WEST AFRICA ON MY MIND...

Ο Jack Carneal είναι ένας 41χρονος αμερικανός καθηγητής, ο οποίος, πριν από δέκα χρόνια, πήρε τη γυναίκα του και τον δίχρονο τότε γιο του σ’ ένα μακρινό ταξίδι δίχως (ηχητική) επιστροφή. Όλοι τους εγκαταστάθηκαν σε μία πόλη του αγροτικού Mali, την Bougouni, νοτίως της πρωτεύουσας Bamako· έναν τόπο τον οποίον ο Carneal σφόδρα θ’ αγαπήσει, γνωρίζοντάς τον καλύτερα μέσα από τη μουσική του. Εκεί, μ’ ένα Sony MiniDisc κι ένα μικρόφωνο «εξωτερικής» εγγραφής θ’ αποτυπώσει άγνωστους οργανοπαίκτες και συγκροτήματα, περιπλανόμενος σε παζάρια, πόλεις και χωριά της ευρύτερης περιοχής. Ο Carneal υποστηρίζει πως όλοι οι γνωστοί στη Δύση Μαλινέζοι (Amadou & Mariam, Salif Keita, Habib Koite, Toumani Diabate...) δεν «ακούγονται» από τον τοπικό πληθυσμό, στον οποίον δε λένε τίποτα σχεδόν οι λουστραρισμένες εγγραφές των Παρισίων ή των Βρυξελών. (Είναι αλήθεια πως κάποιοι απ’ αυτούς, τους σημαντικούς οπωσδήποτε μουσικούς, όταν θέλουν να απευθυνθούν στους αυτόχθονες ηχογραφούν ειδικώς γι’ αυτούς). Μάλιστα, στο mySpace ο Carneal αναφέρεται σ’ ένα περιστατικό που μπορεί να είναι «τυχαίο», είναι όμως χαρακτηριστικό. Όταν ρώτησε, κάπου κάποτε στο Mali, έναν ταξιτζή αν γνωρίζει και ακούει τον Ali Farka Toure, τότε εκείνος του απάντησε περιφρονητικά: «αυτόν τον ακούνε μόνον οι tubabu», οι λευκοί δηλαδή. Υπερβολή; Το είπαμε πιο πάνω. Όταν κάποιοι (ορισμένοι, έστω) αισθάνονται ότι... κλέβουν τη ψυχή τους, αντιδρούν με τρόπο «περίεργο». Σκάβουν στο χώμα πιο βαθειά, ανακαλύπτοντας νέα, δικά τους, «διαμάντια». Καιρό αργότερα, όταν ο καθηγητής θα επιστρέψει στην πατρίδα του, κάποιες απ’ αυτές τις «περιφρουρητικές» εγγραφές, καθώς και ορισμένες άλλες, θα προσφερθούν στην εταιρία Drag City από το Σικάγο και θα δουν το φως της CD-γραφίας μέσω της ετικέτας Yaala Yaala. Είμαστε ακριβώς εδώ.

Το άλμπουμ των Pekos και Yoro Diallo [YY001] είναι η αρχή. Πρόκειται για τοπικούς μουσικούς αρκετά δημοφιλείς στην περιοχή, που αποτύπωναν τα τραγούδια τους συνήθως σε κασέτες. Πρέπει να ήταν 1998 ή ’99 όταν έγιναν αυτές οι ηχογραφήσεις, που σφίζουν από μεσμερικό παλμό και ατελείωτη δύναμη. Οι δύο μουσικοί παίζουν «ηλεκτρικό» ngoni (το μαλινέζικο λαούτο), στο οποίο έχουν προασρμόσει μικρόφωνα· κι έτσι, μαζί με τις αναδράσεις και τα «σφυρίγματα», αποτυπώνεται ο άφτιαχτος ήχος ανθρώπων που έχουν μάθει να ζουν στην «ξέρα και την άπνοια», δίχως ωραιοποιήσεις και «φτιαξίματα». Το άκουσμα είναι γήινο, αυθεντικό και μπορεί να συγκριθεί – μόνον ως απλή αίσθηση – με τα κορυφαία talking blues του Big Joe Williams και του Robert Pete Williams. Μπορεί να φαίνεται «τρελό», αλλά ορισμένες φορές αυτοί οι minimal επαναλαμβανόμενοι ρυθμοί και βεβαίως οι «υπόγειες» πεντατονικές μελωδίες σε μεταφέρουν σε άλλα μήκη και πλάτη, σε άλλες παραδοσιακές ή... avant-garde φόρμες, που δεν αιτιολογούνται πάντα από τις πληθυσμιακές μετακινήσεις.

Για το δεύτερο άλμπουμ “Bougouni Yaalali” [YY002] λέει ο Carneal. «Το Μπουγκουνί είναι μια πόλη 20 χιλιάδων ανθρώπων, δυο ώρες δρόμο νοτίως του Μπαμακό. Ιδρύθηκε κάποιες εκατοντάδες χρόνια πριν, στην αρχή ως κυνηγετικό κέντρο. Γύρω από την πόλη υπήρχαν λιοντάρια μέχρι τα μέσα του ’60· μετά εξαφανίστηκαν. Τώρα είναι περισσότερο σταθμός φορτηγών, αν και παλαιότερα ήταν ένα από τα κέντρα της κουλτούρας Wasulu. Παρότι οι κάτοικοι είναι πλέον μουσουλμάνοι, η ‘αρχαία μαγεία’ είναι ακόμη ισχυρή ανάμεσα στον πληθυσμό. Ηχογράφησα αυτή τη μουσική σε τόπους γύρω από το Μπαμακό και το Μπουγκουνί. Η περισσότερη είναι παιγμένη από ngoni στο kamelen στυλ, το στυλ δηλαδή που καθιερώθηκε στα fifties, όταν πλειοψήφισε μουσουλμανική κυβέρνηση. Παρά ταύτα τα τραγούδια υμνούν τους προ-μουσουλμανικούς ήρωες του Mali, όπως φερ’ ειπείν τον Sunjata. Παλιά συνόδευε το κλασικό εξάχορδο donso-ngoni. Αργότερα άλλαξε ο ήχος, αφού το όργανο άλλαξε κούρδισμα και σε συνδυασμό με τη νέα θεματολογία, που έγινε περισσότερο διδαχτική, δημιουργήθηκε το kamelen στυλ και βεβαίως το kamelen-ngoni. Οι παίκτες του ngoni Lassinabe Diakite, Amadou Diakite, Le Vieux και Drissa Sangare συνοδεύονται συχνά από κάποιον που ξύνει έναν μεταλλικό σωλήνα (nkerinye). Απ’ όσο μπορώ να θυμηθώ ηχογράφησα όσα εδώ ακούγονται την 31η Δεκεμβρίου του 1999. Παρακολούθησα κάποιες, λίγες, ώρες, όσα διαδραματίστηκαν μποροστά μου και μπορώ να διαβεβαιώσω πως στα 48 λεπτά που διαρκεί το CD... συμβαίνουν τα πάντα».

Το τρίτο CD είναι μία καταγραφή 42 λεπτών του αγνώστου στη Δύση jeli (griot δηλαδή) Daouda Dembele, από τα περίχωρα της Segou· πόλη στις όχθες του Νίγηρα, βορείως του Bamako. Ο Dembele παίζει μονόχορδο jeli-ngoni και συνοδεύεται από κάποιον που χτυπάει τα χέρια του σ’ ένα κρουστό (μια κολοκύθα). Στην αρχή μας συστήνεται «είμαι ο Νταούντα Ντεμπελέ από την Κανιέ» και από ’κει και πέρα ξεκινά ένα... talking blues, κάποια ιστορία ή πολλές ιστορίες, που μοιάζει να έχουν παλαιά προέλευση. Το συμπεραίνει κανείς όχι από τα λεγόμενα του Dembele, όσο κυρίως από τον ανεπαίσθητο τρόπο που εξελίσσεται η μουσική του, κάπως σαν υπνωτική ακολουθία. Δεν χρειάζεται να είσαι ερευνητής ή μουσικολόγος, προκειμένου ν’ αντιληφθείς πως ό,τι ακούς εδώ δεν έχει καμμία σχέση με εμπόρευμα.