ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΜΟΥΣΙΚΗ

Ορισμένοι έχουν την εντύπωση πως η Λένα Πλάτωνος υπήρξε η πρώτη συνθέτιδα, που ασχολήθηκε με την ηλεκτρονική μουσική στην Ελλάδα. Η Ναταλί Χατζηαντωνίου (Ν. Χατζ) είχε γράψει στην Ελευθεροτυπία, την 2/9/2009, το εξής απίστευτο: «Η Πλάτωνος επανήλθε με κατοχυρωμένη πλέον την ιδιότητα της πρωτοπόρου που ‘εφηύρε’ την ελληνική ηλεκτρονική μουσική». Έχω την αίσθηση πως η ίδια η συνθέτιδα, ως πιο σεμνή, δεν θα επέτρεπε ποτέ στον εαυτό της να ξεστομίζει τέτοιες κοτσάνες. Θυμάμαι πως, τότε, με είχαν πιάσει τα νεύρα μου και πως για να… ηρεμήσω είχα ρίξει στο πλατώ το απίθανο άλμπουμ Ελληνική Ηλεκτρονική Μουσική -1, το οποίον είχε τυπωθεί στην His Master’s Voice [CSDG 67], το 1974.
Το άλμπουμ αυτό, όταν το πρωτάκουσα – κάπου στις αρχές της δεκαετίας του ’90 – μου είχε κάνει πολύ μεγάλη εντύπωση. Δεν πίστευα στ’ αυτιά μου. Είχα ήδη ακούσει κάποια ελληνικά ηλεκτρονικά LP – και δεν εννοώ του Βαγγέλη Παπαθανασίου, του Ιάννη Ξενάκη και διαφόρων άλλων, που έβγαιναν στο εξωτερικό –, όπως τα δύο άλμπουμ του Κώστα Γανωσέλλη φερ’ ειπείν, το “Synthesis” [PH. NAKAS S.A. 0001, 1980] και το «Χρονοναύτης» [Minos MSM 470, 1983], το “Minotaurus” [RTSCS 2, 1983] του Βασίλη Φωτού, το “Recording Is An Art” [Enigma ESP 106, 1985] του Μάκη Πρέκα, και βεβαίως το “Keyboard Music” [Music-Box X33 SMBN 13019, 1987] με έργα των Βαγγέλη Κατσούλη, Λένας Πλάτωνος, Μιχάλη Γρηγορίου και Μηνά Αλεξιάδη, αλλά τέτοιο άλμπουμ δεν είχα ξανακούσει. Και αναφέρομαι, πάντα, σε αμιγώς ή σχεδόν αμιγώς ηλεκτρονικούς δίσκους και όχι σε δίσκους, στους οποίους υπάρχουν και ηλεκτρονικά όργανα ή καλύτερα ηλεκτρονικά στοιχεία, γιατί εκεί χάνεται λίγο η μπάλα, αφού και στον «Ακρίτα» [Polydor, 1973] ακούγεται πλούσιο VCS3 synthesizer (Άρης Τασούλης) και στις «Βάκχες» [Lyra, 1969] του Νίκου Μαμαγκάκη υπάρχει πληθώρα ηλεκτρονισμού και στο “Maran Atha” [Seagull, 1977] του Σταμάτη Σπανουδάκη τα σύνθια δίνουν και παίρνουν, ακόμη και στο LP των Πελόμα Μποκιού [Lyra, 1972] ακούγεται θερεμίνη(;) στην εισαγωγή του «Πυρετός 42»!
Δεν υποτιμώ, εννοείται, τα έργα της Πλάτωνος, το «Γκάλοπ» [Lyra, 1985] ή τις «Μάσκες Ηλίου» [Lyra, 1984], απεναντίας τα εκτιμώ ιδιαιτέρως, αν και θα πρέπει να κάνω από την αρχή μια διάκριση. Όλα τα ηλεκτρονικά έργα δεν είναι ίδια. Δεν έχει σχέση η τραγουδιστική (ας την πω έτσι) electronica της Πλάτωνος, με τον «Κουκλόκοσμο» του Στέφανου Βασιλειάδη. Εννοώ πως υπάρχει μία πιο δημοφιλής εκδοχή τής electronica και μία περισσότερο πειραματική. Προσωπικώς, δεν διαχωρίζω, απορρίπτοντας. Απεναντίας, επιχειρώ να αντιληφθώ το άπαν.
Για τις early days της ηλεκτρονικής μουσικής στην Ελλάδα είχε μιλήσει ο Μιχάλης Αδάμης (στη φωτογραφία) σε μια συνέντευξή του στο περιοδικό Ήχος & Hi-Fi, τον Μάρτιο του ’88 (στον Κώστα Στρατουδάκη). Έλεγε μεταξύ άλλων ο Αδάμης: «Το 1963 πήγα στη Βοστώνη, στο Πανεπιστήμιο Brandeis και είχα την ευκαιρία να ασχοληθώ ενεργά με αυτό το είδος της μουσικής.(…). Το ’65 επιστρέφοντας στην Ελλάδα έφερα μαζί μου ορισμένα βασικά μηχανήματα και έτσι μπόρεσα να ιδρύσω το πρώτο στούντιο ηλεκτρονικής μουσικής. Μετά από μένα άρχισε να συλλέγει μηχανήματα ο Γιάννης Χρήστου και να δημιουργεί το δικό του στούντιο. Κατόπιν ο Ελληνικός Σύνδεσμος Σύγχρονης Μουσικής (ΕΣΣΥΜ) παρήγγειλε ένα μεγάλο συνθεσάιζερ, το οποίο υπάρχει ακόμα και σήμερα. Μετά απ’ αυτό και για αρκετά χρόνια κανένα αξιόλογο μηχάνημα δεν ήρθε στην Ελλάδα, ώστε να συμβαδίσουμε με την Ευρώπη και την Αμερική, με αποτέλεσμα το ενδιαφέρον πολλών συνθετών, μεταξύ αυτών και το δικό μου, για την ηλεκτρονική μουσική να ατονήσει».Για το ίδιο θέμα γράφει ο Γιάννης Γ. Παπαϊωάννου, στο booklet της έκδοσης της ΕΤΕΒΑ «Από την Ελληνική Μουσική Πρωτοπορεία του 20ου αιώνα», το 1997: «Όμοια κι οι έλληνες: πρώτοι αυτοί του εξωτερικού χρονικά, όπου τα νέα μέσα ήταν πιο προσιτά, όπως ο Ξενάκης (Παρίσι, μέσα δεκαετίας του ’50), αμέσως μετά ο Μαμαγκάκης (Μόναχο) και Λογοθέτης (Βιέννη), έδωσαν λαμπρά δείγματα του νέου είδους. Σύντομα με την εισαγωγή ‘φορητών’ συσκευών (συνθετητής VCS3) μπήκε κι η Ελλάδα στο χορό: θεμελιωτής του είδους (1964/65) και σπουδαίος εκπρόσωπός του (και δάσκαλος του νέου είδους) υπήρξε ο Μ. Αδάμης. Ακολούθησαν αμέσως οι Θ. Αντωνίου, Στ. Βασιλειάδης, Δ. Τερζάκης, Γ. Βλαχόπουλος, και δεκάδες άλλων ώριμων και νέων. Το 1975, με την εισαγωγή του μεγαλύτερου τότε συνθετητή 'SYNTHI 100' ο ΕΣΣΥΜ έστηνε το πρώτο μεγάλο Εργαστήριο Ηλεκτρονικής Μουσικής (ΕΡΓΗΜ) στην Ελλάδα. Παρά την πενιχρότητα των τότε μέσων, τεχνικά, το συνδυασμένο τεχνικό και ιδίως μουσικό αισθητήριο αρκετών σπουδαίων συνθετών, ωδήγησε σ’ εκπληκτικά αποτελέσματα: εκτός από Ξενάκη και Λογοθέτη (που συνέχισαν δημιουργικά εκτός Ελλάδας), εκπληκτικά αποτελέσματα πέτυχε ο Γ. Χρήστου (μ’ απλώς 4 μαγνητόφωνα εξοπλισμό), αλλά κι ο Στ. Βασιλειάδης, τόσο στα πολυπληθή εξαίρετα δικά του έργα, όσο κι ως Δ/της και πρωτεργάτης του ΚΣΥΜΕ (Κέντρου Σύγχρονης Μουσικής Έρευνας) που ξεκίνησε το σπουδαίο σύστημα της Πολυαγωγίας (UPIC) του Ξενάκη (γνωστό από τα μέσα της δεκαετίας του ’70, πρωτοπαρουσιασμένο δημόσια εκτός Γαλλίας στη Βόννη το 1977) που παρείχε απείρως περισσότερες δυνατότητες». Όπως αντιλαμβάνεστε από την «Ελληνική Ηλεκτρονική Μουσική -1» δεν θα μπορούσε να απουσιάζει έργο του Μιχάλη Αδάμη. Το «Μεταλλικά Γλυπτά ΙΙΙ» (1972) ανοίγει το άλμπουμ, και μαζί τον μαγικό κόσμο της ελληνικής μαγνητοταινίας (επί του συγκεκριμένου LP εννοώ). Ακολουθεί το «Αλλοίθωρο Ψάρι» (1973) του Δημήτρη Τερζάκη (γιος του λογοτέχνη Άγγελου Τερζάκη, ο οποίος είχε σπουδάσει ηλεκτρονική μουσική στην Κολωνία με τον Herbert Eimert), για να κλείσει η πλευρά με τον «Κουκλόκοσμο» (1973) του Στέφανου Βασιλειάδη, που θα έκανε τους σημερινούς ηλεκτρονικάριους ν’ απορήσουν με την απλότητα των συλλήψεων και τα απίστευτα εφέ και ηχοχρώματα. Ο «Ολοφυρμός» (1973) του Νίκου Μαμαγκάκη (στην β πλευρά) πιθανώς η πιο… kraut απ’ όλες τις συνθέσεις του άλμπουμ, δεν κρύβει τις γερμανικές αναφορές της (ο Μαμαγκάκης υπήρξε μαθητής του Carl Orff). H «Σπουδή ΙΙ» (1973) του Χάρη Ξανθουδάκη, που είχε σπουδάσει ηλεκτρονική μουσική δίπλα στον Μιχάλη Αδάμη, είναι μία σύνθεση κομμένη στα δύο, με το πρώτο μέρος της πιο περιγραφικό και το δεύτερο πιο abstract, ενώ οι «Μορφές ΙΙ» (1973) του Γιάννη Βλαχόπουλου (στη φωτογραφία - κι αυτός με σπουδές δίπλα στον Herbert Eimert) είναι, κατά την ταπεινή μου γνώμη, μία κορυφαία στιγμή της ελληνικής ηλεκτρονικής μουσικής, ένα απίστευτο κολάζ ήχων και βεβαίως συναισθημάτων, που κουβαλά κάτι από την ίδια την ιστορία του τόπου· έτσι νομίζω, έτσι μου αρέσει να το «ακούω»…
Ο Manwolf Louie, σήμερα, μάς έδωσε ένα link στο cbox, στο οποίο παρουσιαζόταν ένα «άλμπουμ» υπό τον τίτλο “Greek Electronic Music -2”. Ο συγγραφέας του blog μιλάει βεβαίως για ένα… unofficial follow-up, αν και θα πρέπει να πω από την αρχή πως δεν πρόκειται για καμμιά… κοπιαστική συλλογή, αλλά για μια επιλογή ηλεκτρονικών έργων, που πρωτοπαρουσιάστηκαν στη μνημειώδη έκδοση της ΕΤΕΒΑ «Από την Ελληνική Μουσική Πρωτοπορεία του 20ου αιώνα», το 1997 (την ανέφερα και πιο πάνω). Δεν μπορώ να καταλάβω αυτήν την ηλιθιότητα, τού να αποκρύβονται οι πηγές δηλαδή. Έτσι και με τους «συλλεκταράδες» του ελληνικού ροκ. Παίρνουν τα κομμάτια από τα CD και αφού τ’ ανεβάσουν μισά, παριστάνουν ότι φοβούνται μήπως τους τα «κλέψουν». Από εκεί, λοιπόν, είναι οι συνθέσεις των Τάκη Βελιανίτη Κληδών (έργο δημιουργημένο στο ΚΣΥΜΕ με το σύστημα UPIC), Νικηφόρου Ρώτα Αντιφωνία Ι, Κώστα Μαντζώρου Νυχτερινό, Γιώργου Φιλιππή Sea Shell, Στέφανου Βασιλειάδου Δίκη - Έλεος, Δημήτρη Καμαρωτού Συνηχήσεις μερικών επιπέδων σε μια αίθουσα με εκκλησιαστικό όργανο. Ο τύπος μάλιστα (ο blogger εννοώ), προσφέρει και bonus track (λες και τα προηγούμενα αποτελούσαν κάποιο συγκεκριμένο CD!), παρμένο από το άλμπουμ “Hor-Spiel, NEKROLOGLOG 1961/ FANTASMATA 1960” του Ανέστη Λογοθέτη, που είχε βγει στην αυστριακή Preiser Records [120 086] το 1975. Υποθέτω το “Fantasmata und Meditation 1960/61” για μαγνητοταινία. Το συγκεκριμένο LP είναι όντως δυσεύρετο (όπως και πολλά άλλα δηλαδή), αλλά αυτό δε σημαίνει πως σώνει και καλά μπορεί να κοστίζει μια περιουσία.
Πριν καμμιά 10αριά χρόνια είχαν σκάσει μερικές κόπιες στην Αθήνα (νομίζω από ένα συγγενικό πρόσωπο του Λογοθέτη – ο Λογοθέτης είχε πεθάνει στη Βιέννη το 1994), οι οποίες διοχετεύτηκαν στους ενδιαφερομένους. Ξέρετε πως γίνονται αυτά. Στόμα με στόμα. Ορισμένοι, όμως, φαίνεται πως δεν αρκέστηκαν στο να κρατήσουν μία κόπια για τον εαυτό τους (όπως εγώ, ας πούμε) αλλά ενδιαφέρθηκαν ν’ αποκτήσουν κι άλλες, σε πενιχρές τιμές ή τζάμπα. Θεμιτό. Όλα θεμιτά. Από τη στιγμή όμως που εμφανίστηκαν κόπιες στο eBay και μάλιστα με τιμή “buy it now” $230 το πράγμα αρχίζει να μπερδεύεται. (Είχα τυπώσει μία σελίδα το 2004 από το eBay για του λόγου το αληθές).
Εν πάση περιπτώσει. Ο καθείς μπορεί να ζητάει ό,τι θέλει και όποιος του περισσεύουν μπορεί να πληρώνει. Το ζήτημα είναι τι γίνεται με όλους εκείνους που πρέπει ν’ ακούσουν ορισμένες μουσικές ή για να εργαστούν – να γράψουν (όπως εγώ), να εμπνευστούν και να συνθέσουν (όπως άλλοι) – ή και απλώς για να ευχαριστηθούν, και οι οποίοι δεν είναι διατεθημένοι να «σπρώχνουν», γι’ αυτό το λόγο, τεράστια ποσά, τα οποία είτε δεν τα έχουν, είτε δεν επιθυμούν να τα δώσουν. Ευτυχώς το internet εκδημοκράτισε τη διαδικασία, διαχωρίζοντάς μας από τη συλλεκτική μονομανία.

Βοήθησαν τα βιβλία:
1. Αλέξη Ζακυθηνού, Δισκογραφία ελληνικής κλασικής μουσικής, εκδ. Δωδώνη, Αθήνα – Γιάννινα 1993
2. Στέφανου Βασιλειάδη, Για τη Μουσική, εκδ. Citibank, Αθήνα 1984
3. Ελληνικές Μουσικές Γιορτές, Πρώτος Κύκλος, εκδ. Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών, Αθήνα 2005
4. Ελληνικές Μουσικές Γιορτές, Δεύτερος Κύκλος, εκδ. Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών, Αθήνα 2006