ΤΖΩΝ ΚΟΝΤΕΣ τα χέρια

Πρωτοδιάβασα για την ταινία «Τα Χέρια» (1962) του Ελληνοαμερικανού Τζων Κόντες στην Ιστορία του Ελληνικού Κινηματογράφου του Γιάννη Σολδάτου [εκδ. Αιγόκερως, Αθήνα 1982]. Έγραφε επί λέξει ο Σολδάτος: «Ο Τζων Κόντες με τα ‘Χέρια’, μια συμβολική ταινία που πλησιάζει προς τον σουρεαλισμό, προσπαθεί να πλάσει μια ιστορία γύρω από τη δημιουργική και καταστροφική δύναμη των χεριών. Τα ανθρώπινα χέρια φτιάξανε ό,τι τεχνητό βλέπουμε γύρω μας από την αρχαιότητα (όλα αυτά υποδηλώνονται με φωτογραφίες μεγάλων έργων) και αυτά είναι κατά τον Κόντες που μπορούν να στήσουν ή να γκρεμίσουν την υδρόγειο. Όλη η υπόθεση πλάθεται πάνω σε μία μελοδραματική και μια πολεμική σύγχρονη ιστορία, με αρκετή φαντασία. Η ταινία πήρε το βραβείο Μουσικής (Κώστας Καπνίσης)».
Περιττό να πω πως από τότε (από το 1982 δηλαδή) ήθελα να δω αυτό το φιλμ, πράγμα το οποίον τελικώς κατόρθωσα 13-14 χρόνια αργότερα, όταν η παντελώς χαμένη έως τότε ταινία βρέθηκε και αποκαταστάθηκε από την Ταινιοθήκη της Ελλάδος, ίνα προβληθεί στο αφιέρωμα «Κινηματογράφος, Τα Πρώτα 100 Χρόνια» που είχε διεξαχθεί στο Παλλάς, στο διάστημα 15/12/1995-11/1/1996. Στο πολυσέλιδο πρόγραμμα που εξέδωσε το (τότε) Υπουργείο Πολιτισμού, υπό τον Θάνο Μικρούτσικο, διαβάζουμε σχετικώς με την ταινία: «Τα Χέρια του Τζων Κόντες είναι κατ’ αρχήν μια πειραματική όσο και αφηγηματική ταινία, με την έννοια που δίνουμε στη μυθοπλασία. Πειραματική, διότι ο σκηνοθέτης χρησιμοποιεί μόνο τα χέρια για να συνθέσει μια αρμονία κινήσεων, εκφράσεων και συμβολισμών, και αφηγηματική, διότι μέσα από την ιστορία των χειρονομιών διηγείται γεγονότα και πλάθει μύθους. Η χρησιμοποίηση των χεριών και μόνο σε σχέση με την εργασία, το παιχνίδι, τον έρωτα, τις τελετές, τις επικλήσεις, την επικοινωνία, δηλαδή σε όλες τις ανθρώπινες εκφράσεις και πράξεις, είναι το εύρημα πάνω στο οποίο δομείται η ταινία. Ο Τζων Κόντες μ’ αυτή την ταινία παίρνει μια θέση στην κινηματογραφική πρωτοπορία όχι μόνο την ελληνική – μέχρι τότε δεν είχαμε πειραματικό κινηματογράφο στην Ελλάδα – αλλά και την παγκόσμια. Η αποκατάσταση της ταινίας έγινε στην Ταινιοθήκη της Ελλάδος το 1994». (Φωτογραφία από «Τα Χέρια», μία συμβολική ταινία του Τζων Κόντες… χωρίς διάλογο… χωρίς παντομίμα)
Τα Χέρια προβλήθηκαν για πρώτη φορά στο 12th Berlin International Film Festival (22/6-3/7/1962) και τρεις μήνες αργότερα (17-23/9/1962) στην τρίτη Εβδομάδα Ελληνικού Κινηματογράφου, όπως αποκαλείτο ακόμη τότε το Φεστιβάλ Ελληνικού Κινηματογράφου στη Θεσσαλονίκη, – όχι χωρίς προβλήματα, αφού, όπως διαβάζουμε στο δίκτυο, ο σκηνοθέτης αποχώρησε από τα θεωρεία, μαζί με τους συνεργάτες του, γιατί δεν του επετράπη να προλογήσει την ταινία του στο κοινό. Βασικά, δεν επρόκειτο περί πειραματικής ταινίας – ήταν μία παράξενη ταινία, κυρίως λόγω θέματος, αλλά όχι πειραματική, με την έννοια που δίνουμε στο δομικό φιλμ, ή στα φιλμ του Warhol π.χ. – είχε διάρκεια 78 λεπτά, φωτογραφία του Φώτη Μεσθεναίου, σενάριο του Τζων Κόντες, πρωταγωνιστές (ας τους πούμε έτσι, καθότι πρωταγωνιστές ήταν… τα χέρια), την Κάκια Παναγιώτου, τον Αλέξανδρο Δεληγιάννη, τον Στέλιο Βόκοβιτς, την Αντουανέττα Ροντοπούλου (δεύτερη Μις Ελλάς το 1953, σύζυγος του προσφάτως εκλιπόντος Χρήστου «Γράμματα και Αριθμοί» Οικονόμου) και τον μικρό Πέτρου, ενώ φυσικά υπήρχε και μουσική· δύο soundtracks υπογεγραμμένα από τον Θόδωρο Αντωνίου και τον Κώστα Καπνίση! Τι ακριβώς είχε συμβεί;
Δεν είμαι 100% σίγουρος. Φαίνεται, πάντως, πως ο Θόδωρος Αντωνίου ήταν ο πρώτος που έγραψε (κλασικότροπη) μουσική για την ταινία – και μ’ αυτή τη μουσική είχαν προβληθεί «Τα Χέρια» στο Παλλάς το 1995 (ή ’96)· έχω δε την αίσθηση πως μ’ αυτή τη μουσική πρέπει να είχαν προβληθεί και στο Βερολίνο, το καλοκαίρι του ’62. Όμως, στην τρίτη Εβδομάδα Ελληνικού Κινηματογράφου η ταινία είχε προβληθεί με μουσική του Κώστα Καπνίση (1920-2007), η οποία είχε κιόλας βραβευθεί. Το έγραφε και ο Σολδάτος στο βιβλίο του, αναγραφόταν και στο άλμπουμ «Ο Μίμης Πλέσσας Παίζει Philicorda” [Philips 630 112 PL, 1965], εκεί όπου ακουγόταν η σύνθεση του Καπνίση «Τα χέρια», διασκευασμένη σε (εξαιρετική) bossa nova από τον Μίμη Πλέσσα και την ορχήστρα του (επί λέξει: «ΤΑ ΧΕΡΙΑ Bossa Nova (Κ. Καπνίση)/ Βραβείον Φεστιβάλ Κινηματογράφου 1962»). «Τα χέρια» ως τραγούδι (στίχοι Τάσος Μαστοράκης) είχε ερμηνευτεί από τη Γιοβάννα, σ’ ένα 45άρι της Fidelity [7260] από το 1963 (μάλλον).
Για τον Τζων Κόντες δεν γνωρίζω κάτι περισσότερο, εκτός της παρουσίας του, ως John G. Contes, στην ταινία του Rudolph Maté “The 300 Spartans” (1962), στην οποίαν είχε γράψει μουσική ο Μάνος Χατζιδάκις. Η ταινία προβλήθηκε χθες το απόγευμα στον Alpha, όπου την είδα για πρώτη φορά.