…34 χρόνια ΚΩΣΤΑΣ ΧΑΤΖΗΣ

Τον τελευταίο καιρό ακούω ξανά και ξανά μερικά τραγούδια του Κώστα Χατζή. Δεν ξέρω γιατί. Αλλά μπορεί και να ξέρω… Δεν έχει σημασία... Ο Χατζής αποτέλεσε έναν από τους πρώτους μουσικούς μου ήρωες. Τον άκουγα πολύ όταν πήγαινα στη Δευτέρα Γυμνασίου, προς τα τέλη των seventies, λίγο πριν ανακαλύψω τον Σαββόπουλο. (Από τον Χατζή εξάλλου είχα πρωτακούσει το «Μη μιλάς άλλο γι’ αγάπη», καιρό πριν αγοράσω το «Φορτηγό»). Δεν μπορώ να θυμηθώ ποιος μου σύστησε τον Χατζή. Σπάω το κεφάλι μου δηλαδή. Να τον είχα ακούσει στο ραδιόφωνο; Δεν νομίζω. Να τον είχα δει στην τηλεόραση; Αποκλείεται. Μάλλον πρέπει να τον άκουγε ένας παλαιός μου γείτονας, γύρω στα 30 τότε, ο οποίος δεν ζει πια. Θα τον εύρισκα και θα τον ρωτούσα, σήμερα, μήπως γούσταρε Χατζή στα νειάτα του… Έτσι, για να μου έφευγε η απορία. Μέσα σ’ ένα χρόνο, κατά βάση στο… σχολικόν έτος 1978-79, πρέπει να είχα αγοράσει, και ακούσει, καμμιά δεκαριά κασέτες του Χατζή, ενώ τον είχα δει και live (από τις πρώτες συναυλίες που είχα παρακολουθήσει). Μιλάμε για τέτοιο «κόλλημα».

Οι αγορές, από το καλοκαιρινό χαρτζιλίκι των μικροδουλειών της εποχής, αφορούσαν σε τρία είδη κασετών. Κασέτες σφραγισμένες, των εταιρειών, με Dolby B και έγχρωμα εξώφυλλα (κόστιζαν γύρω στα δύο κατοστάρικα), κασέτες πειρατικές με έγχρωμα ή ασπρόμαυρα εξώφυλλα μέτριας ή κακής ποιότητας (στα μισά λεφτά – γύρω στο κατοστάρικο δηλαδή) και κασέτες «άδειες», 60άρες ή 90άρες, που τις «γέμιζα» στα δισκάδικα, συνήθως με τα διπλά και τα τριπλά άλμπουμ του Χατζή, που δεν ήταν πάντα εύκολο να τ’ αγοράσω «έτοιμα». Για βινύλια δεν το συζητώ. Δεν είχα εξάλλου και πικάπ. Παρεμπιπτόντως, το πρώτο βινύλιο του Χατζή που αγόρασα ποτέ, κάποια στιγμή στη δεκαετία του ’80 και το οποίον εξακολουθεί να υπάρχει στη δισκοθήκη μου, ήταν το 2LP «Πέτρα και Φως» [Philips, 1971]. Ακόμη νομίζω πως η πρώτη πλευρά είναι μία από τις ωραιότερες που έχει ηχογραφήσει ποτέ ο τσιγγάνος τραγουδοποιός.

«Χτύπησα» το ονοματεπώνυμο «Κώστας Χατζής» στο Δισκορυχείον και βρήκα κάτι που είχα γράψει πριν λίγα χρόνια με αφορμή μια κριτική για τo μεταγενέστερο άλμπουμ του «Αντιθέσεις» (18/2/2010): «Σέβομαι τον Κώστα Χατζή. Την 50χρονη ιστορία του, την πίστη του σ’ αυτό που κάνει, το στόχο του, που τον υπηρετεί με το ίδιο πάθος, ανεξαρτήτως συγκυριών. Το 2LP “Θυμηθείτε μαζί μου, 18 χρόνια Κώστας Χατζής/ Χατζής ’79” (1979) είναι ένα από τα πρώτα άλμπουμ που αγόρασα (σε κασέτα) –εννοώ το πλήρωσα με δικά μου λεφτά– κι ακόμα τ’ ακούω. Εννοώ, μπορώ να το ακούσω».
Όντως. Και αναφέρομαι κυρίως στο δεύτερο LP, το «Χατζής ’79», που περιελάμβανε στούντιο τραγούδια ενορχηστρωμένα jazzy από τον Κώστα Κλάββα, στο γνωστό κοινωνικό έως και καταγγελτικό στιχουργικό προφίλ, μέσω του οποίου είχε ήδη καταξιωθεί ο καλλιτέχνης. Τραγούδια σαν τα «Στάσου που πας», «Τζακ, Ιγκόρ, Μεχμέτ, Αλμπέρτο», «Αρουραίοι της νύχτας» σε στίχους της Σώτιας Τσώτου («Μια νέα τάξη με πλουτοκράτες και δυνατούς/ μας κοροϊδεύει με συναυλίες για τους φτωχούς/ αχ Μπόμπι Ντίλαν, να κλαίω μ’  έκαναν κάποτε οι στίχοι σου/ τώρα αυτοκράτορα σ’ έχουνε κάνει οι ανθρακωρύχοι σου») και ίσως ένα-δυο ακόμη… To «Θυμηθείτε μαζί μου, 18 χρόνια Κώστας Χατζής/ Χατζής ’79» [Philips, 1979] το είχα αγοράσει σε πειρατική κασέτα και πλέον δεν το έχω. Επειδή θέλω, τώρα, ν’ ακούσω το «Τζακ, Ιγκόρ…» (τραγούδι που δεν υπάρχει στο YouTube), θα το αγοράσω σε 2LP μόλις το βρω μπροστά μου.

Άλλα άλμπουμ του Χατζή, τα οποία είχα αντιγραμμένα σε κασέτες ήταν το «Ανθρώπινα Συστήματα» [Philips, 1977], που μου άρεσε στην αρχή του («Ποτέ δεν θα μάθεις»), αλλά δεν είχα καταφέρει να τ’ ακούσω έως το τέλος και βεβαίως το «Ρεσιτάλ» [Philips, 1976] με την Μαρινέλλα («Σπουδαίοι άνθρωποι αλλά…», «Η αγάπη όλα τα υπομένει» και άλλα τινά). Σε πειρατική κασέτα είχα ένα άλμπουμ με τον… ανύπαρκτο τίτλο «Σε ανάμνηση – Είναι απλό», που περιείχε τραγούδια από το 3LP «Ελπίδα-Δάκης στου Κώστα Χατζή» [Philips, 1977], ενώ από τις κασέτες εταιρειών που είχα αγοράσει (όσο μπορώ να θυμηθώ, γιατί τις περισσότερες δεν τις έχω πλέον) ανάμεσά τους ήταν σίγουρα η «Αναγέννησις Αλόννησος» [Philips, 1968] με το πολύ καλό «Με τη σιωπή στην άκρη των ματιών» και βεβαίως τα γνωστότερα «Δεν βαρυέσαι αδελφέ» και «Ο Στρατής» και ακόμη το τριπλό(;) LP, που είχε χωρέσει σε διπλή κασέτα, «Ο Γιός της Άνοιξης» [Philips, 1974]. Μάλιστα, η δεύτερη πλευρά τής δεύτερης κασέτας (δεν ξέρω πως είναι κατανεμημένα τα τραγούδια στο 3LP) είναι μία από τις ωραιότερες πλευρές με τραγούδια του Κώστα Χατζή, που έχω ποτέ ακούσει. Αυτό το λέω τώρα (δεν το έλεγα τότε). Μου αρέσει δηλαδή όσο και η side A του «Πέτρα και Φως»…

Η πλευρά ξεκινά λίγο χαλαρά στο γνωστό live στυλ του Χατζή, φωνή-κιθάρα-χειροκροτήματα (ακούγονται τα τραγούδια «Οι πόνοι πάντα πόνοι», «Η ζωή είναι σωστή», «Εχθές συνάντησα ένα φίλο»), αλλά γρήγορα «πέφτουν» τα καλύτερα («Ταξίδεψα, ταξίδεψα» σε στίχους Γιοβάννας, «Μήπως σας το’χω ξαναπεί» σε στίχους Σώτιας Τσώτου και «Στο διεθνές το μαγαζί» στίχοι Γ. Παπανικολόπουλος), πριν ξεσπάσει η… ηλεκτρική καταιγίδα (για τα μέτρα του Χατζή, μην παρεξηγηθώ) με το groovy «Είμαι ένας μουσικός» σε στίχους Στέλιου Μάγερ (το τραγούδι υπάρχει στο YouTube – το ακούμε παρακάτω) και όλα τα υπόλοιπα («Ο αναπτήρας», το κλασικό «Εμείς οι ταπεινοί» σε στίχους Σ. Τσώτου και «Η κλωτσιά και το χαρτί» σε στίχους Ηλία Λυμπερόπουλου).

Πολλοί (ανάμεσα και ορισμένοι φίλοι) θεωρούν το συνθετικό προφίλ του Κώστα Χατζή προφανές και άνευ εκπλήξεων, ενώ και για τη στιχουργική του έχουν την γνώμη πως παραείναι απλοϊκή, έως και λαϊκιστική ορισμένες φορές (κάποιος μου το έχει πει κι αυτό), παρότι όλοι τους αναγνωρίζουν μια γνησιότητα. Εδώ, υπάρχει μιαν αντίφαση. Ένας λαϊκιστής υποκρίνεται τον λαϊκό, όταν κάποιος είναι γνήσιος πώς είναι δυνατόν να υποκρίνεται; Αφήνω δε το γεγονός πως εμένα δεν μ’ ενοχλεί εκ των προτέρων (εκ των προτέρων λέω) ο λαϊκισμός. Στις συζητήσεις μας, και γενικώς στο κοινωνικό μας φέρεσθαι, σπέρματα λαϊκισμού χρειάζονται· ιδίως όταν έχουμε απέναντί μας ασεβείς κοσμοπολίτες…

Ο Κώστας Χατζής δεν είχε ποτέ άμεση σχέση με το ροκ, αν και σε διάφορους δίσκους του ροκ ηχοχρώματα ακούγονταν εδώ κι εκεί (είπα για τα άλμπουμ του «Πέτρα και Φως» από το 1971 και «Ο Γιός της Άνοιξης» από το 1974). Γενικά θα έλεγα πως ο Χατζής ήταν πάντα ένας ακατάτακτος τραγουδοποιός, εντελώς μοναδικός σε όλο το ελληνικό τραγούδι, από το ’60 και μετά. Κανένας δεν του μοιάζει και κανένας δεν πλησίασε ποτέ εκείνο που έφτιαξε και άπλωσε μέσα στις δεκαετίες. Από τη στιγμή, λοιπόν, που δεν μπορεί να τον διεκδικήσει κανένας... μπορούν να τον διεκδικήσουν όλοι. Και οι νεοκυματικοί, και οι «έντεχνοι» και οι πιο ποπ (εξάλλου έχει συνεργαστεί με την Ελπίδα, τον Δάκη και άλλους ποπ καλλιτέχνες), ενώ με τον δίσκο του «Ουαί!» θα μπορούσε να τον διεκδικήσει ακόμη και το ροκ (και με την ευρεία και με την στενή έννοια). 
Κατ’ αρχάς ο Χατζής ήταν τότε, το 1973, ιδιαιτέρως δημοφιλής στη νεολαία και τους φοιτητές. Είχε δημιουργηθεί γύρω του η βεβαιότητα ενός κατατρεγμένου καλλιτέχνη, μοναχικού, που τον τοποθετούσε, λόγω χρώματος ή και θρησκευτικών πεποιθήσεων, κάπως στο περιθώριο. Σπανιότατα τον έβλεπες τότε στην τιβί, στα εξώφυλλα των περιοδικών κ.λπ. Ήταν κάπως σαν αποσυνάγωγος ο Χατζής, και αυτό το εκτιμούσαν άνθρωποι, που ένοιωθαν κι αυτοί το δικό τους στρίμωγμα (για τους δικούς τους λόγους, πολιτικούς, κοινωνικούς, θρησκευτικούς, ακόμη και ερωτικούς). 
Τα τραγούδια του, περαιτέρω, ήταν γεμάτα με κοινωνικά μηνύματα (αντιπολεμικά και άλλα), τα οποία μπορούσε να «παίξουν» σε πολλά επίπεδα –ακόμη και αντιδικτατορικά–, ενώ δεν πρέπει να μας διαφεύγει πως σύνθημα «Ουαί!» (έστω και λανθασμένα γραμμένο, ως «Ουέ!») υπήρχε και σε πανό του Πολυτεχνείου. 

Τρία τουλάχιστον τραγούδια από το «Ουαί!» μοιάζει να σχετίζονται με τη δολοφονία του στρατιώτη, αντιρρησία συνείδησης και μάρτυρα του Ιεχωβά, Βασίλη Καραφάτσα, ο οποίος θα βρισκόταν νεκρός τον Ιούνιο του ’71, σε μια σιδηροδρομική γέφυρα του ποταμού Πηνειού, κάπου κοντά στα Τρίκαλα. Η επίσημη εκδοχή «μιλούσε» για αυτοκτονία, αλλά κατά πάσα πιθανότητα ο στρατιώτης είχε υποκύψει λόγω βασανιστηρίων (επειδή αρνιόταν να πάρει όπλο). Η υπόθεση είχε γίνει ευρύτερα γνωστή και ο Χατζής, ευαισθητοποιημένος ων, δεν γινόταν να σιωπήσει (αν και χωρίς να κατονομάζει, εννοείται). Ο κόσμος, που τον παρακολουθούσε, τα αντιλαμβανόταν αυτά και μπορούσε να τα εκτιμήσει. 
Το «Ουαί!» ήταν διπλό LP, και ήταν ζωντανά ηχογραφημένο στο Σκορπιό, στο στέκι, τότε, του Κώστα Χατζή, στην Πλάκα, με τον πρώτο δίσκο να είναι ακουστικός (ο Χατζής και η κιθάρα του) και με τον δεύτερο να περιλαμβάνει κι άλλα όργανα (ντραμς, ηλεκτρική κιθάρα, πιάνο, φλάουτο). Τα πιο ροκ τραγούδια του «Ουαί!», που κυκλοφορεί την άνοιξη του ’73, ήταν τα «Μάθε να μη βαρυγκομάς», «Ένας Γερμανός και μια Εβραία» (γνωστό), «Απ’ τ’ αεροπλάνο» (γνωστότατο), «Αχ και να ήμουν ποιητής», το επίσης γνωστό «Περιστρεφόμαστε» και πάνω απ’ όλα το blues «Έχουν δίκιο για τα χέρια μου», που δεν είχε ακουστεί τότε και θα περνούσε απαρατήρητο.