SUPER EAGLES – IFANG BONDI popsters αφροκράτορες

Η Γκάμπια είναι μία παράξενη χώρα. Κατ’ αρχήν είναι η μικρότερη της αφρικανικής ηπείρου, αφού έχει έκταση όσο η μισή Πελοπόννησος. Στην ουσία πρόκειται για μία λωρίδα ξηράς που, δυτικά, βρέχεται από τον Ατλαντικό, ενώ απ’ όλες τις άλλες πλευρές συνορεύει με την Σενεγάλη. Ο αγγλογαλλικός ανταγωνισμός στην περιοχή τον 19ον αιώνα, δημιούργησε, επί της ουσίας, αυτό το κράτος, το οποίο σήμερα, αν και ανεξάρτητο, ανήκει στο «στέμμα» (μαζί, εξάλλου, με τις δυτικο-αφρικανικές πρώην αποικίες Νιγηρία, Σιέρα Λεόνε και Γκάνα). Λογικό λοιπόν να πει κανείς πως η Γκάμπια, εθνοτικώς, είναι μία σενεγαλέζικη «επαρχία» (κάποια παλαιότερα στοιχεία αναφέρουν πως το 45% του πληθυσμού της ανήκει στη φυλή των Mandingo, το 19% στη Fula, το 17% στη Wolof), ενώ και από την πλευρά του μουσικού πολιτισμού η παράδοση των griots, έτσι όπως κληρονομήθηκε αυτή από την Αυτοκρατορία των Mande, καθόρισε σε μέγιστο βαθμό την παραδοσιακή και από ’κει την «έντεχνη» μουσική της χώρας.
Οι Super Eagles υπήρξαν αναμφισβήτητα το πρώτο συγκρότημα της Γκάμπια που επιχείρησε να «παίξει» με τις μοντέρνες ρυθμολογίες της εποχής – όχι μόνο τις δυτικές, αλλά και τις, ευρύτερα, τοπικές. Soul, rock, pop, αλλά και κονγκολέζικη rumba, νιγηριανό ή γκαναϊνό highlife και βεβαίως κουβανέζικα cha cha, bolero και pachanga. Στην αρχή αποκαλούντο African Jazz και λίγο αργότερα, εκεί προς τα μέσα του ’60, The Eagles of Banjul· όπου Banjul η πρωτεύουσα της χώρας. Ως Super Eagles εμφανίζονται κατά πρώτον το 1967 και την επόμενη, κιόλας, χρονιά ψηφίζονται «δημοφιλέστερο γκρουπ» στη Σενεγάλη. Η φήμη τους εξαπλώνεται αμέσως έως και την Γκάνα, εκεί όπου θα επιχειρήσουν μία τρίμηνη περιοδεία, πραγματοποιώντας το πρώτο τους recording session, στην Accra (1968)· το session εμφανίστηκε σε 4 45άρια, σε ετικέτα Ghana Film, τα οποία έχουν ακούσει ελάχιστοι στον κόσμο. Το 1969 τούς βρίσκει να περιοδεύουν στην... μητριά πατρίδα Μεγάλη Βρετανία. Ακούγεται παράξενο, αλλά δεν είναι, αφού πολλοί αφρικανοί μουσικοί επισκέπτονταν το Νησί, ήδη από τα χρόνια του ’40 (για να μην πούμε νωρίτερα), μπολιάζοντας την british pop culture, με afro ηχοχρώματα. Και φυσικά δεν έλειψαν οι ηχογραφήσεις· ας θυμηθούμε τον Ambrose Adekoya Campbell, top exotic φιγούρα στο Soho των fifties, τον Fela Kuti που γράφει στο Λονδίνο από τα πρώτα χρόνια του ’60, με τους Highlife Rakers στην αρχή και τους Koola Lobitos στη συνέχεια, τους νοτιοαφρικανούς jazzmen – από μόνοι τους είναι ένα ολόκληρο κεφάλαιο – τον νιγηριανό ντράμερ Ginger Johnson μ’ εκείνο το φοβερό “African Party” στην Saga το 1967, τον Γκανέζο Teddy Osei, ο οποίος πριν το σχηματισμό των Osibisa, το 1969, περιφερόταν στα λονδρέζικα κλαμπ με τους Cat’s Paw και τόσους άλλους. Είχε δημιουργηθεί με άλλα λόγια, στη Βρετανία των late sixties, όλο εκείνο το «περιβάλλον», μέσα στο οποίο θα μπορούσε να ενσωματωθούν με άνεση οι ήχοι των Super Eagles. Έτσι συνέβη. Live λοιπόν και όχι μόνο στο Λονδίνο, αλλά και στο Birmingham και στο Manchester, και βεβαίως η παραγωγή ενός μεγάλου δίσκου, την οποίαν θα αναλάμβανε η Decca εξ ολοκλήρου (μπροστά, ο μηχανικός ήχου David Grinsted, γνωστός, κυρίως, από τις εγγραφές των Caravan, την ίδια εποχή, στην ίδια ετικέτα). Badou Jobe o κιθαρίστας-αρχηγός και ακόμη οι Francis Taylor ρυθμική κιθάρα, hammond, Charles Valentine μπάσο, Modou Cham τενόρο, Malan Gassama κρουστά, συν τρεις τραγουδιστές, οι Paps Touray, Oussou Ndiaye και Dowooda Ndiaye (σύνολον οκτώ – όλοι ποζάρουν στο εξώφυλλο) θα μπουν στο στούντιο της Decca, γράφοντας τα 12 θέματα του “Viva Super Eagles”. Τα τέσσερα «δυτικά», τα οποία χαρακτηρίζονταν soul – ανάμεσά τους και μια ωραία διασκευή στο “Hey Jude” των Beatles – και τα οκτώ afro, τραγουδισμένα στη μητρική τους (Wolof) γλώσσα, και με στίχους που αφορούσαν στη ζωή, τους μύθους και τις παραδόσεις της πατρίδας (ξορκισμοί των κακών, τιμές στη γη των προγόνων, διδακτισμός, η αφρικανική ενότητα κ.ά.). Ένας «πρόγονος» του mbalax, που θα μετέτρεπαν σε top dance φόρμα, χρόνια αργότερα, οι Etoile de Dakar και ο Youssou N’ Dour; Σίγουρα ναι, ακούγοντας τό... μια δεκαετία μπροστά από την εποχή του “Alieu gori-mami”. Το “Love’s a real thing” ξεχώριζε, αλλά και το “Don’t do that to me” και το “False love” ήταν εξαίρετα τραγούδια, πολύ κοντά στο soul ύφος των Equals (του Eddy Grant) και των Jimmy James and the Vagabonds, που, τότε, γκρέμιζαν τα φλόρια στο Νησί. Το άλμπουμ θα κυκλοφορήσει και από τη γαλλική Decca εκείνη την εποχή, ενώ το 2001 η βρετανική RetroΑfric θα δώσει και μία CD-reissue, η οποία εκτός του κανονικού LP, περιείχε το τρίτο και το τέταρτο single του γκρουπ, από το session στην Accra. Και κάτι ακόμη. Στη συλλογή της Luaka Bop “World Psychedelic Classics 3”, που ανθολογεί το “Love’s a real thing”, αναφέρεται ως χρονιά έκδοσης του “Viva Super Eagles” το 1972. Όποιοι έχουν δει τον αυθεντικό δίσκο ξέρουν ότι είναι λάθος...
Περί το 1970 οι Super Eagles αρχίζουν να βλέπουν με άλλο μάτι το ρεπερτόριό τους, αλλά και τη μουσική γενικότερα. Καλά τα δυτικά στοιχεία και οι κουβανέζικοι ρυθμοί, το ζήτημα όμως που ανέκυπτε ήταν πώς θα μπορούσε να εντάξουν στους γενικότερους ηχητικούς προβληματισμούς τους τη μεγάλη παράδοση της χώρας. Μέλη του γκρουπ αρχίζουν να την ψάχνουν με τους τοπικούς ρυθμούς, ενώ ο κιθαρίστας Badou Jobe αποφασίζει να μάθει kora. Ήταν 1972, όταν νοιώθουν έτοιμοι και πάνω στο απόγαιό τους να «κλείσουν» το συγκρότημα – και μαζί του μια εποχή – ανοίγοντας όμως έναν καινούριο δρόμο. Μπροστάρηδες ο κιθαρίστας Badou Jobe και ο τραγουδιστής, περκασιονίστας Paps Touray – όλοι οι υπόλοιποι μουσικοί θα ήταν νεοφερμένοι. Το νέο project θα λεγόταν Ifang Bondi (Να Είσαι Ο Εαυτός Σου) και μέσω αυτού, πια, θα προέβαλλαν το καινούριο υλικό. Senegambian ρυθμοί και μελωδίες, και βεβαίως, τα τοπικά όργανα (kora, balafon, sabar, διάφορα talking drums, djembe), θα «συνεργάζονταν» με την ηλεκτρική κιθάρα, το μπάσο και τα keyboards, παράγοντας... αφρικανική μουσική για Αφρικανούς. Η πρώτη δισκογραφική απόπειρα υπήρξε εντυπωσιακή. Το άλμπουμ “Saraba”, ηχογραφημένο στο Jandeer Night Club του Dakar το 1976 (εκεί απ’ όπου προέκυψε και το μνημειώδες “Une Nuit au Jandeer” των Orchestra Baobab) είναι εξωφρενικό. Το φερώνυμο, σχεδόν 10λεπτο κομμάτι δύσκολα περιγράφεται. Υπνωτικοί ρυθμοί, με κάτι από το spiritual feeling του Αιθίοπα Mulatu Astatke, μελωδίες σχεδόν ψυχεδελικές, ηλεκτρική κιθάρα με εφέ και με ήχο κοντινό στην kora, όταν παίζεται με nyenyemo (ένα μεταλλικό έλασμα, που προσαρμόζεται στο κυρίως σώμα της, «βοηθώντας» την να βγάλει έναν σβουρηχτό ήχο), φωνητικά στη γλώσσα τους και γενικώς, ένα κομμάτι, μια σύνθεση, που δύσκολα μπορεί να «αντιμετωπιστεί» από ένα δυτικό αυτί. Ήταν η μόνη; Όχι, φυσικά. Το εισαγωγικό "Atis-a-tis" είναι ένα αξεπέραστο psych afro-funk, με μαγικά breaks στα κρουστά (Karamo Sabally, Pa Alien Njiel, Samason Gassama κ.ά), το “Xalel dey magg” είναι ένα θεραπευτικό groovy με τον τρόπο του, ενώ τα υπόλοιπα θέματα είναι εκείνο που θα λέγαμε mandingo-jazz· υπό την έννοια της ύπαρξης εντόπιων στοιχείων και αναπτυσσόμενης «ελευθερίας». Το “Saraba” ήταν το άλμπουμ που καθιέρωσε τους Ifang Bondi, ως το πιο δημοφιλές συγκρότημα της χώρας, αλλά και ως ένα από τα πλέον επιδραστικά όσον αφορά στο σενεγαλέζικο mbalax – αν και προς τα μέσα του ’70 κάποια από τα μέλη θ’ αφήσουν το γκρουπ, για να σχηματίσουν (μαζί με άλλους) μία άλλη πολύ σημαντική μπάντα, που κινήθηκε στα χνάρια των Ifang Bondi, τους Guelewar (απαιτείται ξεχωριστή αναφορά - το "Tasito" είναι συγκλονιστικό). Παρ’ όλο τις συνήθεις δυσκολίες, τού να διατηρηθεί ένα γκρουπ για χρόνια μαζί, οι Ifang Bondi δεν το βάζουν κάτω. Μετακομίζουν στην Ολλανδία κι εκεί, μέσα σε μια 15ετία (1983-1998), θα καταφέρουν να ηχογραφήσουν ένα LP και τρία CD, ολοκληρώνοντας, κατά έναν τρόπο, τη διαδρομή τους. Στο “Mantra” (1983) είναι πια 4μελείς – με τους τέσσερις μουσικούς να εμφανίζονται και στο “Saraba”. Badou Jobe μπάσο, κιθάρες, Paps Touray lead φωνητικά, κρουστά, Karamo Sabally κρουστά, Kunion Jarjuty πλήκτρα, κρουστά. Κι εδώ υπάρχουν καταπληκτικά κομμάτια (“Dumo a julo”, “10th anniversary”), τα οποία έσκιζαν στην afroground Ευρώπη, καιρό πριν τα ethnic ξεσαλώματα. Και με τα τρία επόμενα CD τους, “Sanjo”, “Daraja” και “Gis Gis”, οι Ifang Bondi κατόρθωσαν όχι μόνο να διαφυλάξουν το ύφος τους, αλλά και να γνωρίσει η μουσική τους ακόμη μεγαλύτερη αποδοχή, αφού οι κριτικές ήταν πάντα γενναιόδωρες, είτε στα πιο ειδικά περιοδικά (Folk Roots), είτε στα γενικότερα (Q). Ακόμη και με το πιο trad project Tiramakhan Ensemble, με το οποίο θα γράψουν το “Songs from Gambia”, στηριγμένοι κατά βάση σε παραδοσιακά όργανα, οι Ifang Bondi θα πιάσουν κορυφή. Η προσφορά του Badou Jobe στη μουσική θα εκτιμηθεί φυσικά (Σημαντικότερος Αφρικανός Ενορχηστρωτής για το 1999), δίχως όμως το όνομά του να αποκτήσει το status άλλων world famous Αφρικανών, που υπήρξαν πνευματικά του τέκνα. Έτσι, όμως, συμβαίνει.
Δισκογραφία
SUPER EAGLES
1. Viva Super Eagles – UK. Decca WAPS 29 – 1969
–. Viva Super Eagles – FR. Decca 258.069 – 1969
2. Senegambian Sensation – UK. RetroAfric RETRO17CD – 2001 (c)
IFANG BONDI
1. Saraba – SEN. Disques Griot GR 7603 – 1976
2. Mantra – HOL. Interstate Records LPH 8366 – 1983
3. Sanjo – HOL. D&K 860017 – 1989
4. Daraja – HOL. Music & Words MWCD 3009 – 1995
5. Gis Gis – HOL. Music & Words MWCD 3019 – 1998
TIRAMAKHAN ENSEMBLE
1. Songs from Gambia – Sounds of the World SOW 90128 – 1994
Συλλογές (επιλογή)
1. The Music World of Luaka Bop – Jazz & Tzaz 0019-2 – 2002 
(περιέχει το “Love’s a real thing”, μοιράστηκε με το 109 τεύχος του περιοδικού Jazz & Tzaz) 2. World Psychedelic Classics 3: Love’s A Real Thing – Luaka Bop VVR1032442 – 2004 (περιέχει το “Love’s a real thing” των Super Eagles)
3. African Pearls 4, Senegal: The Teranga Spirit – Syllart productions 6098755 – 2006 (περιέχει το “Saraba” των Ifang Bondi)
Βασική βιβλιογραφική πηγή
Graeme Counsel: Mande Popular Music and Cultural Policies in West Africa, εκδ. The University of Melbourne, Melbourne 2006