ΝΙΚΟΣ ΝΙΚΟΛΑΪΔΗΣ α(κατα)νόητα κουρέλια…

Ντόρος γίνεται μετά θάνατον για το σκηνοθέτη Νίκο Νικολαΐδη (1939-2007). Αφορμή, η αναφορά-αφιέρωμα της Ταινιοθήκης στο έργο του, στο διάστημα 26/5-1/6. Για το τι ακριβώς θα γίνει (προβολές, συναυλίες, εκθέσεις κ.λπ.) μπορείτε να ενημερωθείτε από αλλού http://is.gd/4mthbp. Εδώ, άλλο είναι το θέμα μας…
Η δημοσιότητα που έχει δοθεί στο «γεγονός» (σ’ εκείνο που θα συμβεί δηλαδή) είναι ήδη μεγάλη. Διάβασα σε εφημερίδες και σε free press τα σχετικά κείμενα, κυρίως εντυπώσεις ανθρώπων (ηθοποιών, μουσικών κ.ά.), που δούλεψαν και γνώρισαν από κοντά τον Νικολαΐδη (δεν έλειψαν οι υπερβολές και τα κούφια λόγια, κυρίως από συναδέλφους, που δεν τον γνώρισαν…), ενώ και φίλοι εκτός Αθηνών με ρώτησαν πώς θα μπορέσουν να παρακολουθήσουν τις εκδηλώσεις, πώς θα προμηθευτούν εισιτήρια, προσκλήσεις και τα συναφή. Όλα ωραία. Όλα καλά. Άλλο είναι το θέμα μας…

Δεν ξέρω – τρόπος του λέγειν – πώς ακριβώς συνδέθηκε το κινηματογραφικό έργο του Νίκου Νικολαΐδη με το γενικότερο κίνημα της ελληνικής «αντικουλτούρας» (σε εισαγωγικά ο όρος, προς αποφυγήν παρεξηγήσεων, απ’ όσους – και δικαίως – θα μπορούσε να δυσανασχετήσουν με τον χαρακτηρισμό), αλλά έχω την εντύπωση πως αιτία και αφορμή υπήρξε, κατά πρώτον, η ταινία του «Τα Κουρέλια Τραγουδάνε Ακόμα...» (1979). Το φιλμ το είχα πρωτοδεί στα μέσα του ’80, μια δεύτερη φορά στις αρχές του ’90 και μια τρίτη, μόλις χθες, όταν το παρακολούθησα on line από ’δω http://is.gd/fN97j1. Διαφορετικά «πράγματα» είδα κάθε φορά, αλλά και στις τρεις προβολές υπήρχε μία κοινή παράμετρος, που έβγαινε πάνω από τα επί μέρους, οδηγώντας με να χαρακτηρίσω την ταινία ως «αλλ’ αντ’ άλλων». Δε θα μείνω στα του σεναρίου – αφού τα σενάρια όσων ταινιών του Νικολαΐδη έχω δει (τις πέντε πρώτες Ευρυδίκη ΒΑ-2037, Κουρέλια…, Γλυκιά Συμμορία, Πρωινή Περίπολος, Singapore Sling) υπήρξαν υποτυπώδη. Δεν θα μείνω στη φωτογραφία, στον τρόπο χειρισμού της κάμερας των ηθοποιών κτλ. – ας πουν γι’ αυτά οι περισσότερο αρμόδιοι –, δεν θα μείνω ούτε στη μουσική (ό,τι κρατώ εν τέλει από τις ταινίες, είναι τα soundtracks του Γιώργου Χατζηνάσιου), αλλά στην ιδεολογική συγκρότηση του φιλμ (στα «Κουρέλια» αναφέρομαι), που για μένα υπήρξε πάντα αφελής, για να μην πω αντιδραστική και ανιστόρητη.

Ένα (δευτερεύον) πρόβλημα που μονίμως αντιμετώπιζα, και που εξακολουθώ ν’ αντιμετωπίζω, σχετίζεται με αυτό που πολλοί (ενίοτε κι εγώ) αποκαλούν «γενιά». Έχω την αίσθηση πως ο καθένας μας μιλάει για τη γενιά του, λες και είναι ο… θεόσταλτος εντεταλμένος εκπρόσωπός της. Ακούμε λοιπόν για τη μετεμφυλιακή γενιά του ’50, για ’κείνη του ’60, που χωρίζεται στις… υπογενιές των «Λαμπράκηδων», των «Κωλόπαιδων» κ.ο.κ., τη γενιά του ’70, που κι αυτή χωρίζεται στις υπογενιές του «Πολυτεχνείου», της «Μεταπολίτευσης» κ.λπ., κ.λπ., γενικώς μια μπούρδα από την οποία σπανίως βγαίνει νόημα. Εμένα, μου αρέσει να μιλάω και να γράφω όχι για τη γενιά μου, που δεν γνωρίζω ακριβώς ποια είναι (μήπως της «Αλλαγής» ή μήπως του «Κλικ»; – μισό λεπτό να φτύσω…), αλλά για μένα τον ίδιον· τον τρόπο που εγώ, άντε κι η παρέα μου, 5-10 άτομα δηλαδή, αντιλαμβανόμαστε τα πράγματα, συζητάμε, συμφωνούμε ή διαφωνούμε. Έτσι, ακούγοντας τον Νίκο Νικολαΐδη, στη συνέντευξή του (http://is.gd/V7ZBJL) στον Γιάννη Σολδάτο, την 13/4/2003, να λέει πως «τα Κουρέλια είναι μια ταινία πάνω στη γενιά του ’50, μια γενιά η οποία φιμώθηκε στην κυριολεξία» οφείλω να πω πως λίγο έλειψε να μου ανεβεί το αίμα στο κεφάλι. Για να γλιτώσω παρά τρίχα το εγκεφαλικό, όταν τον άκουσα στη συνέχεια να συμπληρώνει: «Είναι μία γενιά η οποία δεν πίστεψε στην πολιτική. Πίστεψε μόνο στη φιλία, στον έρωτα, στην ανεξάρτητη γνώμη. Και ήταν μια ταινία (σ.σ. τα ‘Κουρέλια…’), η οποία γυρίστηκε σε μια περίοδο έντονης πολιτικοποίησης. Μία ταινία η οποία αρνείται την πολιτική».
Μπορεί, ο Pascal Bruckner να λέει στη «Μελαγχολική Δημοκρατία» [εκδ. Αστάρτη, Αθήνα 1990] πως «είναι δελεαστικό να(…) προτιμά κανείς τη μουσική ή την εικαστική έκσταση από την κακοφωνία των κοινοβουλευτικών συζητήσεων, την ανιδιοτέλεια της αισθητικής απόλαυσης από τη χυδαία χρησιμοθηρία των κομματικών αρχηγών, τη σταθερότητα της ομορφιάς από τη ρευστότητα των κυβερνητικών αποφάσεων, την ευγένεια της πνευματικής ζωής από τα οδυνηρά προβλήματα της ανεργίας των ημερομισθίων και της φτώχειας», αλλά επειδή δεν είναι κυνικός όπως ο Νικολαΐδης συνεχίζει (ο Bruckner) λέγοντας πως «κάθε φορά που η κουλτούρα ξέχασε την πολιτική στο όνομα της αθανασίας της τέχνης καταδικάστηκε να τη δει να επιστρέφει (την πολιτική) σε μια υπέρμετρα υψηλή και κυριαρχική θέση. Κατά συνέπεια, δεν κάνουμε παρά το μισό δρόμο όταν αποκαθιστούμε τη ζωή του πνεύματος, ξεχνώντας ότι οι υποθέσεις της πολιτείας δεν ρυθμίζονται ακολουθώντας μόνο τους κανόνες της αισθητικής». Βλέποντας ξανά τα «Κουρέλια…» χθες, είπα μέσα μου – γιατί δεν μ’ άκουγε κανείς… – πως ο Νικολαΐδης δεν έκανε απλώς μια «μισή» ταινία, έκανε κάτι ελαχιστότατο.

Προσωπικώς, δεν απορώ καθόλου για τη φήμη που απέκτησε το φιλμ μέσα στο κύκλωμα των εν αφασία εγχώριων αντεξουσιαστών (των εν αφασία λέω) και των παρατρεχάμενων ελληνοροκάδων ακροατών. Διαβάστε τι λέει ο Γιάννης Αγγελάκας στην Athens Voice (τεύχος 347, 19-25 Μαΐου 2011) και θα μ’ εννοήσετε: «‘Κουρέλια’ στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης και πάθαμε πλάκα όλοι οι πιτσιρικάδες.(…) Από τότε τον είχαμε τον αγαπημένο μας σκηνοθέτη. Ένας άνθρωπος που μιλούσε άλλη γλώσσα και μακριά από πολιτικούρες, με αίσθημα με μουσική. Είχε πήξει το μυαλό μας με τα εντεχνο-μεταπολιτευτικά. Είχαμε βαρεθεί τη ζωή μας. Ακούγαμε ροκ. Δεν είχαμε δει καμία ελληνική ταινία που να μιλάει για τη δική μας τρέλα». Ειλικρινώς, αδυνατώ να κατανοήσω πως η «τρέλα» ενός νέου ανθρώπου θα μπορούσε να σχετίζεται με τις απαγωγές, τους βιασμούς και τους φόνους – πράξεις στις οποίες επιδίδονται οι πρωταγωνιστές των «Κουρελιών» –, και εν τέλει την αυτοκτονία (του Άλκη)…

Δεν είμαι συντηρητικός θεατής, το κάθε άλλο θα έλεγα. Γουστάρω τα θρίλερ όλων των ειδών και δεν έχω πρόβλημα με τα κινηματογραφημένα εγκλήματα, ούτε με τους βιασμούς και τις αυτοκτονίες, όταν αιτιολογούνται μέσα από μία σεναριακή πλοκή, που κάπου θα καταλήξει. Όταν όμως οι βιασμοί και τα εγκλήματα συνδέονται με το rock n’ roll (το σάουντρακ της ταινίας, περαιτέρω, είναι πλημμυρισμένο από fifties κομμάτια, που είχε διαλέξει ο γνωστός «δισκάς» των Εξαρχείων Άρης Μπέλλης), έτσι επειδή το θέλει ο Νικολαΐδης, προκειμένου να ικανοποιήσει το… αντι-εξουσιαστικό και το α-πολιτικό του πνεύμα, τότε εγώ θ’ αναγκαστώ να μιλήσω για μία δημαγωγική πρακτική, η οποία ενοχοποιεί βλακωδώς όχι μόνον ολόκληρη τη «γενιά του ’50», αλλά και το ίδιο το rock n’ roll. Βεβαίως, στην πραγματικότητα, εκείνη που ενοχοποιείται είναι η παρέα του Νικολαΐδη (ενδεχομένως κάποιοι από τους πρώτους «ροκεντρολάδες» του Green Park, του Top Hat και των… φλιπερακίων) και όχι συλλήβδην η «γενιά του ’50»· οι 20άρηδες ας πούμε της εποχής, που αγωνίζονταν να επιβιώσουν μέσα στο, ολέθρια βίαιο, αστυνομικό κράτος και παρακράτος της πρώτης «καραμανλικής» 8ετίας. Κάποιοι τους ταυτίζουν. Πρόβλημά τους.