ΑΛΕΞΗΣ ΣΟΛΟΜΟΣ ο Άγιος Βάκχος

Πέθανε χθες σε ηλικία 94 ετών ο Αλέξης Σολομός (δεν ήξερα πως ζει – έτσι συμβαίνει με όσους γερνούν, εγκαταλείποντας τα «φώτα»). Ο Σολομός υπήρξε ένας από τους μεγαλύτερους έλληνες θεατρανθρώπους του εικοστού αιώνα·  και αυτό θα το υποστηρίξουν οι επαΐοντες του χώρου, δεν θα το πω εγώ. Προσωπικώς, θα θυμάμαι πάντα το όνομά του για ένα εντυπωσιακό βιβλίο που πρωτοκυκλοφόρησε το 1964, αλλά και αργότερα, στα πρώτα χρόνια του ’70 [Πλειάς], όπως και μία ακόμη (τελευταία;) φορά το 1987 [Δωδώνη]. Αναφέρομαι στο Ο Άγιος Βάκχος, ένα συναρπαστικό αφήγημα που αποκαθιστά ανθρώπους, καλλιτέχνες, γεγονότα και καταστάσεις αγνοημένους και αγνοημένα από την κακοποιημένη Ιστορία, εστιάζοντας στα χρόνια του χριστιανικού (βυζαντινού) Μεσαίωνα, και ανακαλύπτοντας την κοινή γραμμή, την κομμένη κλωστή που ένωνε την αρχαία μουσική και το θέατρο με τη βυζαντινή συνέχεια των (προτείνω το βιβλίο, κυρίως, σε κάτι «καμμένους» ευρωπαϊστές, που έχουν την τάση να μηδενίζουν απληροφόρητοι). Τον Άγιο Βάκχο στη δεύτερη έκδοσή του, τον είχα διαβάσει όταν ήμουν φοιτητής και –περιττό να το πω– είχα εντυπωσιαστεί· και όχι επειδή ήμουν νέος. Δυστυχώς, όμως, πήγε… δανεικός κι αγύριστος (ως συνήθως συμβαίνει με τα «φοιτητικά» βιβλία – διατηρώ κι εγώ εξάλλου στη βιβλιοθήκη μου άλλα «δανεικά κι αγύριστα») και έκτοτε τον ψάχνω. Ψάχνω δηλαδή την έκδοση τής Πλειάδος…

Ένα από τα πρόσωπα που αποκαθίστανται (δεν ξέρω αν είναι η ορθότερη των λέξεων) στον Άγιο Βάκχο είναι κι εκείνο του Αρείου (250/260 μ.Χ.-336 μ.Χ.), τον οποίον η Εκκλησία μάς τον παρουσιάζει μόνον ως έναν «αιρετικό» πρεσβύτερο από την Αλεξάνδρεια, που καταδικάστηκε από την Α Οικουμενική Σύνοδο (325 μ.Χ.). Ο Άρειος υπήρξε ένας από τους μεγαλύτερους συνθέτες της πρώτης βυζαντινής περιόδου, υπεύθυνος εν πολλοίς όχι μόνο για την γέννηση και την ταυτοποίηση της βυζαντινής μουσικής (ό,τι πιο κοντινότερο στην αρχαιοελληνική μουσική), αλλά και για την θεατρική συν τω χρόνω προσαρμογή τής Θείας Λειτουργίας (ότι πιο κοντινότερο στο αρχαίο θέατρο), συνθέτοντας διάφορα έργα (από τα οποία τίποτα σχεδόν δεν διασώθηκε – τα κατάπιε το μένος των εχθρών του) πατώντας πάνω στους αρχαιοελληνικούς τρόπους. Φυσικά, καταδικάστηκε, οι οπαδοί του κυνηγήθηκαν, τα έργα του καταστράφηκαν, για τον ίδιο λένε πως τον δηλητηρίασαν… Επειδή, όμως, οι καινοτομίες του απεδείχθησαν ελκυστικότατες για το πλήθος, φρόντισε να τον αντιγράψει, πρώτος, ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος, φτιάχνοντας δικούς του ύμνους (στα πρότυπα των ύμνων του Αρείου δηλαδή) για τις ανάγκες του δικού του ποιμνίου· των «κανονικών» Χριστιανών εννοώ και ουχί των «αιρετικών». Ακόμη και ο Ιωάννης ο Δαμασκηνός, τέσσερις αιώνες αργότερα, φαίνεται πως βάσισε την περίφημη «Οκτώηχό» του, πάνω στην «Θάλεια» (το «θηλυπρεπές μιμόρχημα» του Αρείου κατά τον Γρηγόριο τον Θεολόγο).

Να τι γράφει στον «Άγιο Βάκχο» ο Αλέξης Σολομός (αντιγράφω από το Λεξικό της Ελληνικής Μουσικής τού εκλιπόντος Τάκη Καλογερόπουλου): «Επειδή είναι παράλογο να δεχτούμε πως ο Αλεξανδρινός πρεσβύτερος (σ.σ. ο Άρειος) σατίριζε τη θρησκεία του, θα πρέπει μάλλον να δούμε σ’ αυτό το ‘κωμωδούμενα’ ένα χαρακτηριστικό για το σύστημα της θεαματικής κι ακροαματικής λειτουργίας, που ο Άρειος πρώτος, καθώς φαίνεται, είχε εγκαινιάσει. Και δεν μπορεί να μη συλλογιστή κανένας –δίχως να πρέπει γι’ αυτό να ’ναι αιρετικός– πως αν στην εκατοντάχρονη διαμάχη ανάμεσα σε αρειανούς και ορθοδόξους είχαν επικρατήσει τελικά οι πρώτοι, η θεατρική τέχνη θα ’χε βλαστήσει πιο πλούσια στο Βυζάντιο και η χριστιανική Ευρώπη θα ’χε αποκτήσει πολύ νωρίτερα το θέατρό της». Και τη μουσική της εννοείται! Έστω κι έτσι, όμως, δεν παύει ακόμη και ο Μπετόβεν να χρωστά τα πάντα σ’ έναν... αιρετικό!