ΚΩΣΤΟΥΛΑ ΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΥ τραγούδια για το Πολυτεχνείο

Το βιβλίο της Κωστούλας Μητροπούλου (1933-2004) Το Χρονικό των Τριών Ημερών [πρώτη έκδοση Μπουκουμάνης, Αθήνα 1974] είναι το ανάγνωσμα το σχετικό με τα γεγονότα του Πολυτεχνείου, που με συνόδευσε, ως μαθητή Λυκείου, στις σχετικές σχολικές γιορτές. Κι αυτό μετά το 1981 – καθότι δεν θυμάμαι αν νωρίτερα, επί Δεξιάς δηλαδή, εορταζόταν στα σχολεία η επέτειος (το αποκλείω!). Νοέμβρης ’81, και κυρίως Νοέμβρης ’82 (που είναι ακόμη πιο καλά εντυπωμένος στη μνήμη μου), και να, σαν τώρα, στη σχετική σχολική γιορτή να παρουσιάζονται αποσπάσματα από τη διήγηση τής Μητροπούλου, και βεβαίως να απαγγέλλονται μερικά από τα ποιήματά της.

Το Χρονικό των Τριών Ημερών ήταν (είναι) ένα λεπτό 63 σελίδων βιβλίο, άρα εύκολο στη χρήση και τη μεταφορά του, που είχε τυπωθεί κατά πρώτον τον Ιούλιο του 1974 (προφανώς κυκλοφόρησε μετά την πτώση της χούντας), και το οποίον περιέγραφε μ’ έναν «ρεπορταζιακό», αλλά και κομμάτι φιλολογικό τρόπο, τα γεγονότα του Πολυτεχνείου. (Το ρεπορτάζ και η φιλολογικότητα πάνε καμμιά φορά μαζί, ακόμη και όταν ο συνδυασμός τους δεν είναι πάντα αποδοτικός – η άποψη να μην εκληφθεί, αναγκαστικώς, ως κριτική προς το βιβλίο, αφού δεν είναι αυτό θέμα μας). Όπως έγραφε και η ίδια η Μητροπούλου στον πρόλογο: «Το ‘Χρονικό των τριών ημερών’ γράφτηκε όσο γινόταν πιο ‘πιστά’ και αληθινά από έναν ευαίσθητο και ευάλωτο ‘θεατή’ που προσπάθησε να συνδυάσει την προσωπική οδυνηρή εντύπωση από τα γεγονότα με την αντικειμενικότητα της αλήθειας σ’ αυτά τα ίδια τα γεγονότα.(…) Άρχισε να γράφεται στις 18 Νοεμβρίου του 1973 και τελείωσε στις 26 του ίδιου μήνα. Ο επίλογος προστέθηκε μετά. Όλον αυτόν τον καιρό μέχρι σήμερα (σ.σ. από τότε που γράφτηκε το βιβλίο, μέχρι τον Ιούλιο του ’74 όταν τυπώθηκε) ‘περνούσε’ από χέρι σε χέρι, σε φωτοτυπημένα αντίτυπα και πάντα με την προσεκτική αγάπη των φίλων, επώνυμων και ανώνυμων, αγαπημένων και εντελώς αγνώστων».

Το βιβλίο αποτελείται από τον πρόλογο, το κυρίως θέμα του (ας το πω έτσι) και τον επίλογο, πριν ολοκληρωθεί με την παράθεση 13 ποιημάτων/ στιχουργημάτων, τα οποία παίρνουν αφορμή βεβαίως από τα γεγονότα του Πολυτεχνείου. Στις πρώτες σελίδες του βιβλίου, πριν ακόμη και από τον πρόλογο, διαβάζουμε το εξής: «Τα τραγούδια γράφτηκαν στον ‘ενδιάμεσο’ χρόνο που μεσολάβησε και η μουσική είναι του Ανακρέοντα Παπαγεωργίου. Φυσικά κι αυτά θα βγουν στην δημοσιότητα και επώνυμα τώρα, έστω κι αν κυκλοφόρησαν από χέρι σε χέρι όπως και το κείμενο τόσους μήνες». Επίσης, πριν την παράθεση των τραγουδιών, στη σελίδα 53, προστίθεται και η επόμενη σημείωση: «Ανάμεσα στο χρόνο που μεσολάβησε από τις 17 Νοεμβρίου 1973 μέχρι σήμερα (σ.σ. τον Ιούλιο του ’74) υπήρξε ένα τεράστιο κενό που δε ‘γέμιζε’ με τίποτα. Ένα κενό ‘ενδιάμεσου χρόνου’ που πέτρωσε. Το κενό αυτό έγινε τραγούδι. Ένα, δύο, πέντε, δώδεκα (σ.σ. στην πράξη τα τραγούδια που περιέχονται στο βιβλίο είναι δεκατρία). Τραγούδια που κανένας δεν ήξερε τη μουσική τους σωστά και που τα μουρμούριζαν από στόμα σε στόμα κι από φράση σε φράση σα να έλεγαν ένα μισό παραμύθι. Ή ένα κλάμα που δεν έφτασε ποτέ στον προορισμό του. Αυτά τα τραγούδια τα προσθέτουμε στο κείμενο, για να καλύψουν απλά τον ‘ενδιάμεσο χρόνο’ που μεσολάβησε από τότε, τόσο σκληρά και απάνθρωπα αμέτοχος σ’ όλα. Αυτά τα ίδια τραγούδια αύριο, σε λίγες μέρες θα τα σφυρίζουν ίσως στο δρόμο, όσα παιδιά ζωντανά».

Το ζήτημα είναι αν τα συγκεκριμένα τραγούδια είχαν ηχογραφηθεί κάποια στιγμή (πότε;) σε στούντιο, και πως δεν ήταν, μόνο, μελοποιημένα στο πεντάγραμμο. Και τούτο το σημειώνω επειδή η ολοκλήρωση ενός τραγουδιού (ως γνωστόν) προϋποθέτει τρεις, χονδρικώς, φάσεις. Στην περίπτωσή μας πρώτα γράφτηκαν οι στίχοι, αργότερα μελοποιήθηκαν (πράγμα που σημαίνει, ok, πως μπορεί να μεταδόθηκαν και από στόμα σε στόμα ως τραγούδια) και μετά ηχογραφήθηκαν. Θέλω να πω, δηλαδή, πως η Κωστούλα Μητροπούλου πουθενά δεν υπαινίσσεται στο βιβλίο της πως τα τραγούδια του Χρονικού των Τριών Ημερών είχαν ηχογραφηθεί επί χούντας, πριν τον Ιούλιο του ’74· καθότι μπαίνει από… ορισμένους ένα τέτοιο ζήτημα. Αν είχαν ηχογραφηθεί με κάποιο τρόπο και υπήρχε ερμηνευτής θα το ανέφερε (όπως ανέφερε τον συνθέτη Παπαγεωργίου). Απεναντίας, γράφει πως «κυκλοφόρησαν από χέρι σε χέρι» (οι στίχοι σε χαρτί κυκλοφορούν από χέρι σε χέρι, όχι τα τραγούδια) και πως «κανένας δεν ήξερε τη μουσική τους σωστά» (γιατί κανείς δεν τα είχε ακούσει ηχογραφημένα).

Ψάχνοντας λοιπόν στο δίκτυο εντόπισα μια συνέντευξη της αδελφής τής Κωστούλας Μητροπούλου Κάτιας Μητροπούλου στον Τάσο Καραντή, στο site www.e-orfeas.gr, που έχει ενδιαφέρον. Λέει η Κάτια Μητροπούλου: «Με τον Ανακρέοντα Παπαγεωργίου η γνωριμία έγινε μέσω του Κώστα Παπαγεωργίου τού αδερφού του, του ποιητή. Η Κωστούλα τον γνώρισε λίγο πριν γίνουν τα γεγονότα του Πολυτεχνείου και μου είπε, είναι ένα μικρόσωμο παιδάριο με λεπτά δάχτυλα, αλλά είχε ταλέντο πραγματικά. Δυστυχώς ο Ανακρέοντας χάθηκε πολύ νωρίς. Ήταν ο μόνος που τόλμησε να μελοποιήσει τα ποιήματα που υπάρχουν στο βιβλίο της Κωστούλας στο “Χρονικό των τριών ημερών” που είναι η καταγραφή των γεγονότων του Πολυτεχνείου. Κανένας άλλος από τους συνθέτες που τα ’χε δώσει δεν τόλμησε να τα αγγίξει! Τα τραγούδια αυτά ακούστηκαν σε συναυλίες, στο Πολυτεχνείο, όπου έχουν δοθεί σε κασέτα και σε μπομπίνα και τα τραγούδησε κι η Έλενα Ναθαναήλ σε ένα αφιέρωμα στην ΕΡΤ που έγινε την πρώτη χρονιά μετά το Πολυτεχνείο. Δεν βγήκαν όμως ποτέ σε δίσκο. Σ’ έναν δίσκο που έκανε με τον Παπαγεωργίου η Κωστούλα μπήκαν θεατρικά τους τραγούδια –γιατί του εμπιστεύτηκε ό,τι τραγούδια υπήρχαν μέσα στα θεατρικά της έργα– μαζί με κάποιες μπαλάντες κι ένα απ’ αυτά του Πολυτεχνείου, ο “Χρήστος”». (σ.σ. πρόκειται για το LP «Άσπρη Γραμμή» στην εταιρεία GSF/DMM το 1992 με ερμηνεύτρια την Βάσια Ζήλου, όπως διαπίστωσα από την Ελληνική Δισκογραφία του Πέτρου Δραγουμάνου).

Προφανώς, όταν η Κάτια Μητροπούλου λέει πως τα «τα τραγούδια αυτά ακούστηκαν σε συναυλίες, στο Πολυτεχνείο, όπου έχουν δοθεί σε κασέτα και σε μπομπίνα» εννοεί πως ακούστηκαν στις επετειακές γιορτές κατά την διάρκεια της Μεταπολίτευσης, ενώ όταν προσθέτει πως ακούστηκαν και από την Έλενα Ναθαναήλ σ’ ένα αφιέρωμα της ΕΡΤ (στο ραδιόφωνο ή την τηλεόραση;) την πρώτη χρονιά μετά το Πολυτεχνείο, αναφέρεται πλέον στο Νοέμβριο του 1974(;). Τοποθετώ ερωτηματικό μετά το 1974 επειδή δεν έχω βεβαιωθεί αν ακούστηκαν όντως τον Νοέμβρη του ’74 και όχι κάποιον επόμενο, του ’75 ή του ’76. (Από μία πρώτη έρευνα μού φαίνεται πιθανό, απλώς πιθανό, τα τραγούδια να ακούστηκαν για πρώτη φορά, με την Ναθαναήλ, ακόμη και στην επέτειο του 1976. Δεν το λέω, όμως, με καμμία βεβαιότητα επειδή ακόμη το ψάχνω…).

Έτσι, εκείνο που αναφέρει στο blog του ο παραμυθάς Μανώλης Νταλούκας την 16/11/2012 –εξομολογούμαι πως δεν είχα απολύτως καμμία διάθεση να επανέλθω τόσο σύντομα, απλώς προέκυψε… λόγω της ημέρας– πως τα τραγούδια του Παπαγεωργίου και της Μητροπούλου ηχογραφούνται… «μυστικά, στη διάρκεια της χούντας, με τη φωνή της Έλενας Ναθαναήλ», δεν μπορεί παρά να είναι μία ακόμη φαντασιοπληξία. Αφήνω δε το γεγονός πως με εκνευρίζει η λέξη «μυστικά», επειδή φτιάχνει κλίμα. Μάλιστα, την ίδιαν αυτή λέξη («μυστικά») την επαναλαμβάνει και στην τελευταία ανάρτησή του (14/11/2013), την οποίαν διάβασα τυχαίως, χθες το βράδυ, σε σπίτι φίλου κι ενώ είχα ήδη ολοκληρώσει το δικό μου κείμενο. (Το επισημαίνω τούτο, για να μην νομιστεί ότι του απαντώ επί του προχθεσινού, αφού είχα αποφασίσει εδώ και μια-δυο βδομάδες να γράψω κάτι για το Χρονικό των Τριών Ημερών με αφορμή τα 40χρονα από την εξέγερση στο Πολυτεχνείο. Εξάλλου, εκείνος τα έχει ξαναγράψει αυτά τα πράγματα 3-4 φορές στο παρελθόν, ενώ εγώ, εδώ, για πρώτη φορά).

Όταν ο Νταλούκας, λοιπόν, φτιάχνει τέτοιου είδους κλίμα ξέρετε ποιος είναι ο σκοπός του, που θέλει να καταλήξει. Στις συνωμοσίες και τα ρέστα. Στην προσπάθεια να κατασκευαστούν στοιχεία που να σιγοντάρουν το… υποτιθέμενο κυνήγι της… υποτιθέμενης ψυχεδελενεολαίας, η οποία στην προσπάθειά της να επιβιώσει δρούσε μόνον… κρυφά και υπογείως (θυμάστε τούς «κάποιους δημοσιογράφους» που βράβευαν… στο πηχτό σκοτάδι στο Φεστιβάλ Τραγουδιού Θεσσαλονίκης του ’72). Ο αθεόφοβος ακόμη και για το βιβλίο τής Μητροπούλου (στη σελ. 309 του δικού του βιβλίου Ελληνικό Ροκ, στην πρώτη έκδοση) γράφει πως διαθέτει «ψυχεδελική αφήγηση», ενώ και στην προχθεσινή ανάρτησή του αναφέρει πάλι πως «το έργο είναι γραμμένο με ψυχεδελικό τρόπο». Πάλι καλά που δεν μας λέει πως η Μητροπούλου έγραφε το Χρονικό της κάτω από την επήρεια μεσκαλίνης ή LSD!! Δεν χρειάζεται να πω πως για ακόμη μία φορά η κατασκευή «στοιχείων» αποτυγχάνει παταγωδώς. Και γιατί η Κωστούλα Μητροπούλου ήταν απλώς Αριστερή και δεν είχε την παραμικρή σχέση με «ψυχεδέλειες» κι άλλες τέτοιες παπαρίες (βλέπω να βρυκολακιάζει ο Aldous Huxley και να μας πετάει στο κεφάλι αμερικάνικα βινύλια των Doors...) και γιατί τα τραγούδια της ηχογραφήθηκαν φανερά και ξάστερα (και ουχί «μυστικά») στην Μεταπολίτευση πια (και κατά πάσα πιθανότητα σε κάποιο κρατικό ραδιοτηλεοπτικό στούντιο). Αφήνω δε το γεγονός πως η ίδια η συγγραφέας, που έζησε τα γεγονότα από πρώτο χέρι γράφοντας τα στιχάκια της, δεν μιλάει πουθενά (ούτε εν σχέσει με τα στιχάκια δηλαδή) για… μυστικότητες. Απεναντίας γράφει για κυκλοφορία (των στίχων της) «χέρι με χέρι», για τραγούδια που τα «μουρμούριζαν από στόμα σε στόμα κι από φράση σε φράση». Τίποτα απ’ όλα αυτά δεν σημαίνει εξ ανάγκης «μυστικά».

Τέλος πάντων. Αυτή τη φορά δεν εξάπτομαι με τον παραμυθά μας και του λέω εν τέλει «εύγε», επειδή έχει ανεβάσει στο YouTube ένα από τα τραγούδια του Χρονικού… Λέω επίσης πως, κάποια στιγμή, πρέπει αυτά τα τραγούδια να μεταφερθούν κανονικά σ’ ένα βινύλιο, γιατί απ’ ό,τι φαίνεται αξίζουν…