ΦΛΕΡΥ ΝΤΑΝΤΩΝΑΚΗ – ΓΙΩΡΓΟΣ ΠΟΤΑΜΙΑΝΟΣ – ΜΑΝΟΣ ΧΑΤΖΙΔΑΚΙΣ

Τυγχάνω αναγνώστης της Ελευθεροτυπίας από τις αρχές του ’80. Δεν υπάρχει περίπτωση να βγάλω το Σάββατο άνευ Ξανθούλη, Αρανίτση, Φωτόπουλου (όταν γράφει), Παρασκευόπουλου και άλλων και άλλων... Στις διακοπές, στα κορφοβούνια, έκανα κάποια χιλιόμετρα την 21/8 προκειμένου να βρω μια Σαββατιάτικη, διαβάζοντας εκεί, ανάμεσα σε άλλα, και το κείμενο του Αντώνη Μποσκοΐτη (Α.Μ.) «Όταν η Φλέρυ Νταντωνάκη ερμήνευσε τα ‘Δώδεκα τραγούδια Γιώργου Ποταμιάνου’». Ο συντάκτης, παρότι θεωρεί τον εαυτό του fan της Νταντωνάκη (έχει σκηνοθετήσει ένα φιλμ για την τραγουδίστρια – δεν το έχω δει) υπέπεσε σε σφάλματα (σοβαρά ή λιγότερο σοβαρά ας το κρίνει ο καθένας μόνος του), που δεν δικαιολογούνται ούτε για έναν απλό δημοσιογράφο, πόσω μάλλον για έναν θιασώτη, και τα οποία συνδυάζονται με διάφορες άλλες ανακρίβειες και κακές εκτιμήσεις.
Τον Α.Μ. δεν τον γνωρίζω προσωπικώς. Είχα όμως παρέμβει, μία φορά, παλαιότερα στο blog του «Άσματα και Μιάσματα» σχολιάζοντας κάτι. Έτσι, σκεπτόμενος αγαθώ τω τρόπω, είπα να τον επισκεφθώ για δεύτερη φορά στο «σπίτι» του (στο blog του εννοώ) και να του εξηγήσω που ακριβώς τα θαλάσσωσε. Έκανα λάθος. Ενώ τον τίμησα την 28 και 29/8 (γιατί τιμή είναι, για τον καθέναν από μας, όταν μας επισκέπτονται καλή τη πίστει αναγνώστες αφιερώνοντάς μας τον πολύτιμο χρόνο τους), εκείνος ξεπέρασε κάθε όριο αναίδειας, κοροϊδεύοντας με απρεπή και ειρωνικά σχόλια, αποδίδοντάς μου ανύπαρκτες κατηγορίες (ότι είχα επιθετική διάθεση, ότι τον ανταγωνίζομαι, βάζοντας στο στόμα μου λόγια που δεν είπα και άλλα φαιδρά), αποφεύγοντας, εν ολίγοις, το διάλογο επί της ουσίας και καταλήγοντας σε χάχανα, τα οποία εκείνον μπορεί να τον διασκεδάζουν (όπως είπε), αλλά κατ’ εμέ ταιριάζουν μόνο σε μυξοπαρθένες.
Προσπάθησα να κρατήσω τη συζήτηση σ’ ένα υψηλό επίπεδο, προβάλλοντας στοιχεία, αλλά ο Α.Μ. δεν ήταν διατεθειμένος να συζητήσει. Μόνο να επιτεθεί. Με είχε στο μάτι, απ’ ό,τι φαίνεται, από την εποχή που είχα κάνει «κακή κριτική», όπως ο ίδιος λέει, στο soundtrack της ταινίας του «Ζωντανοί Στο Κύτταρο, Σκηνές Rock» (είχα κάνει, απλώς, κριτική). Κι ενώ μέχρι… πρότινος με θεωρούσε «έγκριτο δημοσιογράφο» (όπως επίσης ο ίδιος λέει), μόλις του είπα ότι στην ταινία του ακούγονταν μπαρούφες, πήρε ανάποδες, λέγοντάς μου πως με… λυπάται.
Ο Α.Μ., πτωχός τω πνεύματι, νομίζει ότι τον αντιστρατεύομαι, επειδή ασχολούμαι δημοσιογραφικώς με το ελληνικό ροκ. Εδώ, θα πρέπει να πω πως δεν διεκδικώ καμμία «πατρότητα» και καμμία «αποκλειστικότητα» στο χώρο, κι ούτε έχω ανοίξει καμμία εταιρία consulting, ώστε να… συμβουλεύω την ελληνορόκ κοινότητα. (Εξάλλου, τα μουσικά μου ενδιαφέροντα δεν εξαντλούνται εκεί). Παρότι έχουν απευθυνθεί σ’ εμένα ορισμένοι συγγραφείς (που είναι μετρημένοι στα δάκτυλα), όπως και κάποιοι σκηνοθέτες (κυρίως από την ΕΡΤ) για να ζητήσουν τη βοήθειά μου σε σχετικά θέματα, αρνούμαι, συνήθως με εύσχημο τρόπο, επειδή, βασικά, δεν προλαβαίνω. Ο Α.Μ. νομίζει πως μου τρέχουνε τα σάλια για δημοσιότητες και τσιριτσάντζουλες –δεν ξέρω ποιος του έδωσε αυτό το δικαίωμα– και πως μ’ ενδιαφέρει να συνδέω τ’ όνομά μου με ό,τι ελληνορόκ κινείται στην επικράτεια (ακόμη και με την ταινία του). Αστειότητες. Λόγια-κομπολόγια. Άλλοι αναλαμβάνουν «εργολαβίες» κι είναι «μανούλες» στα καπελώματα…
Ξεκινάει λοιπόν το άρθρο του στην Ελευθεροτυπία, γράφοντας: «Το 1972, την πιο άγρια χρονιά της χούντας…». Πόθεν το 1972 ήταν η πιο άγρια χρονιά της χούντας; Όταν υπάρχει το 1973 με το έγκλημα του Πολυτεχνείου, όταν υπάρχει το 1974 με την προδοσία της Κύπρου, όταν υπάρχει το 1967 και το 1968, τότε που στέναζαν οι Ασφάλειες, τι ακριβώς έκανε το 1972 «την πιο άγρια χρονιά της χούντας»; Τίποτα απολύτως. Απλώς είναι ένα σαθρό εφεύρημα του Α.Μ. προκειμένου να συνεχίσει: «… το ελληνικό τραγούδι έμελλε να σφραγιστεί από τον Μεγάλο Ερωτικό του Μάνου Χατζιδάκι…».
Τι κάνει λοιπόν εδώ ο Αντώνης Μποσκοΐτης (Α.Μ.); Διογκώνει αρνητικώς ένα γεγονός, για να μεγιστοποιήσει θετικώς ένα άλλο. Μόνον που –και δυστυχώς γι’ αυτόν– τα δύο γεγονότα δεν σχετίζονται μεταξύ τους. Έτσι όπως τίθεται το θέμα, είναι σαν να υπονοείται ότι ο Χατζιδάκις έκανε καμμία πράξη αντίστασης, ηχογραφώντας το «Μεγάλο Ερωτικό». Εγώ αυτά τ’ ακούω βερεσέ. Κουβέντες της πλάκας. Όταν άνθρωποι βρίσκονταν εκτοπισμένοι απ’ τα σπίτια τους, άλλοι βασανίζονταν στα κρατητήρια, κι άλλοι, λίγο αργότερα, άφηναν την πνοή τους στο Πολυτεχνείο, κανένας «ερωτικός» όσο… μεγάλος κι αν είναι δεν μπορεί να καλύψει… την αγωνία αυτού του τόπου για ζωή. Πολλώ δε μάλλον όταν ο Χατζιδάκις την ίδιαν εποχή (1972) συνεργαζόταν με τον χουντικό ΕΟΤ, στην ηχογράφηση του τουριστικού άλμπουμ “Greece”, που δεν ήταν άλλο από τον «Σκληρό Απρίλη του ’45» (κυκλοφόρησε μ’ αυτόν τον τίτλο, την Μεταπολίτευση, τον Δεκέμβριο του ’74). Όταν είπα αυτό το πράγμα στον Α.Μ. άρχισε να ψελλίζει κάτι ανοησίες, καταλήγοντας στο απίστευτο πως «ήταν μαγκιά του Χατζιδάκι, αν έβγαλε τέτοια δισκάρα με τον χουντικό ΕΟΤ». Ο άνθρωπος στριμώχτηκε αγρίως κι έκοψε την αλυσίδα…
(το εξώφυλλο του άλμπουμ του χουντικού EOT, που έχει ακριβώς τα ίδια ορχηστρικά με τον "Σκληρό Απρίλη του '45")
Ακριβώς σ’ εκείνο το σημείο παρενέβη ένας φίλος τού A.M., κάποιος jb, για να του δώσει χείρα βοηθείας. Ενώ, λοιπόν, αυτός στην αρχή με κατηγόρησε ότι ήμουν άσχετος και ότι οι ηχογραφήσεις του «σκληρού Απρίλη του ’45» δεν είχαν ηχογραφηθεί τον Οκτώβριο του ’72, όπως υποστήριζα εγώ (κι είναι έτσι), αλλά τον Δεκέμβριο του ’74 (τότε έγινε, απλώς, η επανέκδοση), μόλις αντιλήφθηκε την άγνοιά του και ότι δεν τον έπαιρνε να παριστάνει τον τιμητή, άρχισε τις γαργάρες, λέγοντας κάτι αλαμπουρνέζικα. Ότι ο παραγωγός έδωσε την ηχογράφηση στον χουντικό ΕΟΤ, δίχως να μπορεί να κάνει κάτι ο Χατζιδάκις και τέτοια. Από ’κει δηλαδή που δεν ήξερε καν την ύπαρξη του δίσκου, προσφέρθηκε ο jb να μας εξηγήσει τι συνέβη. «Σουρεαλιστική» κατάσταση. Η φαιδρότητα σε όλο της το μεγαλείο. Δηλαδή, αν ακολουθήσω την υπόθεση εργασίας του jb, ο Πατσιφάς –με τον οποίον συνεργαζόταν τότε ο Χατζιδάκις– αντί να βγάλει το δίσκο στο δικό του label ΝΟΤΟΣ, εκεί όπου έβγαλε και τον «Μεγάλο Ερωτικό», πήγε και τον έδωσε στους συνταγματάρχες, δίχως να ρωτήσει τον Χατζιδάκι. Κι επειδή ο «Μεγάλος Ερωτικός» κυκλοφόρησε προς τον Δεκέμβριο του ’72 (το σημείωμα του Χατζιδάκι στο δίσκο έχει ημερομηνία 28/11/1972), ο Χατζιδάκις δεν ενδιαφέρθηκε καθόλου γι’ αυτήν την (υποτιθέμενη) απρέπεια του παραγωγού του (στον «χουντικό» δίσκο “Greece” αναφέρεται ημερομηνία 10/1972), πηγαίνοντας, μάλιστα, μετά από ένα μήνα (σαν να μην είχε συμβεί τίποτα δηλαδή), να κάνει μαζί του (με τον Πατσιφά εννοώ) τον «Μεγάλο Ερωτικό»! Εδώ είναι τα γέλια… Τι εισέπραξα απ’ αυτό; Την επιτίμηση από τον Α.Μ. πως αποκάλεσα τον Χατζιδάκι «χουντικό». Ενώ εκείνο που είπα είναι πως έχει βάλει τ’ όνομά του σ’ ένα δίσκο, τον οποίον χρηματοδότησε ο χουντικός ΕΟΤ. Είναι το ίδιο; Μόνον οι άνοες θα απαντούσαν «ναι». (το εξώφυλλο του LP των Νταντωνάκη/ Ποταμιάνου στην Margophone)
Ο Αντώνης Μποσκοΐτης (Α.Μ.) υποστηρίζει πως ο δίσκος της Φλέρυς Νταντωνάκη με τον συνθέτη-εφοπλιστή Γιώργο Ποταμιάνο κυκλοφόρησε το 1972 (σώνει και καλά να συνδεθεί ένας μέτριος κατά βάση δίσκος, με τον «Μεγάλο Ερωτικό»).
Ο Α.Μ. φαίνεται πως δεν έχει το original άλμπουμ (λέω φαίνεται), γιατί αν το είχε θα έβλεπε στο label πως το «Δώδεκα Τραγούδια» δεν βγήκε το 1972, αλλά το 1973. Επίσης θα έβλεπε πως το άλμπουμ δεν έχει τίτλο «Φλέρυ», όπως ο ίδιος λέει. Επίσης θα έβλεπε πως δεν βγήκε σε ετικέτα Minos, αλλά Margophone (το δευτεροκλασάτο label του Μάτσα, στο όποιο έσπρωχνε κυρίως επανεκδόσεις λαϊκών και κάποια «ξένα»).
Ο Α.Μ., προφανώς, αραδιάζει τα στοιχεία από το CD, στο οποίο ο δίσκος έχει αλλάξει τίτλο, label, προφανώς χρονιά, ενώ έχει προστεθεί και στο πάνω μέρος του CD-cover η λέξη «Φλέρυ». Δεν είναι, εννοείται, κακό να μην έχει κάποιος το original αντίτυπο (ξαναλέω ότι ο δίσκος είναι μέτριος, για να μην πω αδιάφορος). Είναι όμως θλιβερό να σου λένε πώς ακριβώς έχουν τα πράγματα κι εσύ να σφυρίζεις στον αέρα, βγάζοντας κακίες. (Tο εξώφυλλο του CD - φαίνεται καθαρά ο αλλαγμένος τίτλος, στην πάνω μεριά, "Φλέρυ", καθώς και η αλλαγή του label, κάτω δεξιά "Minos". Η φωτογραφία είναι από την Ε)
Στο άρθρο του στην Ελευθεροτυπία, ο Α.Μ. παραθέτει ένα απόσπασμα συνέντευξης με τον Γιώργο Ποταμιάνο, στο οποίο ο συνθέτης λέει: «… γρήγορα πήγαμε στον Μάκη τον Μάτσα. Ενθουσιάστηκε κι αυτός αμέσως κι έτσι κάναμε το δίσκο που ονομάστηκε ‘Φλέρυ’».
Τώρα, πόσο «ενθουσιάστηκε» ο Μάτσας, ο οποίος έσπρωξε το άλμπουμ στην παρακατιανή Margophone και όχι στη Minos το αφήνω στην κρίση σας. Η εξήγηση που δίνω εγώ είναι πως τα τραγούδια δεν άρεσαν στον Μάτσα (ο άνθρωπος έχει ένα γούστο) και γι’ αυτό τα παραπέταξε. Ο δε Ποταμιάνος διαψεύδεται από τα ντοκουμέντα. Ο δίσκος του, το ξαναλέω, δεν λέγεται «Φλέρυ». O Μποσκοΐτης χάφτει ότι λέει ο καθένας (ακόμη κι αν πρόκειται για τον συνθέτη του άλμπουμ), δίχως να μπορεί να κρίνει αν αυτά που ακούει είναι ορθά ή όχι. Τι σημαίνει, δηλαδή, ότι έτσι τα είπε ο Ποταμιάνος, όταν τα ντοκουμέντα τον διαψεύδουν;
Αλλά κι εκείνο που λέει ο Α.Μ. ότι «Φλέρυ ονομαζόταν και ο παρθενικός δίσκος της Fleury d’ Antonakis, εν έτει 1965, από την προοδευτική και διεθνιστική Vanguard της Joan Baez» είναι… τρέχα-γύρευε, αφού ούτε ο ελληνικός δίσκος λεγόταν «Φλέρυ», ούτε ο αμερικάνικος λεγόταν “Fleury” (λεγόταν “The Isles of Greece” και υπογραφόταν από την Fleury), ούτε βεβαίως η… προοδευτική και διεθνιστική Vanguard ήταν της Joan Baez. Ήταν των αδελφών Maynard και Seymour Solomon, απλώς η Baez ηχογραφούσε εκεί. Φληναφήματα και προχειρολογίες. Έτσι «ανεβαίνει» η Νταντωνάκη; Με το να λέμε ότι ηχογραφούσε στην ίδιαν εταιρία με την Baez; Και τι σχέση έχει η μία με την άλλη; H Νταντωνάκη έβγαλε ένα ηκίστου βεληνεκούς LP στην Vanguard (το οποίον εγώ το θεωρώ κακόγουστο), ενώ η Baez είναι η Baez. (το label του άλμπουμ στην Margophone)
Με το συγκεκριμένο άλμπουμ των Ποταμιάνου/Νταντωνάκη υπάρχει κι ένα άλλο σκοτεινό σημείο. Πριν από μερικά χρόνια είχα βρει στο Μοναστηράκι τον ίδιο δίσκο όχι με το εξώφυλλο που εικονίζει έναν πίνακα του Σπύρου Βασιλείου, αλλά μ’ ένα άλλο… τουριστικό. Δεν τον αγόρασα, γιατί δεν ήθελα να δώσω 20 ευρώ για ένα άλμπουμ που το είχα και δε μου άρεσε ιδιαιτέρως. Είχα όμως την πρόνοια να σημειώσω σ’ ένα χαρτάκι τα στοιχεία του. Τα παραθέτω: Fleury D’ Antonakis sings Yorgos Potamianos “Greek Landscapes and Moods” [Margophone MARGO 8040]. Άλλο εξώφυλλο, άλλος τίτλος, αλλά ίδια εταιρεία, ίδια χρονιά και ίδιος(!) κωδικός “MARGO 8040”. Ο δίσκος δηλαδή φαίνεται πως μπήκε σε δύο διαφορετικά εξώφυλλα! Στο αντίτυπο, μάλιστα, που έχω εγώ, με τον πίνακα του Βασιλείου στο cover, το label έχει το αγγλικό lettering (μάλιστα εκεί το όνομα Fleury αναγράφεται ως Flery, ενώ και το "landscapes" είναι γραμμένο λάθος). Ο Α.Μ. λέει σχετικώς: «Το εξώφυλλό του δεν κοσμούσε κανένα εικαστικό έργο, αλλά μια τουριστική φωτογραφία κοριτσιών με σορτσάκια και παπούτσια-πλατφόρμες που χόρευαν συρτάκι. Αργότερα στην επανέκδοσή του, μπήκε ένας πίνακας του Βασιλείου». Για μένα δεν υπάρχει καμμία επανέκδοση. Ο δίσκος είναι ένας και μπήκε σε δύο διαφορετικά εξώφυλλα. (λεπτομέρεια από το label - αριστερά φαίνεται καθαρά το 1973)
Ας πούμε όμως λίγα λόγια και για τα τραγούδια. Δυο τρεις μελωδίες του Ποταμιάνου κάτι λένε («Παρ’ ένα αστέρι - Παρ’ ένα αστέρι», «Η πόρτα»), οι στίχοι του όμως είναι επιτηδευμένοι. Η ποιητικότητά τους είναι πρωτόλεια, εξαντλούμενη στα βασικά… αξεσουάρ (ήλιοι, φεγγάρια, νύχτες, θάλασσες…). Οι ενορχηστρώσεις είναι για κλάματα. Farfisa και μπουζούκια, αλλά όχι στο ύφος του Bας-Βας (τον Βασίλη Βασιλειάδη εννοώ, όχι τον Γύφτο της Πάνια – αν ήταν σαν του Βας-Βας, κάτι θα λέγανε…), κοντά σ’ έναν ντεραπαρισμένο Καλδάρα ή Σπανό της εποχής. Η Νταντωνάκη είναι, αναμφισβήτητα, το καλύτερο στοιχείο του άλμπουμ. Τι να το κάνεις όμως. Τα τραγούδια δε βοηθούν. Ο Α.Μ. τα βρίσκει συμπαθέστατα, ενώ, όπως λέει δεν στερούνταν καθόλου συνθετικών ιδεών. Διαφωνώ. Αλλά ας πούμε ότι αυτό είναι θέμα προσωπικό, και δεν είναι για αντιπαράθεση. Απεναντίας είναι για αντιπαράθεση εκείνο που λέει ότι είχαν «άμεση σύνδεση με την ‘Κυρά-Γιώργαινα’ και τα χουντοκρατούμενα εν Ελλάδι early 70s».O A.M. είναι από ’κείνους που νομίζουν πως αν ρίξουν στα κείμενά τους μία κούφια αντιχουντική κορώνα, τούτα θα «μεγαλώσουν», αποκτώντας μια «προοδευτικότητα». Τα τραγούδια του Ποταμιάνου δεν έχουν καμμία σχέση με την «Κυρά-Γιώργαινα». Κι εν πάση περιπτώσει τι είχαν τα «χουντοκρατούμενα εν Ελλάδι early 70s»; Μια χαρά ήταν από μουσικής πλευράς. Με Άκη Πάνου, Καζαντζίδη, Σαββόπουλο, Μαμαγκάκη, Ξαρχάκο, Σπανό, Χατζιδάκι, Μαρκόπουλο, Μούτση, Γκαϊφύλλια, Ρωμανό, Εξαδάκτυλο, Καλδάρα, Λοΐζο, Κουγιουμτζή… Μακάρι και τα… χουντοκρατούμενα 2010s να είχαν την ανάλογη ποιότητα.
Ο Αντώνης Μποσκοΐτης κλείνοντας γράφει. «Ήταν ήλιος (η Φλέρυ Νταντωνάκη) αυτοπροσώπως, νεοφερμένος από τη Νέα Υόρκη των γκουρού, των χίπις, των ταβερνών της Αστόρια, του αντεργκράουντ και των μεταφυσικών αναζητήσεων». Απ’ όλα έχει ο μπαξές. Πασπαλίζουμε, όμως, και με λίγο από… αντεργκράουντ μήπως και μας πουν ανίδεους.
Ρε τι καθόμαστε και διαβάζουμε, είπα… και δε μ’ άκουσε κανείς. Κι όπως οριζοντιώθηκα πάνω σ’ ένα περβάζι, κάτω από μιαν οξιά, βγήκα από τα ρούχα μου… (φωτογραφία από το LP "Greece" του Μάνου Χατζιδάκι σε παραγωγή ΕΟΤ)
[Θερμή, θερμότατη παράκληση προς όλους τους αναγνώστες. Ο blogger, ως γνωστόν, παρέχει τη δυνατότητα για προληπτική λογοκρισία των σχολίων. Προσωπικώς, έως τώρα, έχω αρνηθεί να χρησιμοποιήσω αυτή τη δυνατότητα, και θέλω να συνεχίσω να το κάνω. Πρέπει να βοηθήσετε όμως κι εσείς. Επιζητώ, γι’ αυτό, τα σχόλιά σας να είναι κόσμια, ευπρεπή και κυρίως εντός θέματος. Το διάλογο τον αντέχω, όσο σκληρός και να είναι. Ακόμη κι όταν βγαίνει εκτός ορίων. Στην περίπτωση με τον Clapton, όπως είδατε, απάντησα σε όλους (ακόμη και σε όσους δεν έπρεπε) γιατί είχα χρόνο. Τώρα δεν έχω. Οι υποχρεώσεις τρέχουν και πρέπει να δουλέψουμε. Τo blogging είναι δουλειά κι αυτό, και μάλιστα πολύ σοβαρή, αλλά για μένα δεν είναι αμειβόμενη. Να μείνουμε λοιπόν σ’ αυτά που θέτει η ανάρτηση και να μην ξεφύγουμε. Όποιος-α έχει άλλα στοιχεία να παραθέσει, ή άλλες κρίσεις να προβάλλει επί των συγκεκριμένων και μόνο θεμάτων, να το κάνει. Έχω το ενδιαφέρον να τις ακούσω. Δεν θα συζητήσουμε όμως αν ο Χατζιδάκις ήταν χουντικός, που δεν ήταν (κανείς δεν ισχυρίστηκε κάτι τέτοιο), ούτε θα αποτιμήσουμε εδώ το έργο του· είμαι ο έσχατος που θα αμφισβητήσει την αξία του, και δεν πρόκειται να το κάνω. Σας ευχαριστώ πολύ.]