η ποίηση KALEVALA στο rock και πέρα απ’ αυτό...

“Inspired by Tradition” [εκδ. Finnish Music of Information Centre, Helsinki 2004/5] είναι ο τίτλος ενός φινλανδικού βιβλίου (με κείμενα στην αγγλική), το οποίον καταπιάνεται με την παλαιά ποίηση Kalevala και τον τρόπο με τον οποίο διαχύθηκε αυτή σε ολόκληρη τη σύγχρονη μουσική, στη «χώρα με τις χίλιες λίμνες». Υπόδειγμα μεθοδικής και ομαδικής εργασίας, το βιβλίο δημιουργήθηκε από 12 φινλανδούς μουσικόφιλους (folkists, δημοσιογράφους, εθνομουσικολόγους, κριτικούς, παραγωγούς…), οι οποίοι επεδίωξαν να συνθέσουν το σύνολο των επιδράσεων που άσκησε η Kalevala στη λεγόμενη κλασική, στο λαϊκό τραγούδι, στην jazz, το rock και την pop, επηρεάζοντας τις μεγαλύτερες μουσικές προσωπικότητες της χώρας, τα τελευταία 150 χρόνια.Η Kalevala, το εθνικό φινλανδικό έπος, πρωτοτυπώθηκε σε τρεις διαφορετικές εκδοχές το 1835, το 1849 και το 1862. Αποτελείται από 50 runos (ραψωδίες να τις πούμε) και συνολικώς 22.795 στίχους, οι οποίοι αντλήθηκαν (από παλαιότερες πηγές) από τον Elias Lonnrot (1802-1884), κατά το πρότυπο της Ιλιάδας του Ομήρου. Kalevala είναι, κατά μίαν έννοια, μία ποιητική ονομασία της Φινλανδίας, που σημαίνει η «γη των ηρώων Kaleva» (γιατί υπάρχουν και οι αντι-ήρωες Pohja). Αρχηγός των «γιών της Kalevala» είναι ο σοφός Vainamoinen, άρχοντας με θεϊκό προγονικό. Άλλοι χαρακτήρες του έπους είναι ο Ilmarinen (κάτι σαν τον Ήφαιστο), που σφυρηλάτησε τα «ταβάνια του Ουρανού», ο τυχοδιώκτης, γυναικάς Lemminkainen, η Luonnotar, με ρόλο που αντιστοιχεί σ' εκείνον των Μοιρών της Ελληνικής Μυθολογίας, ο τραγικός ήρωας Kullervo, ενώ δεκάδες είναι οι τοπωνυμίες, οι οποίες έχουν – να το πούμε – το ανάλογό τους στη δική μας μυθολογία. Η Kalevala, όπως και η Ιλιάδα εξάλλου, δεν απαγγελόταν, αλλά τραγουδιόταν και στο βιβλίο υπάρχουν αρκετά τέτοια δείγματα, τα οποία, όχι παράξενα, έχουν τη βάση τους στους αρχαίους ελληνικούς τρόπους.
Η μουσική περιήγηση ξεκινά από τα παραδοσιακά-λαϊκά τραγούδια runos, τα οποία αποτελούσαν κοινή συνισταμένη Φινλανδών, Καρελίων, Εσθονών και άλλων διαφόρων, περί τη Βαλτική λαών. Η προφορική παράδοση διέσωσε πολλά απ’ αυτά, ιδίως στην Καρελία (το μεγαλύτερο κομμάτι της σήμερα ανήκει στη Ρωσία – εκεί όπου συνορεύει με την Φινλανδία), εξαιτίας της πιο «ελεύθερης» (έναντι του λουθηρανισμού) ορθόδοξης παράδοσης. Σήμερα, τα runos θεωρούνται μουσειακό είδος, αφού χάθηκε μέσα στο πέρασμα του χρόνου ο κώδικάς τους (τόσο ο μουσικός, όσο και ο στιχουργικός-κοινωνικός). Βασικό όργανο που συνόδευε τα runos, ήταν το 5χορδο βαλτικό ψαλτήριο kantele, το οποίο διατηρείται μέχρι σήμερα (ακόμη και ηλεκτρικώς ενισχυόμενο). Ένα από τα γκρουπ που κομίζουν, τώρα, κάτι απ’ αυτήν την παλαιά μουσική παράδοση είναι οι Värttinä, δημοφιλέστατοι στη Φινλανδία. Μάλιστα, πριν από μερικά χρόνια είχαν συνεργαστεί με τον συνθέτη του Bollywood A.R. Rahman (γνωστός για το OST του “Slumdog Millionaire”) στο ανέβασμα του musical “Lord of the Rings” (το έπος Kalevala, εξάλλου, απετέλεσε βάση για τον Tolkien στον «Άρχοντα των Δακτυλιδιών»).
Στο χώρο της κλασικής μουσικής δεσπόζει, βεβαίως, το όνομα του Jean Sibelius, όμως πριν απ’ αυτόν οι Axel Gabriel Ingelius, Karl Collan και κυρίως ο Fredrik Pacius με την «πριγκίπισσα της Κύπρου» το 1860, μετέφερε στο πεντάγραμμο μέχρι και τις περιπλανήσεις του Lemmiinkainen στα ελληνικά νησιά! Όσον αφορά στον Sibelius οι τίτλοι, και μόνον αυτοί, των έργων του (Karelia, Kullervo Op.7, Lemminkainen-sarja, Luonnotar Op.70, Pohjolan tytar, Tapiola, Kyllikki…) φανερώνουν τους ισχυρούς δεσμούς της μουσικής του με το έπος Kalevala. Φυσικά, στο χώρο αυτό έως και σήμερα, στη «μοντέρνα κλασική» και την avant-garde δηλαδή, πολλοί φινλανδοί συνθέτες καταφεύγουν μονίμως στους παλαιούς μύθους· οι Kalevi Aho, Herman Rechberger, Jarmo Sermila, Jouko Linjama, Pekka Jalkanen κ.ά. ενώνουν στοιχεία της Kalevala με τον μινιμαλισμό ή την abstract ηλεκτρονική – μαθαίνουμε από το βιβλίο.
Στην jazz η Kalevala δεν υπήρξε λιγότερο επιδραστική. Η αφορμή γι’ αυτό θα πρέπει να αναζητηθεί σε μιαν ευρύτερη τάση για επαφή με τις ρίζες, που συνεπήρε (και) την σκανδιναυική σκηνή μετά τα μέσα του ’60. Χαρακτηριστικό γκρουπ της περιόδου ήταν οι Karelia, ένα κουαρτέτο αποτελούμενο από τους Seppo “Paroni” Paakkunainen φλάουτο, βιολί, σοπράνο, Ilpo Saastamoinen κιθάρες, Pekka Sarmanto μπάσο, Edward Vesala ντραμς, φωνή, το οποίο συνδύαζε το αυτοσχεδιαστικό πνεύμα με τη folk παράδοση. Ηχογράφησαν δύο (ή μάλλον δυόμισι) άλμπουμ εκεί γύρω στο ’71, τα οποία, σε… φυσικές μορφές, δεν εντοπίζονται και τόσο εύκολα. Το πρώτο είχε τίτλο “Suomi Pop” [Finnlevy SFLP 9509], το δεύτερο “Suomi Pop 2” [Top Voice LP 514] και το… μισό “Nunnu” [Blue Master SPELL 301] (το άλλο μισό ανήκε στην Nunnu Big Band). Με το ίδιο όνομα, Karelia, εμφανίστηκε και μία άλλη μπάντα το 1983(;), την οποία οδηγούσε ο παλαιός κιμπορντίστας των Wigwam Esa Kotilainen (άφησε ένα τουλάχιστον LP).
Λογικώς, πιο εύκολα εντοπίζεται το πρώτο άλμπουμ των Piirpauke [Love LRLP 148] από το 1975. Η μπάντα του Sakari Kukko δίνει τα ρέστα της στην trad σύνθεση “Konevitsan kirkonkellot”. Οι ίδιοι, το 2000, έδωσαν επίσης το CD “Kalevala Spirit” [Rocadillo]. Ο Petri Silas που έχει γράψει το σχετικό άρθρο αναφέρει επίσης ως χαρακτηριστικές του πνεύματος Kalevala διάφορες συνθέσεις του κιμπορντίστα Esa Kotilainen (μάλλον εννοεί τους «δεύτερους» Karelia), του Heikki Sarmanto (“Kalevala Fantasy”, 1990), του Pekka Pohjola (“Live in Helsinki and Tokyo”, 1995), και τα πιο κοντινά χρόνια των Suhkan Uhka (“Suhka”, 2003). Ακόμη, το “Kullervo” LP του Edward Vesala από το 1986 και βεβαίως το άλμπουμ του με τους Sound & Fury “Lumi”, ηχογραφημένο για την ECM τον Ιούνιο του ’86.
Τέλος, στο χώρο της pop, του παλαιού progressive rock, του σύγχρονου rock και του heavy metal συναντούμε εκ νέου κάποιες χαρακτηριστικές περιπτώσεις. Οι Wigwam είναι η μπάντα που παρουσίασε ήδη από το 1970 ένα είδος rock με κάποια εμφανή παραδοσιακά στοιχεία (η σύνθεσή τους “Haato” από 45άρι του 1970, αλλά και το άλμπουμ τους “Nuclear Nightclub” στη Virgin, το 1974). Οι Kalevala Orchestra (1972) δανείστηκαν όνομα απλώς, παρουσιάζοντας ένα prog-rock χωρίς εμφανή «καρελιανά» ηχοχρώματα. Οι CMX και ο Ismo Alanko βάδισαν την τελευταία δεκαετία στους ίδιους δρόμους. Και βεβαίως η επική καταιγίδα της Kalevala δεν θα μπορούσε ν’ αφήσει ασυγκίνητους τους μεταλλάδες Ajattara, Amorphis, Ensiferum και Insomnium, όλοι με ηχογραφήσεις που αγαπήθηκαν, βασικά, στη Φινλανδία.
Φυσικά – για να συμπληρώσω λίγο και τα του βιβλίου –, η Kalevala επηρέασε, κυρίως μέσω του Sibelius, και μη φινλανδούς μουσικούς και συγκροτήματα. Οι Σουηδοί Spotnicks φερ’ ειπείν με το, κάτι από surf, instro “Karelia” έφθασαν στην κορυφή του ιαπωνικού top το 1966 (η περιοχή της Karelia ήταν γνωστή και ως Swedish Karelia). Οι Nice του Keith Emerson στο δεύτερο LP τους “Ars Longa Vita Brevis” [Immediate, 1968] διασκευάζουν το “Intermezzo” από την “Karelia Suite” του Sibelius. Από την “Karelia Suite” όμως περνάνε τόσο οι Beggar’s Opera στο “Act One” [Vertigo, 1970], στο πρώτο κομμάτι της b side “Raymond’s Road”, όσο και οι Portsmouth Sinfonia στο “Hallelujah” [Transatlantic TRA 285, 1974], το οποίο όμως δεν έχω ακούσει (μέλοι τους ήταν οι Michael Nyman, Brian Eno, Gavin Bryars κ.ά.). Οι Σουηδοί Anekdoten, επίσης, έχουν σύνθεση με τίτλο “Karelia” στο LP τους “Vemod” [Colours, 1993]. Σίγουρα, υπάρχουν κι άλλοι…
Το “Inspired by Tradition” είναι ένα πολύ καλό βιβλίο γραμμένο από fans της μουσικής, απευθυνόμενο σε fans αναγνώστες. Έχει άψογη δομή και πλήρες παράρτημα ονομάτων για άμεση και εύκολη χρήση. Προτείνεται δε και ως «μέτρο» για ανάλογες προσεγγίσεις σε άλλους τόπους και ίσως χρόνους…
Επαφή: http://is.gd/fck7n

(Πατήστε http://is.gd/fbNhO για τα πρώτα δύο LP των Karelia – τα είχε δώσει παλαιότερα το Mutant Sounds)