JUHANI AALTONEN – HEIKKI SARMANTO φινλανδική jazz σύμπραξη με ιστορία

Η ιστορία της γνωριμίας των φινλανδών jazzmen Juhani Aaltonen και Heikki Sarmanto έχει ήδη συμπληρώσει μισόν(!) αιώνα. Δεν χρειάζεται άλλος λόγος –παρότι υπάρχει– προκειμένου να πω λίγα λόγια παραπάνω…

Η πιο πρόσφατη συνεργασία των Juhani Aaltonen (τενόρο σαξόφωνο) και Heikki Sarmanto (πιάνο) είναι το 2CD “Conversations”, που κυκλοφόρησε πέρυσι από την TUM Records. Οι δύο μουσικοί βρέθηκαν σ’ ένα στούντιο του Γκέτεμποργκ, παρουσιάζοντας μία σειρά κομματιών, φανερώνοντας μοναδική ευχέρεια στο να αυτοσχεδιάζουν (μελωδικώς) σαν να συνθέτουν, κάτι που προϋποθέτει, φυσικά, «κοινή βάση» σφυρηλατημένη μέσα στα χρόνια. Και όντως…

Από αριστερά: Heikki Sarmanto, Kari Hynninen, Carola, Esa Pethman, Juhani Aaltonen, Anssi Pethman. Φωτογραφία του 1961, δανεισμένη από το booklet τής έκδοσης τής TUM Records

Aaltonen και Sarmanto βρέθηκαν για πρώτη φορά μαζί το 1961, ως μέλη μιας μπάντας που… ήταν σαν να μην υπήρξε (αφού ούτε ηχογραφήσεις άφησε, ούτε έδωσε κάποιο live – πρόλαβε όμως να ποζάρει για μία ωραία φωτογραφία!), την οποίαν αποτελούσαν ο Kari Hynninen μπάσο, η τραγουδίστρια Carola, ο σαξοφωνίστας-φλαουτίστας Esa Pethman, ο ντράμερ Anssi Pethman και βεβαίως οι Aaltonen και Sarmanto σαξόφωνο και πιάνο αντιστοίχως. Τον Νοέμβριο του ’61, κι ένα χρόνο αργότερα, τον Νοέμβριο του ’62, οι δυο τους παρακολουθούν τον John Coltrane στο Ελσίνκι (την πρώτη φορά με τον Eric Dolphy στο team και τη δεύτερη με το κλασικό του κουαρτέτο), ενώ για πρώτη φορά εμφανίζονται μαζί, επισήμως, το 1964, για τις ανάγκες ενός τηλεοπτικού προγράμματος. Στα late 60s-early 70s ο Aaltonen βρίσκεται στην ιδρυτική line-up των Tasavallan Presidentti, εμφανίζεται με τον Eero Koivistoinen κ.ά., ενώ ο Sarmanto σχηματίζει τα δικά του σχήματα από τα οποία ποτέ δεν έλειπε ο Aaltonen. Μάρτυρες τα LP “Flowers in the Water” [EMI/Columbia, 1969] με το Heikki Sarmanto Sextet, “Counterbalance” [EMI/Odeon, 1971] με το Heikki Sarmanto Quintet και “Like a Fragonard” [EMI/Odeon, 1971] με το Serious Music Ensemble.

Στα επόμενα χρόνια οι δυο τους θα συναντηθούν στους Nordic All Stars, στην New Music Orchestra (γνωστή, τώρα, και ως UMO Jazz Orchestra), ενώνοντας δυνάμεις σε καμμιά 30αριά ηχογραφήσεις (ψιλοπράγματα δηλαδή…), όπως χαρακτηριστικώς αναφέρει και ο Petri Haussila (ο ιδρυτής της TUM Records). Σημειώνει δε περαιτέρω: «Ο Juhani Aaltonen συχνά λέει πως οι λέξεις δεν είναι πλέον αναγκαίες στη μουσική επικοινωνία του με τον Sarmanto. Οι δυο τους γνωρίζονται πλέον τόσο καλά, ούτως ώστε να επικοινωνούν περισσότερο με τα όργανα παρά με τις λέξεις. Από αυτή τη θεμελιακή εγγύτητα προκύπτει και το ‘Conversations’».

Αποτελούμενο από δύο CD –το καθένα διαρκεί λίγο λιγότερο από μιαν ώρα– το “Conversations” είναι ένα αποκαλυπτικό άλμπουμ. Αποκαλυπτικό όσον αφορά στη μουσική μορφή που μπορεί να λάβει μια γνωριμία και βεβαίως στον τρόπο μέσω του οποίου μετασχηματίζεται αυτή (η γνωριμία) σε υψηλό καλλιτεχνικό έργο. Γιατί, εκείνο που βαραίνει στην περίπτωση των δύο συνθετών-αυτοσχεδιαστών είναι, τελικώς, το αποτέλεσμα – το αισθητικό επιστέγασμα της φιλικής τους σχέσης. Κομμάτια και των δύο, ή μόνο του Sarmanto, καθώς και δύο στάνταρντ (των Arthur Schwartz - Howard Dietz) είναι το υλικό των «Συνομιλιών»… και ας δούμε κάποιες λεπτομέρειες…

Στο πρώτο CD διακρίνεται ένα κάποιο τυπικό. Κάθε σύνθεση του Sarmanto ακολουθείται από ένα αυτοσχεδιαστικό κομμάτι (αυτό έως και το έκτο track – γιατί από ’κει και πέρα υπάρχει ένα στάνταρντ και μία ακόμη σύνθεση του Sarmanto). Το πρώτο κομμάτι έχει τίτλο “When I was with you” και είναι βασισμένο σ’ ένα ποίημα του Gopal Sukhu (αμερικανός ποιητής, συμμαθητής του Sarmanto, γύρω στο ’72, όταν αμφότεροι σπούδαζαν στη Βοστώνη). Στο LP “Open Ear” [Hi-Hat, 1976] ο Sarmanto είχε μελοποιήσει ένα άλλο ποίημα του Sukhu, που είχε τίτλο “Rain hat”. Το “When I was with you” με τους στίχους του Sukhu ακούστηκε στο φερώνυμο CD (2006) του φινλανδού συνθέτη με την τραγουδίστρια Pamela Kilpeläinen, ενώ εδώ μένει «γυμνή» η μελωδία… έρμαιο στις διαθέσεις των Sarmanto/Aaltonen. Τα τρία αυτοσχεδιαστικά κομμάτια (“So much happened”, “…it happened today”, “Just like a dream”) είναι, βεβαίως, πλήρως ενδεικτικά τής έσω δύναμης και της επικοινωνίας των παικτών, ενώ το “Le petit soldat” (αρχικώς με τους αντιπολεμικούς στίχους της Αμερικανίδας Diana Glass) είχε πρωτακουστεί στο “Like a Fragonard” του ’71 με τη φωνή της Maija Hapuoja. Sarmanto και Aaltonen το πιάνουν εδώ μετά από 40 χρόνια… Το “You and the night and the music” των (Schwartz/Dietz) είναι ένα τραγούδι του 1934. Η μελωδία του όμως, έτσι όπως την καθαρίζει ο Aaltonen στο τενόρο, είναι… άχρονη. Το πρώτο CD θα κλείσει με το “Evening prayer” (“Iltarukous” στη φινλανδική) από το LP “Moment Musical” [Hi-Hat, 1978], στο οποίον ο Sarmanto μελοποιούσε στίχους ενός διακεκριμένου συμπατριώτη του ποιητή, του Eino Leino (τραγουδούσε η Hapuoja, στο σχήμα και ο Aaltonen). Βαρύ, αργό κομμάτι, με προγραμματικό, ως φαίνεται, τίτλο.

Το δεύτερο CD ξεκινά με τα “From nothing” και “No work bound me” (βασισμένα, αμφότερα, στα αντίστοιχα ποιήματα της Αμερικανίδας Rika Lesser). Παλαιές συνθέσεις του Sarmanto, αντιμετωπίζονται στο “Conversations” μ’ έναν υποβλητικό, κάπως θρηνητικό τρόπο (ιδίως το πρώτο). Το αυτοσχεδιαστικό “Free souls”, που ξεπερνά τα δέκα λεπτά, είναι ένα κομμάτι «ταυτότητας» για τους δύο παίκτες, με το “War Trane” να συνενώνει κατά τα λεγόμενά τους τις παιδικές τους αναμνήσεις από τον Δεύτερο Πόλεμο (Aaltonen και Sarmanto είναι γεννημένοι το 1935 και το 1939 αντιστοίχως), με τον “lost in the stars” αυτοσχεδιασμό του ύστερου Coltrane (απλώς ένα μοναδικό track). Τα “Alone together” των Schwartz/Dietz (πρωτοηχογραφημένο από την Leo Reisman Orchestra το 1932) και “Evening haze” ολοκληρώνουν το άλμπουμ μέσα σ’ ένα romance κλίμα, και με τις μελωδίες (ακόμη και σ’ ένα ελεύθερο πλαίσιο στην περίπτωση του closing track) σε πρώτο πλάνο.

Επαφή: www.tumrecords.com