ΘΑΝΑΣΗΣ ΒΑΛΤΙΝΟΣ η νουβέλα «Η Κάθοδος των Εννιά» του διακεκριμένου συγγραφέα – και η βραβευμένη μεταφορά της στον κινηματογράφο, το 1984, από τον Χρίστο Σιοπαχά

Το βιβλίο
«Η Κάθοδος των Εννιά» είναι ένα από τα πιο διάσημα λογοτεχνικά έργα του Θανάση Βαλτινού – του διακεκριμένου συγγραφέα και σεναριογράφου, που έφυγε από τη ζωή στις 30 του περασμένου Οκτωβρίου, στα 91 χρόνια του.
Η νουβέλα, γραμμένη το 1959, θα δημοσιευόταν για πρώτη φορά στο περιοδικό «Εποχές» [τεύχος #5, Σεπτέμβριος 1963], με εικονογράφηση από τον Δημήτρη Μυταρά. Ο Βαλτινός ήταν τότε 30 ετών, δεν είχε κυκλοφορήσει ακόμη κάποιο βιβλίο –αυτό θα συνέβαινε σχεδόν μια δεκαετία  αργότερα–, έχοντας στην πενιχρή έως τότε εργογραφία του μόλις δύο διηγήματα («Κατακαλόκαιρο», «Αύγουστος ’48»), δημοσιευμένα σ’ ένα άλλο περιοδικό της εποχής, στο γνωστό μας «Ο Ταχυδρόμος», το 1958 και το 1960 αντιστοίχως.
Οι «Εποχές» ήταν ένα σοβαρό, φιλελεύθερο και κάπως ακαδημαϊκό έντυπο, με λίγες φωτογραφίες. Μια «μηνιαία έκδοση πνευματικού προβληματισμού και γενικής παιδείας», όπως διάβαζες στο εξώφυλλο, που είχε για εκδότη τον Χ.Δ. Λαμπράκη και για διευθυντή τον καταξιωμένο λογοτέχνη Άγγελο Τερζάκη.
Το περιοδικό ήταν ανοιχτό σε απόψεις, έχοντας φιλοευρωπαϊκό και φιλοδυτικό προσανατολισμό, ασκούσε ευπρεπή κριτική στα κομμουνιστικά καθεστώτα (ενταγμένη στη λογική του «ψυχρού πολέμου»), διέθετε κατά καιρούς στήλες και για καλλιτεχνικά θέματα (σχετικές με τη μουσική, τον κινηματογράφο ή τα εικαστικά), αλλά το βασικό μενού του ήταν η καταγραφή και η ανάπτυξη των ιδεών. Δεν θα έλεγα η «πάλη των ιδεών», γιατί το ύφος του περιοδικού δεν επέτρεπε τον οξύ λόγο ή διάλογο. Εκεί δημοσιεύεται για πρώτη φορά «Η Κάθοδος των Εννιά», κάτι που ίσως παραξενεύει εκ πρώτης (και εξαιτίας του θέματός της και λόγω της γλώσσας της). Το λέω, γιατί θα ήταν ενδεχομένως πιο ταιριαστή η δημοσίευση τής «Καθόδου» στο γνωστό περιοδικό της Αριστεράς, εκείνων των ετών, την «Επιθεώρηση Τέχνης».

Θα μπορούσε, όμως, να δημοσιευθεί εκεί; Δύσκολα. Η «Κάθοδος των Εννιά» είναι ένα αφήγημα, που περιγράφει, σε πρώτο πλάνο, την ήττα της Αριστεράς στον Εμφύλιο. Είναι μια μάχη, που δίνεται με άνισους όρους, και γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο η έκβασή της είναι προκαθορισμένη. Είναι μια χαμένη μάχη στο πεδίο του πολέμου, αλλά όχι αναγκαστικά χαμένη στο πεδίο των ιδεών, για όποιον θα κατόρθωνε να επιβιώσει – αν και τούτο μοιάζει περισσότερο με ευχολόγιο, αφού ο συγγραφέας δεν ενδιαφέρεται να δώσει, ο ίδιος, μια συγκεκριμένη απάντηση. Πάντως, σίγουρα, δεν έχουμε να κάνουμε μ’ ένα απαισιόδοξο κείμενο, παρότι θα χρειάζονταν δύναμη και καλή διάθεση, για να το έβλεπαν μ’ αυτό το μάτι οι αριστεροί της εποχής.
Ήδη από τις πρώτες γραμμές της νουβέλας του Βαλτινού αντιλαμβάνεσαι πως έχεις να κάνεις με μια ιστορία από τα χρόνια του Εμφυλίου. Και όντως, αφού τα γεγονότα διαδραματίζονται το καλοκαίρι του ’49, όταν μια ομάδα ξεκομμένων και αποδεκατισμένων ανταρτών, επιχειρεί να διαφύγει από τον κλοιό του εθνικού στρατού, των παραστρατιωτικών οργανώσεων (Μάυδες) και των οπλισμένων χωρικών, που είναι όλοι εναντίον τους (ένα λεπτό σημείο, πάνω στο οποίο μπορεί να γίνει μεγάλη συζήτηση), μέσα από τα βουνά της βόρειας Λακωνίας (και της νότιας Αρκαδίας), οδεύοντας προς το Άστρος μάλλον, κάπου προς τη θάλασσα δηλαδή (γι’ αυτό και «κάθοδος»). Την ιστορία την διηγείται ο 18χρονος Νάσιος, ο μόνος από τους εννιά αντάρτες που θα σωζόταν τελικά. Τώρα, γιατί θα σωζόταν μόνο ένα 18χρονο παιδί, από την ομάδα των εννιά, είναι μάλλον προφανές. Σώζεται κατά μίαν έννοια ο... λιγότερο αμαρτωλός και αυτός που έχει το μέλλον μπροστά του.
Ο ρυθμός, που έχει προσδώσει ο Βαλτινός στην αφήγησή του είναι γοργός, φρενήρης σχεδόν, με τη γλώσσα να σπαρταράει –να είναι πολύ ζωντανή, εννοώ, γεμάτη με ιδιωματικά στοιχεία– και με τους «κοφτούς» διαλόγους να επιτείνουν αυτή την αίσθηση του άμεσου και του αναπόφευκτου. Το λέω, γιατί πάντα περιμένεις κάτι μοιραίο να συμβεί. Και πάντα κάτι συμβαίνει.
Οι σχέσεις ανάμεσα στους αντάρτες περιγράφονται με τα εντελώς απαραίτητα λόγια, καθώς η λιτότητα στην αφήγηση πάει παράλληλα με την ξέρα και την άπνοια του ηλιοκαμένου τοπίου, ενώ με ευδιάκριτες και πάντα σκληρές γραμμές αντιμετωπίζονται και τα διάφορα περιστατικά με τους υπόλοιπους ανθρώπους, με τους οποίους έρχονται σε επαφή οι κυνηγημένοι. Ο Βαλτινός δεν ενδιαφέρεται να εντυπωσιάσει τον αναγνώστη ωραιοποιώντας πρόσωπα και καταστάσεις ή μεγεθύνοντας πάθη και αδυναμίες. Η διάθεσή του είναι εντελώς αντιηρωική, διαποτισμένη από την αγριάδα του χώρου, που συγχρόνως περιγράφει.
Είναι προφανές το γεγονός πως ο συγγραφέας, σ’ ένα πρώτο επίπεδο, δεν παίρνει το μέρος κάποιας παράταξης (είτε του δημοκρατικού στρατού είτε του εθνικού), και πως από το αφήγημά του απουσιάζει παντελώς το ιδεολογικό περίβλημα. Βεβαίως, η μη-θέση μπορεί να σημαίνει «θέση», για τους ιδεολόγους της μιας ή της άλλης πλευράς, κάτι που, οπωσδήποτε, είχε κατά νου ο συγγραφέας – και γι’ αυτό το λόγο, υποθέτω, θα επέλεγε, για τη δημοσίευση της ιστορίας του, όχι ένα στρατευμένο, μα ένα «ψύχραιμο» έντυπο σαν τις «Εποχές», που εκινείτο, χοντρικά, προς το πολιτικό κέντρο.
Το διήγημα, η νουβέλα τέλος πάντων, έκανε μικρή εντύπωση στην εποχή της (σίγουρα η Αριστερά δεν θα ’χε κάποιον ιδιαίτερο λόγο, για να την προβάλλει και να την «επικοινωνήσει») και θα ξεχνιόταν σύντομα – και επειδή ο Βαλτινός είχε ήδη μπλέξει με την συγγραφή σεναρίων για τον κινηματογράφο. (Θέλω να πω πως δεν ενδιέφερε και τον ίδιον να χριστεί στενά «αριστερός συγγραφέας», αφού τέτοιος, εδώ που τα λέμε, δεν υπήρξε ποτέ). Το (σεναριακό) ξεκίνημά του, εν τω μεταξύ, είχε γίνει με μια πρωτόλεια αστυνομική ταινία, την «Ενώ Σφύριζε το Τραίνο» (1961) των Ιάσονα Χαραλαμπόπουλου-Νίκου Χατζηθανάση, με τον Λυκούργο Καλλέργη και τον Στέφανο Ληναίο, για να ακολουθήσει το σενάριο για την (χαμένη μάλλον) πολεμική περιπέτεια του Τρέντυ Ρουμανά «Επιχείρησις “Δούρειος Ίππος”» (1966), με τους Πέτρο Φυσσούν, Γιάννη Βόγλη και Ανέστη Βλάχο, πριν ξεκινήσει η μακριά συνεργασία τού συγγραφέα με τον Θόδωρο Αγγελόπουλο, αρχής γενομένης με την «Αναπαράσταση» (1970).
 
Η συνέχεια εδώ...
https://www.lifo.gr/culture/cinema/i-kathodos-ton-ennia-i-diasimi-noybela-toy-thanasi-baltinoy