ΣΠΥΡΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΥ ο «κόκκινος» των Stormy Six

Πρέπει να ήταν περί τα μέσα της δεκαετίας του ’80 όταν είχαν πέσει στα χέρια μου μερικά τεύχη του βρετανικού περιοδικού Impetus που εξέδιδε ο Kenneth Ansell, στο Λονδίνο, προς τα τέλη των seventies.

Στο τεύχος Νο 9 (1979) υπήρχε ένα εκτεταμένο άρθρο προς τιμήν του ιταλικού (Rock in Opposition τότε) συγκροτήματος Stormy Six, χωρισμένο σε δύο μέρη. Στο δεύτερο ο Peter Cutler (συντάκτης του εντύπου) συζητούσε με τον Umberto Fiori, βασικό στέλεχος της μπάντας (η συζήτηση αυτή, γύρω από την πολιτική, γενικότερα την κουλτούρα, και βεβαίως τη μουσική είχε μεταφραστεί από τον Κώστα Αρβανίτη και είχε παρουσιαστεί στο τεύχος 54 του περιοδικού Μουσική, τον Μάιο του ’82), ενώ στο πρώτο μέρος οι Franco Fabbri (φωνή, κιθάρα) και Umberto Fiori (φωνή, κιθάρα) τοποθετούνταν περισσότερο εν σχέσει με την πολιτική-δισκογραφική πορεία τους. Σ’ ένα σημείο λέει ο Fiori (οι εμφάσεις δικές μου): «Αποφασίσαμε λοιπόν να αγωνιστούμε ενάντια στις ροκ αναφορές των τραγουδιών μας, μελετώντας φολκ μουσικές και topical songs από διάφορες χώρες του κόσμου. Πράττοντας αυτό για δύο χρόνια ή και περισσότερο, παίξαμε για παράδειγμα μ’ έναν έλληνα τραγουδιστή, έναν πρόσφυγα. Είχαμε τότε δύο βασικά μέρη στις συναυλίες μας: το πρώτο αποτελείτο από δικά μας τραγούδια, ενώ το δεύτερο από ελληνικά. Παίζαμε και τραγουδούσαμε μαζί με τον έλληνα συνεργάτη μας για αρκετό καιρό, και αυτό άλλαξε οπωσδήποτε τη μουσική μας. Μελετούσαμε τις μουσικές παραδόσεις τόσο της Μεσογείου, όσο και των άλλων χωρών της ανατολικής Ευρώπης. Μερικές φορές, μάλιστα, εντοπίζαμε ομοιότητες με τα δικά μας ηχοχρώματα, άλλοτε πάλι όχι. Προσπαθούσαμε να δούμε τον τρόπο που λειτουργούσαν, για παράδειγμα, οι μουσικές του Θεοδωράκη».

Στο τεύχος 65/66 του Jazz & Τζαζ (8-9/1998) σ’ ένα κείμενό μου για τους Stormy Six έγραφα επί λέξει: «Αν και το παραπάνω απόσπασμα της συνέντευξης του Umberto Fiori το είχα πρωτοδιαβάσει πριν αρκετά χρόνια, εντούτοις δεν είχα κατορθώσει μέχρι προσφάτως (σ.σ. το 1998) να μάθω κάτι περισσότερο γι’ αυτόν τον άγνωστο έλληνα τραγουδιστή, που συνέπραξε με τους Stormy Six, επηρεάζοντας τόσο έντονα τη μουσική πορεία τους. Όταν πριν από λίγο καιρό έπιασα κάποιαν επαφή τόσο με τον Tommaso Leddi, που έπαιζε μαντολίνο και βιολί στο γκρουπ, όσο και με τον Umberto Fiori, μπόρεσα επιτέλους να λύσω το μυστήριο».

Από τον Fiori λοιπόν έμαθα ότι το όνομα τού έλληνα συνεργάτη τους (του έλληνα συνεργάτη των Stormy Six) ήταν Σπύρος Νικολάου, φοιτητής τότε (1973) στο Μιλάνο. Ο δε Tommaso Leddi μου είχε διηγηθεί την ακόλουθη ωραία ιστορία: «Στα χρόνια της δικτατορίας τα πράγματα δεν ήταν εύκολα για τους έλληνες φοιτητές στην Ιταλία. Έτσι λοιπόν όταν ο Σπύρος τραγουδούσε μαζί μας δεν χρησιμοποιούσε το πραγματικό του ονοματεπώνυμο, αλλά το ψευδώνυμο ‘Κόκκινος’ (σ.σ. ακόμη χειρότερα…). Μ’ αυτό το όνομα εξάλλου τραγουδά ένα κομμάτι στο LP μας ‘Guarda Giù Dalla Pianura’. Συνεργαζόμασταν από την εποχή που ήμασταν μαζί με τον Fabbri και τον Fiori, καιρό πριν μπούμε με τον Fiori στους Stormy Six. Όταν ήμασταν όλοι πλέον στο γκρουπ ο Σπύρος έβγαινε στη σκηνή και τραγουδούσε κομμάτια του Θεοδωράκη. Θυμάμαι μάλιστα κάτι χαρακτηριστικό. Μια φορά που παίζαμε στο Μιλάνο μαζί με τον Κόκκινο, στο τέλος μιας συναυλίας ενάντια στη χούντα του Παπαδόπουλου, ένας Έλληνας ανέβηκε ξαφνικά στη σκηνή, αγκαλιάζοντας και φιλώντας με πάθος καθ’ έναν από εμάς. Αργότερα μάθαμε ότι αυτόν τον άνθρωπο τον έλεγαν Παπαδόπουλο…». Η έκπληξη των Ιταλών ήταν, βεβαίως, προφανής. Που να ήξεραν, ας πούμε, ότι οι μισοί Έλληνες είναι… παιδιά παπάδων;

Πέρυσι κυκλοφόρησε στην Ιταλία το βιβλίο τού Franco Fabbri “Album Bianco - Diari musicali 1965-2011” [εκδ. il Saggiatore S.p.A, Milano 2011]. Εκεί (στις σελίδες 118-120), υπάρχουν μερικές αναφορές σχετικές με τον Σπύρο Νικολάου. Γράφει ο Fabbri: «Συχνά βρισκόταν μαζί μας κι ένας έλληνας φοιτητής της Αρχιτεκτονικής, πολιτικός εξόριστος του καθεστώτος των Συνταγματαρχών, με τον οποίον είχαμε έρθει, τότε, σ’ επαφή. Ο ίδιος, μάλιστα, για λόγους επαγρύπνησης, αυτοαποκαλείτο Γιώργος Κόκκινος (Giorgio Kochinos)». Εδώ, ο Fabbri εξηγεί στο αναγνωστικό κοινό του πως η λέξη “kochinos” στην ιταλική σημαίνει “rosso”. Και συνεχίζει: «Ήδη από το καλοκαίρι εκείνης της χρονιάς (1973) ο Σπύρος μάς είχε μάθει να παίζουμε μια σειρά τραγουδιών του Θεοδωράκη, τα οποία τραγουδούσε ο ίδιος με την ωραία βαρύτονη φωνή του. Επίσης, είχαμε αντικαταστήσει τον ήχο του μπουζουκιού με το μαντολίνο τού Tommaso Leddi και την μαντόλα τού Umberto Fiori, προσπαθώντας να κάνουμε και δεύτερα φωνητικά, στην ελληνική γλώσσα βεβαίως, μαθαίνοντας πως το ‘και’ προφέρεται ‘ke’, το ‘είναι’ ‘ine’, το ‘η’ ‘i’, όπως ‘i’ προφερόταν κι εκείνο το γράμμα που αποκαλούσαμε αυτάρεσκα στο Γυμνάσιο ‘ypsilon’». Και λίγο πιο κάτω: «Στις 12 Δεκεμβρίου του ’73 παίζουμε στο Πολυτεχνείο του Μιλάνου. Το μεγαλύτερο μέρος του ρεπερτορίου μας αποτελείτο από τραγούδια του Θεοδωράκη, ερμηνευμένα από τον Σπύρο. Ανάμεσα στον κόσμο βρισκόταν και ο Ανδρέας Παπανδρέου, ηγέτης της εξόριστης αντιπολίτευσης και κατοπινός πρωθυπουργός, ο οποίος μάλιστα είχε ανεβεί στο πάλκο για να μας συγχαρεί (σ.σ. ο Ανδρέας είχε παρακολουθήσει συναυλία των Stormy Six; – θα βουρλιστούμε τελείως;). Εμείς ανταποδώσαμε φωνάζοντας συνθήματα υπέρ της Ελλάδας γεμάτοι από συγκίνηση».

Όταν έγραφα εκείνο το κείμενο στο Jazz & Τζαζ, τον Αύγουστο του 1998, δεν είχα ακούσει το τρίτο LP των Stormy Six –το μοναδικό που μου είχε ξεφύγει, κι εκείνο που μ’ ενδιέφερε περισσότερο λόγω της ελληνικής συμμετοχής–, το “Guarda Giù Dalla Pianura” [Ariston AR/LP 12114], που είχε κυκλοφορήσει τον Νοέμβριο του 1973. Το άλμπουμ αυτό, που είναι σπάνιο στην αυθεντική του έκδοση, το αγόρασα τον Απρίλιο του 2003 από έναν Ιταλό στο eBay, πληρώνοντάς το 25 ευρώ (όχι και λίγα). Και δεν εννοώ το original, αλλά την (ιταλική) επανέκδοση στην Oxford [OX/3017] από το 1976, με το αλλαγμένο εξώφυλλο (που δεν είναι gatefold) και τον αλλαγμένο τίτλο (“Canti della Rivoluzione nel Mondo”). Εν τοιαύτη περιπτώσει, έστω και με κάποια καθυστέρηση μπόρεσα ν’ ακούσω τον συγκεκριμένο δίσκο και βεβαίως το ελληνικό κομμάτι (για το οποίον έκανε λόγο ο Leddi), εκτιμώντας υπερ-θετικώς και αυτό το άλμπουμ του ιταλικού συγκροτήματος.

Οι Stormy Six την εποχή του “Guarda Giù Dalla Pianura” (1973). Από αριστερά: Carlo De Martini, Tommaso Leddi, Luca Piscicelli, Antonio Zanuso, Franco Fabbri και Umberto Fiori. Η πόζα προέρχεται από το Νο 15 (Άνοιξη/Καλοκαίρι 1994) του ιταλικού περιοδικού Musiche και ανήκει στον Ghigo Agosti.

Εκείνη την εποχή οι Stormy Six αποτελούνταν εκ των Franco Fabbri κιθάρα, φωνή, Umberto Fiori κιθάρα, φωνή, Carlo De Martini σαξόφωνο, βιολί, Tommaso Leddi βιολί, μαντολίνο, μπαλαλάικα, κιθάρα, Luca Piscicelli μπάσο, φωνή και Antonio Zanuso ντραμς (στη φωτογραφία του εξωφύλλου φαίνονται και οι έξι – απλώς ο ντράμερ Zanuso είναι κάπως κρυμμένος πίσω από τον Fiori). Το ρεπερτόριό τους απαρτιζόταν από επαναστατικά τραγούδια απ’ όλον τον κόσμο, και μερικά απ’ αυτά θα εύρισκαν θέση, φυσικά, και στο “Guarda Giù Dalla Pianura”. Φερ’ ειπείν τα “Union maid” και “Do re mi” του Woody Guthrie (να υπενθυμίσω εδώ το εξαιρετικό βιβλίο τού Umberto Fiori Μπομπ Ντύλαν, Τζο Χιλλ, Γούντυ Γκάθρυ/ Ιστορία του αμερικανικού λαϊκού τραγουδιού, που κυκλοφόρησε και στην Ελλάδα το 1981 από τις εκδόσεις Νεφέλη), το “Cuba si, Yanquis no”, τα ιταλόφωνα “Guarda giu’ dalla pianura” (γραμμένο από την Giovanna Marini και τον Michele Straniero για τις μεγάλες καταλήψεις των ιταλικών βιομηχανιών το 1920) και “Per i morti di Reggio Emilia” (ένα τραγούδι τού Fausto Amodei, γραμμένο για την εξέγερση της Αριστεράς απέναντι στην κυβέρνηση του Χριστιανοδημοκράτη Fernando Tambroni, το 1960, που έφερνε τους νεοφασίστες στο προσκήνιο από το παράθυρο), τα αγγλόφωνα “Brother, did you weep?” και “The ballad of Ho Chi Minh” (από το songbook του Ewan MacColl) και φυσικά το “Otan xtupeseis duo fores”, δηλαδή το «Αλέξανδρε (Όταν χτυπήσεις δυο φορές)» σε μουσική και στίχους του Μίκη Θεοδωράκη με αναφορές σε παλιό αντάρτικο («Παιδιά σηκωθείτε να βγούμε στους δρόμους/ γυναίκες και άνδρες με όπλα στους ώμους…»), γραμμένο επί δικτατορίας και αφιερωμένο στον Αλέξανδρο Παναγούλη. Τραγουδούν οι Stormy Six και ο Σπύρος Νικολάου…