LEONARD BERNSTEIN τι είναι η τζαζ

«Στη σειρά των μορφωτικών προγραμμάτων του από την τηλεόραση ο Λέοναρντ Μπερνστάιν μίλησε για πολλά μουσικά θέματα: για την “Πέμπτη Συμφωνία” του Μπετόβεν, για την τζαζ, τον Μότσαρτ, τη διεύθυνση ορχήστρας, την αμερικανική μουσική κωμωδία, την μοντέρνα μουσική, την όπερα, τον Μπαχ και άλλα. Τα θέματα αυτά φανερώνουν και την ποικιλία των ενδιαφερόντων του Μπερνστάιν που μεγάλωσε ακούγοντας τζαζ και κλασική μουσική, όπερες και λειτουργίες, τραγούδια και συμφωνίες. Σε μια από τις τελευταίες αυτές παρουσιάσεις, στο κυριακάτικο πρόγραμμα Omnibus της CBS, ο Μπερνστάιν ανέλαβε να ξεκαθαρίσει στο κοινό της τηλεόρασης ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΤΖΑΖ. Ή, όπως λέει ο ίδιος, “να εξετάσουμε τα μουσικά σπλάχνα της τζαζ για να βρούμε μια και καλή τι την κάνει τόσο διαφορετική από τις άλλες μορφές μουσικής”. Ο δίσκος αρχίζει με τον πιο χαρακτηριστικό ήχο όλων των περιόδων της τζαζ το Take the “A” Train, παιγμένο από την ορχήστρα του Ντιούκ Έλλιγκτον. Ακολουθούν μικρά δείγματα από την ποικιλία των ήχων και των μορφών της τζαζ: μπλουζ, ντίξιλαντ, τσάρλεστον, σουίγκ, μπούγκι, μπίμποπ, κούουλ και μάμπο. Η Μπέσι Σμιθ τραγουδάει το Empty Bed Blues, ηχογραφημένο το 1928 με τον Τσάρλι Γκρην τρομπόνι και τον Πόρτερ Γκραίηγκερ στο πιάνο. Με βάση αυτό το μπλουζ, ο Λέοναρντ Μπερνστάιν εξηγεί τα χαρακτηριστικά της μελωδίας της τζαζ, την μπλου κλίμακα, τις μπλου νότες, τα τέταρτα τόνου, παίζοντας ταυτόχρονα πολλά παραδείγματα στο πιάνο ή τραγουδώντας.
Μετά προχωράει στο ρυθμό, τη συγκοπή, τα ηχοχρώματα των οργάνων και της φωνής με ειδικά παραδείγματα, φτιαγμένα από τον ίδιο και τους μουσικούς που συγκέντρωσε για το δίσκο – τον Μπακ Κλαίητον τρομπέτα, Λώρενς Μπράουν τρομπόνι, Μπάστερ Μπαίηλυ κλαρίνο, Κόλμαν Χώκινς τενόρο σαξόφωνο, Φρεντ Γκρην κιθάρα, Έντι Τζόουνς μπάσο, Γκας Τζόνσον ντραμς και με τον ίδιο στο πιάνο.
Συνεχίζει με την ανάλυση της φόρμας και της αρμονίας της τζαζ μιλώντας για τα δωδεκάμετρα μπλουζ, τον αυτοσχεδιασμό, τις παραλλαγές της κλασσικής μουσικής και χρησιμοποιώντας παραδείγματα βασισμένα στη μελωδία Sweet Sue. Το τραγούδι αυτό παίζεται από τρεις ορχήστρες σε τελείως διαφορετικό στυλ, δηλαδή σε ντίξιλαντ, σουίγκ και κούουλ από τον Μπιξ Μπάιντερμπέκε, τον Μπένυ Γκούντμαν και τον Μάιλς Ντέιβις αντίστοιχα.
Ο Λέοναρντ Μπερνστάιν καταλήγει στο ότι τα όρια ανάμεσα στη λεγόμενη “σοβαρή μουσική” και στην τζαζ γίνονται όλο και πιο δυσδιάκριτα, ότι η τζαζ είναι μια μουσική που ανανεώνεται αδιάκοπα και τέλος ότι “είναι μια φρέσκια και ζωντανή τέχνη του παρόντος με γερό παρελθόν και συναρπαστικό μέλλον”». 
Σάκης Παπαδημητρίου
(από το οπισθόφυλλο του δίσκου)

Έμαθα την ύπαρξη αυτού του LP [CBS 82387, 1977] όταν έπεσε στα χέρια μου το πρώτο τεύχος του Jazz & Τζαζ (όχι τον Απρίλιο του ’93 – πρέπει να ήταν προς το τέλος εκείνης της χρονιάς). Ήταν ένα κείμενο του Σάκη Παπαδημητρίου για τον Leonard Bernstein (1918-1990) εκεί όπου, ανάμεσα σε άλλα, αναφερόταν και το original “What is Jazz” [Columbia CL 919] που είχε κυκλοφορήσει προς το 1956-57 στην Αμερική με τον ίδιον τον Bernstein, φυσικά, να επεξηγεί τα «τι» και τα «πώς» της jazz. Έγραφε χαρακτηριστικώς ο Παπαδημητρίου: «Ο δίσκος έχει εξαντληθεί εδώ και πολλά χρόνια, αλλά κασέτα πάντα μπορεί να βρεθεί». Έτσι… εξαντλημένο έχω βρει το άλμπουμ κάμποσες φορές έως τώρα στο Μοναστηράκι και το οποίον αγοράζω πάντα, όταν το εντοπίζω σε αστείες τιμές. Όχι δηλαδή πως δεν αξίζει κάτι παραπάνω (και εννοώ ως άκουσμα, όχι συλλεκτικώς), αλλά, να, όσο λιγότερα δίνεις για κάτι που σ’ ενδιαφέρει τόσο πιο πολύ το ευχαριστιέσαι.
Ο Παπαδημητρίου σε… spoken word (και στηριγμένος προφανώς σε όσα λέει ο Bernstein) εξηγεί τα διάφορα της jazz, σ’ ένα δίσκο βινυλίου που είχε ως παραγωγό τον Στέλιο Ελληνιάδη (πιθανώς, πίσω, να βρισκόταν και ο Τάσος Φαληρέας), ως επιμελητή του cover τον Μίλτο Καρατζά και που σηματοδοτούσε (και αυτός) την εποχή της… τρίτης άνθησης της jazz στην Ελλάδα (με το Jazz Club του Γιώργου Μπαράκου στην Πλάκα, το περιοδικό ΤΖΑΖ, τις ραδιοφωνικές εκπομπές και τις εκδόσεις του Σάκη Παπαδημητρίου κ.λπ.). Όλα αυτά στο δεύτερο μισό της δεκαετίας του ’70.
Κάτι ακόμη. Υπάρχει κι ένα γερμανικό 2LP με τον… ίδιο τίτλο, το “Was Ist Jazz?” [MPS 88.032-2, 1977] που έχει επιμεληθεί ο Joachim-Ernst Berendt (1922-2000) – ο πιο διάσημος promoter της jazz στην παλαιά Δυτική Γερμανία (αργότερα και στη Γερμανία). Αυτό το διπλό LP είναι ακόμη πιο προσωπικό και... αναλυτικότερο από το αμερικανικό και το ελληνικό, με τον Berendt στο ρόλο του Bernstein (ή του Παπαδημητρίου) να επεξηγεί και να προτείνει διάφορα (ακόμη και Sun Ra, ακόμη και Globe Unity Orchestra, ακόμη και Fred McDowell…). Αλλά γι’ αυτό το 2LP και γενικότερα για τον Joachim-Ernst Berendt (προχειρομεταφρασμένο βιβλίο του οποίου κυκλοφορεί και στη γλώσσα μας) θα γράψω άλλη φορά…