ΑΔΕΛΦΟΙ ΚΑΤΣΙΜΙΧΑ beat poetry

Στην… παράδοση των CD-βιβλίων του τελευταίου καιρού εντάσσεται και το πιο πρόσφατο άλμπουμ των Αδελφών Κατσιμίχα, υπό τον τίτλο “Beat Poetry” [Λύχνος/ Μετρονόμος, 2012]. Βασικά, έχουμε να κάνουμε μ’ ένα βιβλίο 19Χ14, 108 σελίδων, κι ενός ενθέτου CD. Ας πω λοιπόν από την αρχή πως πρόκειται για μία έκδοση με «λάθος» τίτλο· καθότι, όταν κάποιος διαβάζει στο εξώφυλλο “beat poetry” και από κάτω το όνομα «Αδελφοί Κατσιμίχα» εκείνο το οποίον οφείλει να υποθέσει είναι πως οι Κατσιμιχαίοι γράφουν δική τους… beat poetry μελοποιώντας την. Στην πραγματικότητα όμως δεν συμβαίνει αυτό. Εκείνο που συμβαίνει είναι μία σειρά απαγγελιών αποσπασμάτων ποιημάτων των Harold Norse, Gregory Corso, Allen Ginsberg, Michael McClure κ.ά. στη γλώσσα μας, από δικές τους μεταφράσεις (έστω κι αν έχουν συμβουλευτεί προγενέστερες μεταφραστικές εργασίες, όπως οι ίδιοι γράφουν), οι οποίες (απαγγελίες) απλώνονται πάνω από δικές τους ροκο-μπαλαντικές επενδύσεις. Ξεκινώντας, έτσι, από τον τίτλο, εγώ νομίζω πως θα έπρεπε να είναι περισσότερο στοχευμένος και πιο περιγραφικός, ξέρω εγώ… οι Αδελφοί Κατσιμίχα επενδύουν μουσικώς ποιήματα των Norse, Corso, Ginsberg κ.ά. – κάτι τέτοιο τέλος πάντων. Κάτι εν πάση περιπτώσει, που να μην δημιουργεί παρανοήσεις και να σχετίζεται απολύτως μ’ εκείνο που συμβαίνει.

Το βιβλίο ξεκινά μ’ ένα κείμενο του Χάρη και του Πάνου, γραμμένο τον Δεκέμβριο του 2011, το οποίο βρίθει ανακριβειών. Ενώ αναφέρονται στο… σωτήριον έτος 1971, γράφουν πως «ούτε ένα μουσικό περιοδικό της προκοπής δεν υπήρχε εκτός από τους Μοντέρνους Ρυθμούς» (εννοώντας τους Μ.Ρ. που κυκλοφορούσαν από την 1/4/1964 έως τις αρχές του ’68, όπως αναφέρουν σε μια σημείωση). Η πλάκα είναι ότι Μοντέρνοι Ρυθμοί ξαναϋπήρχαν (για τελευταία φορά) στις αρχές του 1972 (ως Μοντέρνοι Ρυθμοί/13-19), αλλά αυτό είναι σίγουρο πως το αγνοούσαν οι Αδελφοί Κατσιμίχα (το αποδεικνύει η σημείωση). Και βεβαίως το 1971-72 υπήρχαν κι άλλα μουσικά περιοδικά κι εφημερίδες όπως το Σώου, το... σκέτο 13-19 και κυρίως η Μουσική Γενιά (που ήταν της προκοπής). Παρακάτω λένε πως «ψαχνόμασταν με τους Αμερικάνους, γιατί αυτοί ήξεραν από πρώτο χέρι αν έβγαλαν καινούριο δίσκο οι Doors», όταν δίσκοι των Doors κυκλοφορούσαν τουλάχιστον από το 1970 σε ελληνικές εκτυπώσεις και μπορούσε κάποιος να τους βρει πιο εύκολα (δίχως να καταφεύγει σώνει και καλά στους… Αμερικάνους). Φερ’ ειπείν το 45άρι “Roadhouse blues/ Back door man” [Elektra 33.001], τα LP “L.A.Woman” [Elektra EL-404] και “Full Circle” [Elektra EL-408], που είχαν τυπωθεί από τη Lyra το 1971-72 και δεν ξέρω ποια άλλα ακόμη. Αναφέρονται, περαιτέρω, στο κείμενό τους στο Τζαζ Κλαμπ του Μπαράκου (που είναι στέκι της Μεταπολίτευσης και άρα άσχετο με το θέμα), γράφουν πως το Panderma του Λεωνίδα Χρηστάκη ήταν περιοδικό του ’71 (ενώ το πρώτο τεύχος κυκλοφόρησε στο τέλος του ’72), πληροφορώντας μας πως πρωτοκυκλοφόρησε τη δεκαετία του ’50 (μάλλον το συγχέουν με τον Κούρο, που όντως πρωτοκυκλοφόρησε την Άνοιξη του 1959 και ξανά μετά τον Απρίλη του ’71), λέγοντάς μας –και αυτό έχει βάση– πως από το Panderma (ή μήπως και από τον Κούρο;) γνώρισαν την beat αμερικανική ποίηση, αφού στα περιοδικά του Χρηστάκη εμφανίζονταν ποιήματα των Ginsberg, Corso, Ferlinghetti… Τέλος πάντων. Είναι παρά πολλά απ’ αυτά που γράφουν οι Κατσιμιχαίοι για τα οποία έχω άλλη, διαφορετική γνώμη κι εν πάση περιπτώσει μετά από τόσα χρόνια δεν περίμενα να ξαναδιαβάσω σε κείμενο κουβέντες του στυλ «σίγουρα το ροκ ήταν πάντα λίγο επικίνδυνο».

Περνώντας στις μεταφράσεις θα ήθελα να σταθώ σε κάτι που μ’ ενόχλησε. Οι Κατσιμιχαίοι γράφουν πως η συγκεκριμένη δουλειά είναι αφιερωμένη σε παλαιότερους μεταφραστές (Σπύρος Μεϊμάρης, Άρης Μπερλής, Δημήτρης Πουλικάκος, Γιάννης Λειβαδάς κ.ά.) καθότι όπως τονίζουν «οι μεταφραστικές τους εργασίες, τα εισαγωγικά σημειώματα, τα κείμενα και τα δοκίμιά τους (σ.σ. των παλαιοτέρων), ήταν για μας πολύτιμες πηγές πληροφόρησης, σιωπηλή παρέα, έμπνευση και ενθάρρυνση, έτσι ώστε να φέρουμε σε πέρας τη δική μας προσπάθεια για μετάφραση-απόδοση των κειμένων που διαλέξαμε, για να χτίσουμε αυτό το σύνθετο πόνημα, λόγου και μουσικής». Ρίχνοντας μια ματιά λοιπόν στα ένδεκα μεταφρασμένα ποιήματα (υπάρχει κι ένα δωδέκατο track, αλλά δεν είναι ποίημα, αφού σ’ αυτό ακούγονται αποσπάσματα από τα “The Place of Dead Roads” και “Naked Lunch” του William Burroughs) διαπιστώνω πως τα έξι προέρχονται από το βιβλίο Ποιητές του Κόσμου/ Ανθολογία Μπιτ Ποίησης [εκδ. Ροές, Αθήνα 2003] σε μετάφραση Γιάννη Λειβαδά, δύο αφορούν στο «Ουρλιαχτό», που και αυτό έχει μεταφραστεί από τον Λειβαδά στην ωραία δίγλωσση έκδοση Άλλεν Γκίνσμπεργκ Ουρλιαχτό [εκδ. Άκρον, Καλαμάτα, 2001] και η οποία ξαναβγήκε, αναθεωρημένη, στον Ηριδανό το 2007, τα υπόλοιπα δύο είναι και αυτά ποιήματα του Ginsberg μεταφρασμένα επίσης από τον Λειβαδά (υπάρχουν στο δίκτυο), ενώ το έσχατο είναι ένα ποίημα του Charles Bukowski, ο οποίος δεν είχε κάποια στενή σχέση με τους beats· για πολλούς δεν λογίζεται ως beat writer (ο ίδιος, επίσης, δεν το επιζητούσε) και προσωπικώς δεν θα τον ανέφερα καν σε μία beat έκδοση. Κι ενώ λοιπόν δεν αναφέρονται οι συγκεκριμένες ελληνικές εκδόσεις με τις μεταφράσεις του Λειβαδά (ασχέτως αν τον ευχαριστούν ειδικώς οι Κατσιμιχαίοι), που θα ήταν κάτι χρήσιμο σε τελευταία ανάλυση, αναφέρονται οι αμερικανικές(!), λες και οι Κατσιμιχαίοι είχαν κατά νου μόνο τα αγγλόφωνα κείμενα και όχι τα (μεταφρασμένα) τής γλώσσας μας!! Έτσι, κι επειδή δεν υπάρχουν μελοποιήσεις ποιημάτων, αλλά, απλώς, απαγγελίες πάνω σε μουσικές, είναι παντελώς αδικαιολόγητη και η οποιαδήποτε «αλλαγή», από τη στιγμή που οι υπάρχουσες μεταφράσεις είναι δεδομένες (και αξιόπιστες).

Κοιτώντας λοιπόν το ποίημα τού Harold Norse «Αποκάλυψη από ηλεκτροεγκεφαλογράφημα» στη μετάφραση του Λειβαδά (στον τόμο των εκδόσεων Ροές) διαβάζω: «Η ομπρέλα που άνοιξε έγινε μια μεγάλη μαύρη/ κουνουπιέρα που μπορούσε να χωρέσει χίλιους ανθρώπους/ η χειρολαβή τράβηξε την προσοχή μου/ φτιαγμένη από κίτρινο σκαλιστό ελαφαντόδοντο/ μεγαλύτερη από ανθρώπινο κεφάλι και πλατύτερη». Οι Κατσιμιχαίοι γράφουν το εξής: «Η ομπρέλα που άνοιξε/ έγινε μια μεγάλη μαύρη τέντα/ που θα μπορούσε να χωρέσει/ και χίλιους ανθρώπους/ Η χειρολαβή, φτιαγμένη από κίτρινο σκαλιστό ελαφαντόδοντο/ μεγαλύτερη από ανθρώπινο κεφάλι/ και πιο πλατιά/ τράβηξε την προσοχή μου». Το «πλατύτερη» που γίνεται «πιο πλατιά» και η «κουνουπιέρα», που μετατρέπεται (άραγε πώς;) σε «τέντα» δεν συνιστούν μετάφραση. Δεν έχω υπ’ όψιν μου το πρωτότυπο, για να ξέρω αν πρόκειται για «κουνουπιέρα» ή για «τέντα» (από αίσθηση εμπιστεύομαι περισσότερο τον Λειβαδά), αλλά αν είναι έτσι τότε η αλλαγή της λέξης είναι παντελώς ακατανόητη. Θα μπορούσα να αιτιολογήσω την αλλαγή μόνο αν είχαμε πραγματική μελοποίηση (και ουχί απαγγελία) και η νέα λέξη (η «τέντα») βοηθούσε ενδεχομένως σε κάποια ρίμα (ή στο ρυθμό του τραγουδιού). Όταν όμως υπάρχει απαγγελία, τότε δανείζεσαι μία έγκυρη μετάφραση και απαγγέλεις. Δεν κάθεσαι να προσποιηθείς ότι μεταφράζεις.

Ακόμη ένα παράδειγμα. Στο «Τραγούδι» του Allen Ginsberg ο Λειβαδάς μεταφράζει: «Το βάρος του κόσμου/ είναι η αγάπη./ Κάτω απ’ το φορτίο της μοναξιάς,/ κάτω από το φορτίο/ της δυσαρέσκειας/ το βάρος,/ το βάρος που κουβαλάμε/ είναι η αγάπη». Οι Κατσιμιχαίοι λένε: «Το βάρος του κόσμου είναι αγάπη./ Κάτω απ’ το άχθος της μοναξιάς/ κάτω απ’ το άχθος του ανεκπλήρωτου./ Το βάρος που φέρουμε/ Είναι αγάπη». Για να δούμε τι γράφει και ο Ginsberg: “The weight of the world/ is love./ Under the burden/ of solitude,/ under the burden/ of dissatisfaction/ the weight,/ the weight we carry/ is love”. Δεν χρειάζεται να πω πως η μετάφραση του Λειβαδά είναι ακριβής (και η ακριβέστερη των δύο). Το «άχθος» είναι λόγια λέξη και δεν «κολλάει» με την ποίηση του Ginsberg, το “dissatisfaction” είναι σωστά μεταφρασμένο ως δυσαρέσκεια και όχι ως ανεκπλήρωτο (άσχετο) και το βάρος το κουβαλάμε (για να γίνεται πιο… κουραστικό) δεν το φέρουμε. Συμπέρασμα; Όταν γνωρίζεις τη μετάφραση του συγκεκριμένου ποιήματος (όπως, λογικώς, τη γνώριζαν και οι Κατσιμιχαίοι) δεν πας να το μεταφράσεις από την αρχή (είναι ματαιόδοξο). Χρησιμοποιείς την ήδη υπάρχουσα (μετάφραση) και τελειώνει η ιστορία. Να μη συνεχίσω…

Πάμε όμως και στα της μουσικής. Υπάρχουν ορισμένοι –ανάμεσα σ’ αυτούς και ο Λειβαδάς– που ισχυρίζονται ότι η beat ποίηση (από μουσικής πλευράς) είναι προνομιακός χώρος της jazz. Έχω διαφωνήσει με αυτό και εν συντομία έχω καταγράψει κάποιες απόψεις στην ανάρτηση η jazz, οι beat poets, το rock (http://is.gd/4avewd), τον προηγούμενο Μάρτιο. Οι Κατσιμιχαίοι επίσης δεν συμμερίζονται τη συγκεκριμένη άποψη· γι’ αυτό κι η μουσική τους στο “Beat Poetry” έχει άμεση σχέση με το rock. Εξάλλου και οι ίδιοι ανακάλυψαν τον Ginsberg, ας πούμε, όχι από τον Thelonious Monk και τον Sonny Rollins, αλλά από τον Bob Dylan, τον Tom Waits και τους Beatles. Έτσι λοιπόν οι μουσικές τους είναι ή rock (και blues – μην το ξεχνάμε το blues), ή εμφανίζουν μέσα από τη γενικότερη «ροκότητά» τους και κάποιες επεκτάσεις προς τους ήχους της φύσης (έτσι όπως εκείνοι αποκτούν οντότητα μέσω των ινδικών φλάουτων, των ζουρνάδων, της ιρλανδέζικης φλογέρας…). Υπάρχουν τρία θέματα στο “Beat Poetry” που ξεχωρίζουν. Το track υπ’ αριθμόν 4, που επιγράφεται «Μολώχ» και που αποτελείται από κάποιους στίχους από το μέρος II του «Ουρλιαχτού» του Allen Ginsberg. Εδώ, η μουσική δεν είναι τόσο rock, έχει προγραμματισμό, και θυμίζει κάπως το ethnic-trance της δεκαετίας του ’90. Ο Θύμιος Παπαδόπουλος χειρίζεται κλαρίνο και πιάνο, ενώ ο Πάνος Κατσιμίχας απαγγέλει. Το δεύτερο track είναι το υπ’ αριθμόν 9 «Καρδιά στο κλουβί» του Charles Bukowski. Ένα σκληρό, κυνικό ποίημα, το οποίο ο Πάνος Κατσιμίχας και οι φίλοι του Βαγγέλης Ζήσης και Κώστας Παπαδούκας (αμφότεροι «καραβάνες» του ελληνικού ροκ, με συμμετοχές στα συγκροτήματα των 70s Νώε, Sunset κ.ά.) το μεταχειρίζονται με ωραίο τρόπο. Το τρίτο είναι το απόσπασμα από το Ι μέρος του «Ουρλιαχτού». «Είδα τα καλύτερα μυαλά της γενιάς μου…» κ.λπ. Ο Γιάννης Σπάθας παίζει τα blues στην κιθάρα του όπως ο ίδιος ξέρει καλύτερα απ’ όλους και ο Πάνος Κατσιμίχας μ’ ένα νωχελικό, τρεμάμενο τρόπο, απαγγέλει γι’ αυτούς «που τρελαθήκανε στις φυλακές, με τη γοητεία της πραγματικότητας στις καρδιές, που τραγουδούσαν γλυκά μπλουζ στο Αλκατράζ».

Η έκδοση περιλαμβάνει ακόμη κείμενο για την beat generation και τους βασικούς εκπροσώπους της και (άχρηστα) βιογραφικά των Ginsberg, Burroughs, Kerouac, Corso, Bukowski, McClure, Micheline και Norse (τα περισσότερα εκ των οποίων – δεν κάθισα να τα δω ένα-ένα – αποτελούν μεταφράσεις από την Wikipedia). Υπάρχουν όμως κι εδώ λάθη (όπως και παραλήψεις και ασάφειες) όχι μόνο σε ονόματα (“Thelonius” αντί του σωστού “Thelonious”, “Ma Raineyt” αντί του σωστού “Ma Rainey”) και σε χρονολογίες (το «Ουρλιαχτό» το τραγούδησε η Χαρά Αργυροπούλου το 1982 και όχι το ’83), αλλά και σε γενικότερα θέματα. Οι Κατσιμιχαίοι γράφουν πως τον «χαρακτηρισμό ‘beat generation’ χρησιμοποίησε πρώτος ο Κέρουακ, το 1948, σε μια συζήτησή του με τον συγγραφέα Τζων Κλέλον Χολμς, ο οποίος μάλιστα εξέδωσε το 1952 μια νουβέλα για την ‘beat generation’ με τίτλο ‘Go’ (1952), μαζί με ένα μανιφέστο στο περιοδικό The New York Times: ‘This is the beat generation’». Για μένα έπρεπε να γίνει σαφές το πότε ακριβώς… τυπώθηκε η λέξη beat (αν υπάρχει κάποιο ενδιαφέρον σ’ αυτό δηλαδή) και όχι ποιος την είπε πρώτος σε ποιον. Όπως έχει γραφεί άπειρες φορές ο John Clellon Holmes φαίνεται πως ήταν ο πρώτος που χρησιμοποίησε γραπτώς τη λέξη στο Go. Εκεί υπάρχει η εξής φράση: «Ο καθένας που ξέρω είναι κάπως φευγάτος, λίγο μπητ… φαντάζομαι, θα το ’λεγες, μια επανάσταση στην ψυχή» (περιοδικό Προσωπείο, τεύχος 10, 1993). Οι Κατσιμιχαίοι δεν το γράφουν ξεκάθαρα, μετατρέποντας επίσης την πασίγνωστη εφημερίδα New York Times σε περιοδικό! Επίσης κάπου αλλού γράφεται ότι «(ο Γκίνσμπεργκ) ήταν φίλος με τον Ken Kesey των Merry Prankster, ένα γκρουπ, στο οποίο ήταν μέλος ο Neal Cassady και μέλη των Grateful Dead». Παρουσιάζονται δηλαδή οι Merry Pranksters (όχι Prankster) λες και ήταν κάποιο μουσικό συγκρότημα, και όχι ένα κοινόβιο που είχε ως βασικό του στόχο την προώθηση των ψυχεδελικών ουσιών. Κάπου αλλού αναφέρεται πως ο Gregory Corso «…βρέθηκε στο Παρίσι, στη Ρώμη, στην Ελλάδα και σε άλλες χώρες. Το 1958 επέστρεψε στη Νέα Υόρκη…», όταν από τις επιστολές τού Corso γνωρίζουμε πως επισκέφθηκε την Ελλάδα (Αθήνα) τον Σεπτέμβριο του 1959. Άρα αποκλείεται να ήρθε στην Ελλάδα και να «επέστρεψε» στη Νέα Υόρκη το 1958.

Όταν κάποιος γράφει στην Ελλάδα για τους beat poets έχω τη γνώμη πως πρέπει να αναφέρεται και στην ελληνική τους περιπέτεια. Τα υπόλοιπα (κοινά) τα βρίσκουμε κι αλλού. Στο βιβλίο των Κατσιμιχαίων υπάρχει μία ωραία φωτογραφία του Corso στην Ακρόπολη (κρατάει μάλιστα, υπό μάλης, το λογοτεχνικό περιοδικό της εποχής Αθηναϊκά Γράμματα), που βρίσκεται στο δίκτυο, στη σχετική σελίδα τού allposters.com με τη λεζάντα “Beatnik writer Gregory Corso walking at Acropolis” (item#: 849487) –να, δείτε την εδώ http://is.gd/JovXKt– και η οποία μένει (από τους Κατσιμιχαίους) ασχολίαστη. Είναι κι αυτό ένα φάουλ.