ΧΡΗΣΤΟΣ ΜΟΥΡΑΜΠΑΣ ο επιμελητής

Αν υπήρχε δικαιοσύνη (όπως συνηθίζουμε να λέμε) θα έπρεπε ο συνθέτης και μαέστρος Χρήστος Μουραμπάς (1926-1997) να έχει άγαλμα έξω από το Μουσείο Κινηματογράφου, την Εταιρεία Ελλήνων Σκηνοθετών, το Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου και δεν ξέρω που αλλού ακόμη… Είναι τέτοια και τόση η συμβολή του στο παλαιό ελληνικό σινεμά, ώστε κάθε μικρότερη τιμή θα ταίριαζε μόνο με την επιδεικνυόμενη αδιαφορία. Πόσω μάλλον τώρα, όταν την πολύχρονη καριέρα του την τρώει το σκοτάδι, όταν δεν υπάρχει τίποτα δικό του στο διαδίκτυο (μια φωτογραφία, δυο κουβέντες του), όταν αγνοείται η καριέρα του, όταν η μουσική του είναι «ανύπαρκτη», όταν υποτιμώνται οι ιδέες, τα τρυκ και οι έξυπνες λύσεις που πάντα περίσσευαν στις μουσικές του επιμέλειες (ή προσαρμογές, όπως τις αποκαλούσαν οι παλαιότεροι).

Ρίχνοντας μια ματιά στον imdb.com παθαίνεις σοκ βλέποντας τον Χρήστο Μουραμπά να αναφέρεται ως μουσικός επιμελητής σε 375(!) ταινίες (αρχής γενομένης με την «Καταδρομή στο Αιγαίον» του Καραγάτση το 1946, φθάνοντας έως την βιντεοεποχή με το «Έμπλεξα τ’ Αγόρια μου» του 1988), αλλά και ως βασικός συνθέτης σε ένδεκα. Είναι επίσης απίστευτο πώς αυτός ο άνθρωπος κατόρθωσε να μοντάρει soundtracks για 32(!) ταινίες το 1964, για 36(!) το 1965 και για 41(!) το 1966, προλαβαίνοντας τη λυσσασμένη παραγωγή της εποχής, κόβοντας δρόμο μέσα από τα libraries βινύλια, τα singles και τα LP τού καιρού του, εμπλουτίζοντας την ελληνική κινηματογραφική ηχοθήκη με την πληρότητα και τη φαντασία ενός… Spike Jones. Να μερικά βιογραφικά στοιχεία, όπως τα αντιγράφω από το karagiannis-karatzopoulos.gr.

«Ο Χρήστος Μουραμπάς γεννήθηκε στην Αθήνα το 1926 από οικογένεια μουσικών. Ξεκίνησε  μαθήματα πιάνου σε πολύ μικρή ηλικία. Την περίοδο της κατοχής δούλεψε ως πιανίστας σε χοροδιδασκαλείο και στη συνέχεια εντάχτηκε στην ορχήστρα του καμπαρέ Ritz. Παράλληλα σπούδασε στη Φυσικομαθηματική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Το 1953 πήγε στη Νυρεμβέργη της Δυτικής Γερμανίας στο Rumpurt Technics Institute. Παρέμεινε εκεί, κάνοντας πρακτική εξάσκηση στην κρατική τηλεόραση, δουλεύοντας ως τεχνικός ραδιοφωνίας και ηχολήπτης. Με την επιστροφή του στην Ελλάδα, το 1956, προσλήφθηκε ως μηχανικός ήχου στο ΕΙΡ. Την ίδια χρονιά  έκανε την πρώτη του μουσική επιμέλεια στην ταινία «Το Κορίτσι με τα Παραμύθια» του Α. Λαμπρινού (σ.σ. δεν είναι σωστό). Μέσα σε μια εικοσαετία έντυσε μουσικά 300 ταινίες του ελληνικού κινηματογράφου. Στις περισσότερες περιπτώσεις χρησιμοποιούσε μουσική ξένων συνθετών, την οποία μιξάριζε με δικά του μουσικά μοτίβα. Σε μερικές όμως ταινίες υπήρξε ο αποκλειστικός μουσικοσυνθέτης».

Ας το πω από την αρχή, για να μην παριστάνω τον έξυπνο. Πέραν των προσωπικών μου απόψεων και εκτιμήσεων (για τις οποίες έχω το copyright…), ό,τι αφορά σε λόγια του ιδίου του Χρήστου Μουραμπά (μα κι η φωτογραφία του) προέρχεται από μία συνέντευξή του (τη μοναδική που έχει πέσει στην αντίληψή μου) στον Χρήστο Ξανθάκη, δημοσιευμένη στην πάλαι ποτέ(;) Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία τής 21/4/1996. Ας ξεκινήσω λοιπόν από το… μέγα μυστικό, που αποτελεί και την ουσία της υπόθεσης. Λέει, ανάμεσα σε άλλα, ο μαέστρος Μουραμπάς:

«Κυκλοφορούσε τότε (σ.σ. περί τα μέσα του ’60) μια σειρά από τριάντα δίσκους που είχαν μουσική γι’ αυτό το σκοπό – για παραγωγές δηλαδή που δεν ήταν τόσο ακριβές. Όταν τους αγόραζες ήταν δυο-τρεις φορές πιο ακριβοί απ’ τους κοινούς και ήταν πληρωμένα και τα δικαιώματα. Δεν περιείχαν σαφείς μελωδίες, κάτι που να ξεχωρίζει. Έγραφαν ‘κίνηση δρόμου’ κι είχαν ένα μοτίβο συνηθισμένο. Σχεδόν σ’ όλες τις ταινίες η κίνηση της πόλης ακούγεται πάνω-κάτω η ίδια. Γιατί να καθίσεις να γράψεις και να παιδευτείς με την ορχήστρα, τη στιγμή που περίπου το ίδιο πράγμα βγαίνει; Έγραφα λοιπόν το λάιτ μοτίφ, το θέμα της ταινίας, και χωρίς να το χρονομετρήσουμε το ηχογραφούσαμε με την ορχήστρα σε τρεις-τέσσερις παραλλαγές. Μια ρομαντική, μια πιο γρήγορη, αλέγκρο, κάπως έτσι. Μετά καθόμουνα με παλιότερα μοτίβα που είχα γράψει από ταινίες –μια και είχα συγκεντρώσει πλέον ρεπερτόριο– μ’ εκείνους τους δίσκους που λέγαμε, τους οποίους ανανέωνα τακτικά και με μουσική από κάτι άλλα σάουντρακ (όχι τη βασική του λάιτ μοτίφ). Μπορούσε κανείς να την χρησιμοποιήσει, γιατί ούτε κι ο ίδιος ο Γιαπωνέζος που την είχε φτιάξει δεν θα την αναγνώριζε. Εφόσον εγώ ήξερα από τεχνικά, το δούλευα το πράγμα μαζί με τον άλλο τον τεχνικό, του στούντιο, σε δύο πλατώ με δίσκους και δύο μαγνητόφωνα. Έφθασα έτσι τη μια μέρα να βλέπω την ταινία και την άλλη μέρα το βράδυ να έχει έτοιμη τη μουσική ο παραγωγός. Αυτό διεδόθη σαν πυρκαγιά στο τοπικό Χόλυγουντ κι άρχισαν να με ψάχνουν. Είχα ρίξει και το κόστος τότε, έπαιρνα πέντε χιλιάρικα την ταινία. Αλλά είχα μισθό στην ραδιοφωνία δυόμισι χιλιάρικα, οπότε μου ’ρχόταν μια ταινία δυο μισθοί. Άρχισαν όλοι και με ήθελαν – ο Ζερβός, ο Κονιτσιώτης, ο Τεγόπουλος. Σκέψου ότι, κάποτε, σε μια Κυριακή έγραψα τρεις ταινίες. Είχα πάει το πρωί στο στούντιο κι ως το βράδυ είχα μοντάρει τρία έργα».

Και με τα εφφέ; Τι γινόταν με τα τόσο χαρακτηριστικά εφφέ, που κατέκλυζαν όχι μόνον τις ταινίες του Θανάση Βέγγου, αλλά και διαφόρων άλλων; Να τι λέει ο Χρήστος Μουραμπάς στον Χρήστο Ξανθάκη:

«Έπαιρνα μουσικούς και τους έλεγα: ‘Θα κάνουμε κωμική μουσική. Εδώ του ρίχνει μια και πέφτει. Ούουουρπ!! Σιγά, να τ’ ακούσουμε. Ωραία το κρατάμε!’. Καμιά φορά τα ’φτιαχνα και στο βρόντο. Αν είχα κλείσει με τους μουσικούς δυο ώρες στούντιο και τελειώναμε στη μιάμιση, τους έλεγα: ‘Ελάτε να γράψουμε μερικά κολπάκια, για να τα ’χω ρεζέρβα’. Τα ’γραφα γιατί τα χρειαζόμουνα. Έτρωγε φερ’ ειπείν ο άλλος μια καρπαζιά, μου ’λεγε ο παραγωγός: ‘Δεν θα βάλεις κάτι εδώ για μισό δευτερόλεπτο;’. Του ’βαζα κι εγώ ένα ‘τσιουουνγκ!!’ και ξεμπέρδευα».

Υπάρχουν μερικά κομμάτια που έχουν αποκτήσει status «κλασικού» στις επιμέλειες του Μουραμπά, κι ένα από αυτά είναι σίγουρα το “Beatnik fly” με τους Johnny and The Hurricanes, που είχε κυκλοφορήσει σε 45άρι στην Αμέρικα ως “Sand storm/ Beatnik fly” [Warwick M 520] το 1959. Φυσικά, το ίδιο 45άρι είχε βγει και στην Ελλάδα, το 1960, σε ετικέτα London [45-GL 7003], με το “Beatnik fly” να κείται στην πρώτη ελληνική πλευρά. Το τσίμπησε ο Μουραμπάς και το ’χωσε σε τρεις τουλάχιστον ταινίες των early sixties – στις «Τύφλα να ’χει ο Μάρλον Μπράντο» (1963) του Ορέστη Λάσκου, «Ο Καζανόβας» (1963) του Σωκράτη ‘Στούντιο’ Καψάσκη και «O Καταφερτζής (1964) του Κώστα Στράντζαλη. Να και η απόδειξη στο ωραίο βίντεο τού pausikraipalos στο YouTube. Χαρακτηριστικό και των τριών σκηνών –τι άλλο;– η κίνηση (αυτοκίνητο, τρέξιμο με τα πόδια, τρέξιμο με το… φουαγκρά στη θάλασσα).

Φυσικά, ο Χρήστος Μουραμπάς είναι κατά πάσα πιθανότητα υπεύθυνος και για το “Not so quiet” στη σκηνή της Λαγουδέρας στην ταινία «Οι Γαμπροί της Ευτυχίας» (1962) επίσης του Καψάσκη (για να θυμηθούμε και την παλαιά ανάρτηση), βγαλμένο από το ελληνικό 45άρι τού Richie Allen “A touch of blue/ Not so quiet” [Imperial XG 10016], ενώ «δικά του» είναι τόσο το “I had too much to dream (Last night)” των Electric Prunes –ακούγεται σε μια ταινία με τον Αντώνη Παπαδόπουλο και τον Τάσο Γιαννόπουλο (αν θυμάμαι καλώς), δανεικό κι αυτό από το ελληνικό 45άρι “I had too much to dream (Last night)/ Luvin” [Reprise Fg 30093] που κυκλοφόρησε μέσα στο 1967–, όσο και το “The letter” των Box Tops που ακούγεται στον «Μπούφο» (1968) με τον Γιώργο Πάντζα, από το 45άρι “The letter/ Happy times” [Stateside GSS 197] που βγήκε στην Ελλάδα τον Νοέμβριο του ’67. Και βεβαίως, όταν… σκλήρυναν τα πράγματα μερικά χρόνια αργότερα, ο Μουραμπάς δεν κώλωσε να χώσει κι ένα τραγούδι των Jerusalem(!!) στην ταινία με τον Σταυρίδη «Ο Άνθρωπος Ρολόι» (1972). Πρόκειται για το “Kamakazi moth”, το οποίον, προφανώς, είχε κυκλοφορήσει και στην Ελλάδα. (Δεν το έχω, για να δώσω περισσότερα δισκοστοιχεία).

Αν υπήρχε ποτέ περίπτωση να δει κάποιος όλες τις ταινίες στις οποίες έχει κοτσάρει μουσικές ο Μουραμπάς θα ανακάλυπτε σίγουρα πολύ περισσότερα, όσο και απίστευτα, rock κομμάτια, σαν κι εκείνα που άκουσα κάποτε, πριν πολλά χρόνια, σε μιαν άγνωστη ταινία του 1972, την «Αλίκη της Σύγχρονης Γενιάς» – πρωταγωνιστούσαν η Άννα Ιασωνίδου και ο Θανάσης Μυλωνάς. Αν και η ταινία δεν έλεγε τίποτα ιδιαίτερο θα ήθελα να την ξαναδώ μόνο και μόνο για να ξανακούσω τις ροκιές (σε μια σκηνή με αυτοκίνητα και μηχανές, νομίζω, προς Βουλιαγμένη-Βάρκιζα μεριά) μαντεύοντας, ίσως, και την ταυτότητά τους…

το εξώφυλλο του soundtrack της ταινίας «Ήθελε να Γίνη Βασιληάς»

Η Άννα Ιασωνίδου πρωταγωνιστούσε επίσης στην ταινία του Άγγελου Θεοδωρόπουλου «Ήθελε να Γίνη Βασιληάς» (1967), μαζί με τον (και) ηθοποιό Θεοδωρόπουλο, τον Λυκούργο Καλλέργη και άλλους. Η ταινία βασιζόταν στον «Άμλετ» (μια παραποίηση τού σαιξπηρικού μύθου δηλαδή) και παρότι είχαν δοθεί λεφτά στην παραγωγή, αλλά και στη διαφήμιση, το αποτέλεσμα δεν ήταν το αναμενόμενο. Μάλιστα, στο τεύχος 94 (6/12/1967) των Μοντέρνων Ρυθμών καλούνταν τριάντα αναγνώστες του περιοδικού που είχαν δει την ταινία (αν την είχαν δει…) να το γνωστοποιήσουν, λαμβάνοντας ως δώρο «από ένα δίσκο με την υπέροχη μουσική της». Τι τα θέλετε όμως; Tην περίοδο 1967-68 το «Ήθελε να Γίνη Βασιληάς» έκοψε μόλις 7.085 εισιτήρια, καταλαμβάνοντας την 98η θέση μεταξύ των 99 ελληνικών ταινιών της σεζόν. Πατατράκ. Το δισκάκι πάντως κόπηκε περιέχοντας δύο συνθέσεις του Θεοδωρόπουλου, τις «Ήθελε να γίνη βασιληάς (slow)/ Ήθελε να γίνη βασιληάς (συρτάκι)» [Angelo Films Records AFR - 01], ενορχηστρωμένες από τον Χρήστο Μουραμπά και ερμηνευμένες από την Ορχήστρα του. Το πρώτο κομμάτι, το slow, είναι πολύ καλό (το έχει ανεβάσει ο nick270760), με διαπεραστική farfisa και τενόρο, αφήνοντας μία κάπως θλιμμένη ethio(!) αίσθηση, με την Ορχήστρα να πετάει… Για δείτε το κι έτσι… Φανταστείτε το δηλαδή σ’ ένα CD με έτερα… ethiopiques…

Κι ενώ ο Μουραμπάς διέπρεψε και στο λαϊκό πάλκο, γράφοντας τραγούδια που ακούγονταν στις σχετικές ταινίες (για όλη την οικογένεια…), δίχως να ξεχνάμε και τα μοντέρνα άσματα που στόλιζαν κάποιες πρωτόλειες περιπέτειες («Γυμνό για Δόλωμα»), προς το τέλος της Χούντας και στα πρώτα χρόνια της Μεταπολίτευσης, όταν το εμπορικό ελληνικό σινεμά είχε πάρει την κατιούσα, ο επιμελητής μας εξακολουθούσε να έχει δουλειά, γεμίζοντας με ωραία ψυχοφάνκι τα soft-core της εποχής («Ανήλικες αμαρτωλές», «Άγουρη Σάρκα», «Βρώμικη Παρθένα», «Η Σπηλιά της Αμαρτίας»), μεταφέροντας τα φώτα του ακόμη και στα… πλακατζίδικα 80s, επιμελούμενος το soundtrack τού «Άγριες Πλάκες στα Θρανία» (τίγκα, να πούμε, στον Michael Jackson και τα συναφή…).

Στο μέλλον θα γράψω κι άλλα, αλλά θα πρέπει να βοηθήσετε κι εσείς…