η jazz, οι beat poets, το rock

Σε κεντρικό βιβλιοπωλείο, πριν από λίγες μέρες, ψάχνοντας στους πάγκους με τις νέες (και σχετικώς νέες) εκδόσεις έπεσα πάνω στο βιβλίο του Γιάννη Λειβαδά «Τα οράματα μιας απίθανης γενιάς/ Στοιχεία για την beat generation» [εκδ. Κέδρος, Αθήνα 2011] το οποίον και ξεφύλλισα. Φυσικά, ένα βιβλίο δεν το διαβάζεις όρθιος, ξεφυλλίζοντάς το στα βιβλιοπωλεία, αλλά μπορεί να εντοπίσεις ένα-δυο σημεία του που να σου προξενήσουν μιαν εντύπωση. Κι επειδή αυτό συνέβη, με τον εν λόγω ανάγνωσμα, σημείωσα σ’ ένα χαρτί δυο αποσπάσματα (μπορεί να υπάρχουν κι άλλα), τα οποία δεν με βρίσκουν καθόλου μα καθόλου σύμφωνο (τα θεωρώ τραβηγμένα και ατυχή). Να πω, πρώτον, πως το βιβλίο δεν το αγόρασα γιατί πήρα κάτι άλλο (το έχει αγοράσει φίλος, όμως, και θα το δανειστώ κάποια στιγμή για να το διαβάσω όπως πρέπει) και δεύτερον, πως τον Γιάννη Λειβαδά τον εκτιμώ ως ποιητή (και ως μεταφραστή), δεν κατανοώ όμως με τίποτα αυτή την εμμονή του με την jazz (δεν είναι ανάγκη να την κατανοώ – καταλαβαίνετε πώς το λέω). Ό,τι σχετίζεται με τους beat poets και την jazz έχει υψηλό νόημα για τον Λειβαδά, ενώ ότι σχετίζεται με το rock και τους μπητ το νόημα εκμηδενίζεται (αν δεν είναι ανύπαρκτο). Γράφει επί λέξει ο Λειβαδάς: «Ο Γκίνσμπεργκ από τις αρχές της δεκαετίας του ’60 άρχισε να χάνει σταδιακά την ποιητική του πυγμή και αποτέλεσε μία ‘beat revolution icon’, απορρόφησε την ποπ κουλτούρα της εποχής (ή απορροφήθηκε απ’ αυτήν), και κατέληξε να περάσει το κατώφλι του ‘popular’ θιάσου». Και λίγο πιο κάτω: «Στην Ελλάδα ως επί το πλείστον κατεγράφησαν εκκωφαντικές αστοχίες για τη ζωή και το έργο των μπιτ(…). Χαρακτηριστικές είναι οι περισσότερες από τις περιπτώσεις. Εμφανίστηκαν πολλαπλά άρθρα και αφιερώματα, γεμάτα ανακρίβειες και σοβαρά λάθη, με το απαιτούμενο παραμορφωτικό ψιμύθιο μιας ‘μπιτνικίτιδας’, τη σύγχυση του μπιτ με την άνοστη γενιά του ροκ εντ ρολ...» κ.λπ., κ.λπ.
Για να το ξεκαθαρίσω –κάτι που ισχύει όχι μόνο για το rock, την jazz και την beat ποίηση– κατά την προσωπική μου άποψη (και όχι μόνο τη δική μου) η Τέχνη, σε οποιαδήποτε μορφή της, αποκτά το πλήρες νόημά της όταν γίνεται pop, popular δηλαδή και αφορά στα πλήθη. Τότε εμφαίνεται η όποια κοινωνική της διάσταση, τότε μπορεί να επηρεάσει τους πολλούς προς το καλύτερο (ή το χειρότερο). Όσο παραμένει περιθωριοποιημένη και ερμητική, αναπτυσσόμενη μέσα στα πλαίσια μιας κάστας, αυξάνει το ποσοστό των εσωστρεφών χαρακτηριστικών και του κυνισμού της, ελαττώνοντας εκείνο του κοινωνικού της αντικρίσματος. Ο Ginsberg λοιπόν είναι σημαντικός, όχι μόνο γιατί έγραψε το «Ουρλιαχτό» (και γι’ αυτό φυσικά και για όλα τα υπόλοιπα ποιήματά του), αλλά γιατί κατάλαβε εγκαίρως που τελειώνει η «παρέα» και που αρχίζει η κοινωνία. Έτσι, λοιπόν, εκείνο που λέει ο Λειβαδάς πως «από τις αρχές της δεκαετίας του ’60 άρχισε να χάνει σταδιακά την ποιητική του πυγμή και αποτέλεσε μία ‘beat revolution icon’, απορρόφησε την ποπ κουλτούρα της εποχής (ή απορροφήθηκε απ’ αυτήν)» εγώ το μεταφράζω διαφορετικά. Είναι ευτύχημα το ότι ο Ginsberg δεν πήρε και πολύ στα σοβαρά το ρόλο του ως beat ποιητή και επέλεξε, στη διαδρομή, να ανακατευθεί με την ανερχόμενη νεανική γενιά του folk και εν συνεχεία του rock, να γνωρίσει και να επηρεάσει τον Dylan και να παρευρεθεί σε κάθε μικρό ή μεγάλο hippie ή μη hippie event της δεκαετίας του ’60. Εν αντιθέσει δηλαδή με τον αντι-κομμουνιστή Kerouac –τον οποίον ο Λειβαδάς τον έχει περί πολλού– που απεδείχθη (ήταν) συντηρητικός του κερατά και που θεωρούσε πως το κίνημα των hippies ήταν κομμουνιστικός δάκτυλος και πως πήγαινε κόντρα στην πατριωτική Αμερική (γι’ αυτό υποστήριζε, ο Kerouac, και τον πόλεμο στο Βιετνάμ), ο Ginsberg συμπορεύτηκε με το αντιπολεμικό κίνημα και το γενικότερο κίνημα της αντικουλτούρας και ταξιδεύοντας σε όλο τον κόσμο (και βεβαίως στην Ελλάδα) δεν παρέλειπε να ρίχνει παντού το σπόρο της αμφισβήτησης, υπερασπιζόμενος τις απανταχού σπίθες και φυσώντας τες ώστε να γίνουν πυρκαγιές.
Και δεν ξέρω σε ποιους αναφέρεται ο Λειβαδάς όταν σημειώνει πως στην Ελλάδα «εμφανίστηκαν πολλαπλά άρθρα και αφιερώματα, γεμάτα ανακρίβειες και σοβαρά λάθη, με το απαιτούμενο παραμορφωτικό ψιμύθιο μιας ‘μπιτνικίτιδας’», όταν όμως γράφει για τη «σύγχυση του μπιτ με την άνοστη γενιά του ροκ εντ ρολ...» δεν μας τα λέει απλώς χοντρά, έως πολύ χοντρά, αλλά μας οδηγεί να αντιληφθούμε, ακόμη μία φορά, το που ακριβώς λαθεύει η Τέχνη όταν αναπτύσσεται ερήμην της κοινωνίας.