JAN JOHANSSON ιστορικές στιγμές

Έχει περάσει μια δεκαετία από τότε που αγόρασα το άλμπουμ του σουηδού πιανίστα Jan Johansson (1931-1968) “Jazz pa Svenska/ Svenska Folklatar” [megafon, 1964]. Από ποικίλα διαβάσματα εκείνης της περιόδου υπήρχε η πληροφόρηση πως επρόκειτο για ένα ιστορικό άλμπουμ της swedish jazz, ένα από τα πρώτα στα οποία αποκτούσε πλήρες νόημα ο όρος. Τι σήμαινε δηλαδή swedish jazz κατά τον Johansson, αλλά και για μερικούς ακόμη συνοδοιπόρους του της ίδιας εποχής (Bengt-Arne Wallin, Lars Gullin…); Το εξής, σήμερα, απλό. Η διερεύνηση ενός τρόπου εναρμονίσεως μέσω του οποίου θα επικοινωνούσαν οι παραδοσιακοί ρυθμοί της χώρας (οι πόλκες βασικά), με τις γενικότερες jazz αντιλήψεις για τον αυτοσχεδιασμό και τη σύνθεση. Το αποτέλεσμα, όσον αφορά στο “Jazz pa Svenska”, ένα άλμπουμ μόνο για πιάνο (Johansson) και κοντραμπάσο (Georg Riedel), που ξεκίνησε να ηχογραφείται τον Φεβρουάριο του 1962, για να ολοκληρωθεί τον Μάιο του ’64, υπήρξε όχι απλώς εντυπωσιακό, αλλά και καθοριστικό για την εξέλιξη της jazz στη Σουηδία. Κομμάτια όπως το “Visa fran Utanmyra” ή το “Visa fran Rattvik” αποτέλεσαν ακλόνητα στάνταρντ μέσα στα χρόνια, αναδεικνύοντας το “Jazz pa Svenska” ως το πιο εμπορικό (σουηδικό) jazz άλμπουμ όλων των εποχών.
Ο Johansson, που έφυγε νωρίς από τη ζωή (στα 37 του) ύστερα από αυτοκινητικό δυστύχημα, έπαιξε πιάνο για τον Stan Getz με τον οποίον και ηχογράφησε (προσφάτως κυκλοφόρησε σε ετικέτα Riverside το CD “Stan Getz at Nalen/ with Jan Johnasson/ Live in the Swedish Harlem”, που περιλαμβάνει εγγραφές από το 1959), ενώ υπήρξε ένας από τους πρώτους Ευρωπαίους (αν όχι ο πρώτος), που κλήθηκαν από τον Norman Granz στις περιοδείες και τα κονσέρτα Jazz at the Philharmonic του 1959 (πάντα ως μέλος του Stan Getz Quartet).
Προσφάτως (2011), η ACT Music, τιμώντας τον σημαίνοντα μουσικό, κυκλοφόρησε το άλμπουμ In Hamburg, το οποίον περιλαμβάνει ποικίλες ηχογραφήσεις των ετών 1965-68 (υπάρχει και μία μεταθανάτια, του 1973), που συνέβησαν στο Αμβούργο, τη βοηθεία (κάποιες φορές) της NDR-Studioband και των NDR Jazzworkshops· δηλαδή της στούντιο μπάντας και των jazz εργαστηρίων της Norddeutscher Rundfunk (Ραδιοφωνία της Βορείου Γερμανίας).
Με τον Georg Riedel (κι εδώ) ως βασικό συνεργάτη, αλλά και με τις παρουσίες ανά track, των Bengt-Arne Wallin, Eje Thelin, Arne Domnerus, Jan Allan, Lennart Aberg, Rune Gustafsson, Egil Johansen κ.ά., της αφρόκρεμας δηλαδή των παικτών της σουηδικής σκηνής της εποχής, το “In Hamburg” δεν μπορεί να είναι τίποτα λιγότερο από ένα πανόραμα της swedish jazz των sixties.
Από τα δεκατρία θέματα του CD, ας το πω από την αρχή, τα έξι είναι σουηδικά παραδοσιακά, τα τέσσερα συνθέσεις του Johansson, δύο είναι στάνταρντ (το “Nature boy” του Eden Ahbez, το “Yesterdays” του Jerome Kern), ενώ ένα είναι σύνθεση του Riedel. Ξεκινώντας από τα πρώτα (τα παραδοσιακά) εκείνο που διακρίνεται αμέσως είναι η κυριαρχία του υλικού από το “Jazz pa Svenska”· μάλιστα, στην πλειονότητά τους, οι συνθέσεις αυτές αποδίδονται μόνον από τους Johansson και Riedel, όπως ακριβώς και στον συγκεκριμένο δίσκο. Τι να πει κανείς γι’ αυτά τα θέματα; Είναι, απλώς, ανεπανάληπτα. Το “Visa fran Utanmyra”, το “Emigrantvisa”, το “Visa fran Rattvik” αφήνουν μία μαγική μελαγχολία, ένα αίσθημα βαθέως ποιητικού ρομαντισμού, όχι πολύ διαφορετικό (στη βάση του) εκείνου που άφηνε την ίδιαν εποχή, με τις ανάλογες κινήσεις, ο Krzysztof Komeda στην Πολωνία, ο Vagif Mustafazadeh στην π. Σοβιετική Ένωση, αν θέλετε ακόμη-ακόμη και ο Γάλλος Jacques Loussier (λίγο νωρίτερα), με τη δική του εργασία πάνω στον Bach. Από τα στάνταρντ, το “Nature boy” είναι, με μία λέξη, μοναδικό. Η NDR-Studioband ζωγραφίζει είτε στο background, είτε μπροστά συμπλέοντας στη γνωστή μελωδία με τον πιανίστα, ενώ το φλάουτο του Claes Rosendahl είναι εκείνο που προσφέρει στο κομμάτι τα απαραίτητα φυσικά vibes. Από τις προσωπικές, τώρα, συνθέσεις του Johansson εκείνο το οποίον αναγιγνώσκεται αμέσως είναι η μελωδική ευχέρειά του, αλλά και η ικανότητά του να συνδυάζει romance και cinematic ατμόσφαιρες, με την πρωτοπορία της εποχής· το κομμάτι “3,2,1 - go!”, είναι απολύτως χαρακτηριστικό της δικής του μοναδικής γραφής.
Το άλμπουμ θα κλείσει με μία σύνθεση ηχογραφημένη το 1973 από τους Arne Domnerus σαξόφωνο, κλαρινέτο, Rune Gustafsson κιθάρα και Georg Riedel μπάσο, που δεν είναι άλλη από το θέμα που ετοίμασε ο Johansson, λίγο πριν φύγει απ’ τη ζωή, για το πρώτο επεισόδιο της σουηδικής τηλεοπτικής σειράς Pippi Långstrump (1969)· τη γνωστή και στην Ελλάδα ως Πίπη η Φακιδομύτη (βασικός χαρακτήρας παιδικών βιβλίων της Astrid Lindgren). Ένα παγκοσμίως γνωστό παιδικό τραγούδι ενός μεγάλου jazzman, εδώ (στο CD εννοώ), σε μία εκτέλεση για γονείς. Ή για θείους…