίσης, όπως έχω γράψει κι άλλη φορά, ο ρόλος της κριτικής δεν είναι να στείλει κόσμο στα θέατρα, τα σινεμά, τις μουσικές σκηνές ή τα δισκάδικα (όπως καταντά συνήθως), αλλά να «συνομιλήσει» με τον καλλιτέχνη και το έργο του. Τέλος πάντων, ας μην τα προχωρήσουμε, τώρα, όλα αυτά…

Με ενοχλεί, επίσης, η επισημότητα και το γκλάμορους. Μέγαρα, φωταψίες, χλιδή και τα τοιαύτα… Μια γνώμη λέμε. Τη γνώμη μας και τίποτ’ άλλο. Μια προσωπική γνώμη, που κάποιοι μπορεί να τη συμμερίζονται, ενώ κάποιοι άλλοι, την ίδια ώρα, μπορεί να την πετάνε στα σκουπίδια. Και καλώς πράττουν (και οι μεν και οι δε).

Όπως έχω ξαναγράψει, ο καθένας οφείλει να σκέπτεται με το δικό του μυαλό, καθώς απονέμει τα καθημερινά δικά του «βραβεία». Στο σπίτι, στη δουλειά, στη διασκέδασή του, οπουδήποτε… Η κρίση είναι διάσταση της ανθρώπινης νόησης και είναι η ίδια στο μηχανισμό της σε όλους τους ανθρώπους (ακόμη και στους βλάκες) και διαρκώς παρούσα σε κάθε ατομική ή κοινωνική έκφραση. Από τα παπούτσια και τα παντελόνια που μας αρέσει να φοράμε, από τον τρόπο που επιλέγουμε τα τσιγάρα που θα καπνίσουμε ή τα ποτά που θα πιούμε, έως την εφημερίδα που θα διαβάσουμε, το site που θα μπούμε για να ενημερωθούμε και ό,τι άλλο. Ο,τιδήποτε άλλο. Ακόμη και το τι ομάδα είμαστε, εννοείται, ακόμη και αυτό είναι προϊόν κρίσης.

Προσωπικώς δεν με νοιάζει καθόλου να μάθω τους άλλους πώς να σκέφτονται (δεν έχω τέτοιες φιλοδοξίες, δεν είμαι δάσκαλος), ούτε θα εμφανίσω τη δική μου σκέψη, όπως και τη δική μου κρίση, ως κάτι που μπορεί να καθορίσει γεγονότα και καταστάσεις. Όποιος γουστάρει να διαβάζει, αξιολογώντας θετικώς όσα γράφω με γεια του με χαρά του (φυσικά με ικανοποιεί κάτι τέτοιο), αλλά και όποιος διαφωνεί επίσης με γεια του με χαρά του. Δεν έχουμε εμείς το αλάθητο και το κοινό το… λανθασμένο. Η διαφορά μας από το κοινό είναι μία και μόνο μία. Να μιλήσω για μένα, αν και νομίζω πως τούτο ισχύει για όλους σχεδόν τους κριτικούς. Έχω την ανάγκη να δημοσιεύω τη γνώμη μου. Έχω την ανάγκη να την διαβάζουν και άλλοι. Αυτό με διαφοροποιεί απ’ όσους κρίνουν, χωρίς την ίδιαν ανάγκη. Όλα τα υπόλοιπα είναι δευτερεύοντα.

Παρακολούθησα την συνέντευξη/συζήτηση της Χρυσούλας Διαβάτη στα Καρντάσιανς (που μας πρότεινε ο ataktos στο Cbox, από το κανάλι της Αυγής στο YouTube). Δεν ξέρω ποια ήταν η άποψη της Αυγής για όσα ακούστηκαν εκεί, αλλά το γεγονός πως δεν υπάρχει κάποια κριτική αξιολόγηση των «όσων» από το κανάλι της εφημερίδας αποτελεί παράλειψη (και με βάζει σε υποψίες). Μπορεί να είπε και μερικά σωστά πράγματα η κ. Διαβάτη στην TV, αλλά εμένα δεν με νοιάζει να επισημάνω (αυτή τη στιγμή) τα «σωστά». Μ’ ενδιαφέρει να κάνω λόγο για ’κείνα με τα οποία διαφωνώ. Ακούμε την κ. Διαβάτη να λέει:

«(…) Πρέπει να μάθουμε να διαχωρίζουμε κάποια πράγματα, που δεν τα διαχωρίζουμε πια. Έτσι ξεκίνησα εγώ την κουβέντα μου προχθές, που αρνήθηκα να βραβευτώ. Δεν πρέπει να μπαίνουν όλα μέσα σ’ ένα σακί. Και πρέπει να καταλάβουμε ότι όταν μιλάω, μιλάω μόνο για το θέατρο. Άλλο το θέατρο, άλλο η τηλεόραση –όλα τα αγαπώ(…)– άλλο ο κινηματογράφος, άλλο ο χορός, άλλο το μπαλέτο, άλλο η πίστα. Αυτό ήθελα, να διαχωρίσουμε τα πράγματα. Μιλάω για το θέ-α-τρο. Το θέατρο δεν είναι απλή υπόθεση. Μην τα μπερδεύουμε. Όπως είπα… ηθοποιοί δεν είναι όλοι. Είναι δύσκολο να είσαι ηθοποιός.(…) Δεν έχω κανένα πόνο, ούτε κανένα παράπονο. Δεν είμαι απ’ αυτές που κλαίγονται. Δεν ήξερα κανέναν απ’ αυτούς (σ.σ. της κριτικής επιτροπής που βράβευσε τον Σάκη Ρουβά) εκτός από τον Λέανδρο τον Πολενάκη. Αμφιβάλλω ότι είναι πολύ σημαντικοί άνθρωποι (σ.σ. οι κριτικοί που βράβευσαν τον Ρουβά) και δεν τους έχω δει ποτέ στο θέατρο. Εμένα τουλάχιστον δεν μ’ έχει δει κανένας απ’ αυτούς. Και ξαφνικά αποφασίζουνε να με βραβεύσουνε. Μιλάω για το θέατρο και ο ηθοποιός… (…) Ήρθαμε να μιλήσουμε για το θέατρο, το οποίο, καταλαβαίνω, ότι δεν γνωρίζετε (…)».

Δεν μου αρέσει η «υψηλή» εικόνα που έχουν ορισμένοι για ’κείνο που κάνουν. Ας τους απονείμει η κοινωνία το «υψηλόν» και το «αθάνατον», εκείνοι όμως οφείλουν να είναι ταπεινοί και να μη μιλούν περιφρονητικά για το έργο ή τη δουλειά των άλλων. Τι σημαίνει «θέατρο» δηλαδή, και γιατί είναι a priori σημαντικότερο το θέατρο, από οποιοδήποτε άλλο θέαμα; Γιατί είναι σημαντικότερο δηλαδή το θέατρο, από τον κινηματογράφο, ή από μια τηλεοπτική παραγωγή; Γιατί είναι σημαντικότερο το θέατρο, από ένα βιντεοκλίπ, ή από ένα multimedia έργο; Προσωπικώς, σε τέτοια ερωτήματα δεν έχω καμμιάν απάντηση. Όλα είναι θεάματα και κάθε τι κρίνεται κατά περίπτωση.
Ο κινηματογράφος που έχει ζωή 120 χρόνια είναι μια νέα οπτική τέχνη, που επιχείρησε και κατόρθωσε να φτιάξει τη δική του γλώσσα (μοντάζ κ.λπ.), δανειζόμενος στοιχεία από το θέατρο, τη ζωγραφική, τη λογοτεχνία και άλλες προϋπάρχουσες τέχνες. Αποτέλεσε μια οπτική εξέλιξη και επιβλήθηκε ως τέτοια με τρανταχτά αισθητικά και κοινωνικά αποτελέσματα. Το ίδιο ισχύει και για ένα τηλεοπτικό σίριαλ κ.λπ. Δεν είναι δυνατόν σήμερα «θεατρικοί» ηθοποιοί να διαχωρίζουν, «φτύνοντας» ή υποτιμώντας. Σημασία έχει κάθε φορά εκείνο το οποίο βλέπουμε, και ανεξαρτήτως της θεαματικής μορφής του (δίχως τούτο να σημαίνει υποτίμηση του «σημαίνοντος») να έχει νόημα και αξία (να έχει νόημα και αξία το «σημαινόμενο» δηλαδή). Δουλειά του ηθοποιού, λοιπόν, είναι να φέρει εις πέρας το όραμα του συγγραφέα-σεναριογράφου και βεβαίως του σκηνοθέτη, υποστηρίζοντάς το δια της τέχνης του και όχι να εμφανίζεται ως προασπιστής μιας παράδοσης, υποτιμώντας νεότερα εκφραστικά μέσα. Ο Orson Welles (σκηνοθέτης ολκής ως γνωστόν και μέγας θεατράνθρωπος επίσης) σε μια συνέντευξή του στον άγγλο κριτικό Kenneth Tynan, που είχε δημοσιευτεί παλιά στο αμερικανικό Playboy (και η οποία είχε εμφανισθεί κάποια στιγμή και σε ελληνικό έντυπο) γράφει για το θέατρο ήδη από τον Μάρτιο του ’67:

«Πιστεύω ότι το θέατρο, όπως το μπαλέτο και η όπερα, είναι ξεπερασμένο, αποτελεί αναχρονισμό. Μπορεί ακόμα να μας δίνει χαρά και να μας χαρίζει ερεθίσματα. Μπορεί ακόμα να προσφέρει στον καλλιτέχνη την ευκαιρία να δουλέψει σοβαρά και να παρουσιάσει, από άποψη ποιότητας, εργασία απαράμιλλη. Δεν είναι όμως θεσμός που ανήκει στην εποχή μας και δεν είναι δυνατό να επιζήσει πολύ. Δεν είναι σωστό ότι πάντα υπήρχε θέατρο. Λίγες μόνο εποχές της ιστορίας είχαν θέατρο, όσο και να υποστηρίζουν το αντίθετο μερικοί θιασώτες της τέχνης. Και το θέατρο, όπως το ξέρουμε, βρίσκεται τώρα στα τελευταία του».

Στην Ελλάδα, λόγω αρχαιοπληξίας πρώτα-πρώτα, μιλάμε για θέατρο και γεμίζει το στόμα μας… διαμάντια. Συμπαθώ τον Σάκη Ρουβά (εννοώ πως συμπαθώ την απλή και ουχί περισπούδαστη εικόνα που βγάζει προς τα έξω) και μερικά τραγούδια του μπορεί να μου ψιλοαρέσουν κιόλας, αλλά ο καημένος νομίζει –και δεν έχει άδικο, αφού στην Ελλάδα ζει– πως για να καταξιωθεί στα μάτια κάποιων (ποιών άραγε;) θα πρέπει να δοκιμάσει και στο θέατρο. Στο αρχαίο θέατρο, την τραγωδία και τα τοιαύτα… Οποία φενάκη! Δεν του αρκούν όσα έχει καταφέρει στο τραγούδι και στο ποπ νεανικό θέαμα (αυτά που έχει καταφέρει τέλος πάντων) και θέλει να περάσει, καθώς μεγαλώνει κιόλας, κάπου αλλού – στο «πανί» ας πούμε. Αλλά επειδή το «πανί», δηλαδή το σινεμά, στην Ελλάδα της κρίσης δεν τραβάει όσο το θέατρο, ο μόνος δρόμος είναι το «σανίδι». Δεν ξέρω αν ο Ρουβάς είναι καλός ή κακός ηθοποιός. Δεν τον έχω δει ποτέ να παίζει, ούτε μ’ ενδιαφέρει να το κάνω. Έχω, όμως, τη γνώμη πως είναι παντελώς ηλίθιο να τον κρίνει κάποιος χωρίς να τον έχει δει. Ορισμένοι μού δημιουργούν την εντύπωση πως νοιάζονται περισσότερο για το σινάφι εντός του οποίου μεγαλύνονται, θυμίζοντας τις χειρότερες συντεχνίες των «κλειστών» επαγγελμάτων, προβάλλοντας, συγχρόνως, επιχειρήματα που τα έχει ξεπεράσει η πραγματικότητα από αιώνες.

Αν η κ. Διαβάτη π.χ. έχει ωραία φωνή, εγώ, που είμαι πιο πολύ της μουσικής, θα ήθελα να την ακούσω να τραγουδά. Και θα έγραφα καλά λόγια, αν αυτό που θα έφθανε στ’ αυτιά μου θα είχε νόημα και λόγο ύπαρξης. Νομίζω, δε, πως το ίδιο θα έκανε για την περίπτωσή της κάθε τραγουδιστής (και ο Σάκης Ρουβάς). Και τούτο εν αντιθέσει με ορισμένους ηθοποιούς του… θεάτρου, ακόμη και νεότερους –παίρνω αφορμή από την κ. Διαβάτη, αλλά δεν αναφέρομαι σ’ αυτήν–, που έχουν σηκώσει πολύ ψηλά τον αμανέ, νομίζοντας ότι επειδή έπαιξαν έναν «Μάκβεθ» έπιασαν τον πάπα από τα @...@.

Είναι μια διαφορά αυτή, που αξίζει να την επισημαίνουμε.