Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΜΟΥΣΙΚΗ ΑΠΟ ΤΑ ΤΕΛΗ ΤΟΥ ’50 ΕΩΣ ΤΑ ΜΕΣΑ ΤΟΥ ’80

Η ηλεκτρονική μουσική στην Ελλάδα είναι πολύ παλιά ιστορία, αφού η αρχή της τοποθετείται χοντρικώς προς τα τέλη της δεκαετίας του ’50. Ήταν Απρίλης του 1958 όταν ο Γ.Γ. Παπαϊωάννου (1915-2000) δίνει διάλεξη στον Μορφωτικό Σύλλογο «Αθήναιον» με θέμα την… ηλεκτρονική μουσική, ανοίγοντας αυτό το πολύ ενδιαφέρον (ελληνικό) κεφάλαιο.

Ώθηση εκείνη την πρώιμη εποχή στην ηλεκτρονική μουσική στη χώρα έδωσε ο Αθηναϊκός Τεχνολογικός Όμιλος (ΑΤΟ) του Κωνσταντίνου Δοξιάδη. Εκεί παρουσιάζονται το 1961 και το 1963 οι ηλεκτρονικές «Διαμορφώσεις» του Ιάννη Ξενάκη (1922-2001), όπως και τα «Φαντάσματα» του Ανέστη Λογοθέτη (1921-1994) με παράλληλη έκθεση γραφικής σημειογραφίας και δημόσια συζήτηση.

Από τους πρώτους που ασχολήθηκαν στην Ελλάδα με την καθαρή ηλεκτρονική μουσική ήταν ο Μιχάλης Αδάμης (1929-2013) – και αναφερόμαστε στα αμιγώς ηλεκτρονικά έργα του και όχι στα «σύνθετα», που αφορούσαν σε συνδυασμούς μαγνητοταινίας (ή μαγνητοταινιών) με φωνές και συμβατικά όργανα. Όπως είχε πει ο ίδιος ο συνθέτης στο περιοδικό Ήχος & Hi-Fi, τον Μάρτιο του ’88:  

«Το 1963 πήγα στη Βοστώνη, στο Πανεπιστήμιο Brandeis και είχα την ευκαιρία να ασχοληθώ ενεργά με αυτό το είδος της μουσικής.(…). Το ’65 επιστρέφοντας στην Ελλάδα έφερα μαζί μου ορισμένα βασικά μηχανήματα και έτσι μπόρεσα να ιδρύσω το πρώτο στούντιο ηλεκτρονικής μουσικής. Μετά από μένα άρχισε να συλλέγει μηχανήματα ο Γιάννης Χρήστου και να δημιουργεί το δικό του στούντιο. Κατόπιν ο Ελληνικός Σύνδεσμος Σύγχρονης Μουσικής (ΕΣΣΥΜ) παρήγγειλε ένα μεγάλο συνθεσάιζερ, το οποίο υπάρχει ακόμα και σήμερα. Μετά απ’ αυτό και για αρκετά χρόνια κανένα αξιόλογο μηχάνημα δεν ήρθε στην Ελλάδα, ώστε να συμβαδίσουμε με την Ευρώπη και την Αμερική, με αποτέλεσμα το ενδιαφέρον πολλών συνθετών, μεταξύ αυτών και το δικό μου, για την ηλεκτρονική μουσική να ατονήσει».
Το βασικό ηλεκτρονικό έργο τού Αδάμη, που ήταν διασκορπισμένο σε σπάνια άλμπουμ βινυλίου της δεκαετίας του ’70 («Έλληνες Συνθέτες 1», «4η Ελληνική Εβδομάδα Σύγχρονης Μουσικής/ 1»), το απολαύσαμε προσφάτως στην έκδοση 2CD “A Selection of Electroacoustic Works, 1964-1977” [rekem/mafia, 2013]. Εκεί, ανάμεσα σε άλλα, ανθολογήθηκαν τα τρία έργα του από το 1964, που είναι και τα πρώτα ηλεκτρονικά του. Το “Piece one”, που έχει διάρκεια 2:07, το κάπως μεγαλύτερο στο χρόνο “Piece two” (7:41) και τα «Προσχήματα». Ο Αδάμης, εκμεταλλεύεται ό,τι υπάρχει στο στούντιο του Πανεπιστημίου Brandeis (πρώιμα αναλογικά σύνθια, γεννήτριες κ.λπ.) «παίζει» με τις ταχύτητες, τα timbre και τα εφφέ, προσεγγίζοντας ένα ηλεκτρονικό λεξιλόγιο, το οποίο θα του φανεί απείρως χρησιμότερο στα επόμενα χρόνια. Μάλιστα στα «Προσχήματα» κάνει την εμφάνισή του κι ένα ας το πούμε προσωπικό στοιχείο, που σχετίζεται με την παρουσία, τη χρήση και την επεξεργασία της φωνής. Περαιτέρω, ο «Μινυρισμός», έργο του ’66, έχει ως βάση του το κλάμα ενός μωρού. Το κομμάτι είναι ιστορικό (και) επειδή είναι η πρώτη ηλεκτρονική σύνθεση που γράφτηκε ποτέ στην Ελλάδα. Θυμίζει τα «Προσχήματα», μόνο που είναι ακόμη πιο καινοφανές και επεξεργασμένο. Με μια πρωτόλεια ηχητική ύλη ο Αδάμης κατορθώνει να ενσωματώσει το κλαψούρισμα μέσα σ’ ένα φυσικό περιβάλλον, με τους ανάλογους ήχους (κρωξίματα, σκουξίματα, κελαηδισμοί) να αναπαρίστανται τεχνηέντως.

Τα επόμενα αμιγώς ηλεκτρονικά έργα του Μιχάλη Αδάμη ήταν τα «Μετασχηματισμοί» (1967), «Ηλεκτρονικό κομμάτι» (1969) και «Μουσικά Γλυπτά» (1972).

Πέραν του ΑΤΟ του Δοξιάδη, μεγάλη ώθηση στην ηλεκτρονική μουσική εκείνη την περίοδο έδωσαν και οι Ελληνικές Εβδομάδες Σύγχρονης Μουσικής (1966-1976), με την πάντα σθεναρή παρουσία στο τιμόνι του Γ. Γ. Παπαϊωάννου. Ανατρέχοντας στο πολυσέλιδο πρόγραμμα της 1ης Ελληνικής Εβδομάδας Σύγχρονης Μουσικής (14-21/4/1966) καταγράφονται τα εξής δύο βασικά συμβάντα: 

1. «Ηλεκτρονική Μουσική, Ακουστική Φιλολογία και Πειραματικός Κινηματογράφος» με εισήγηση και παρουσίαση από τον γερμανό συνθέτη Josef Anton Riedl,  

2. «Παρουσίαση Ελληνικής Ηλεκτρονικής Μουσικής» με έκθεση «γραφικής παρτιτούρας» του Ανέστη Λογοθέτη, με παρουσιάσεις έργων του Μιχάλη Αδάμη («Προσχήματα», για απαγγελία και μετασχηματισμένες μιλημένες συλλαβές), με αποσπάσματα σκηνικών μουσικών των Γιάννη Χρήστου και Θόδωρου Αντωνίου κ.λπ. 

Πηγή: CD "Jani Christou Vol. II" [Σείριος, 2001] 
(κλικ στη φωτογραφία, για το διάβασμα της λεζάντας)

Φυσικά, ηλεκτρονικές δράσεις υπήρχαν και στις υπόλοιπες Εβδομάδες, στη 2η (Hilton, 29/3-5/4/1967), στην 3η (Hilton, 15-20/12/1968) και στην 4η (Θέατρο Κοτοπούλη/Ρεξ, 19-26/9/1971). Ακόμη, το Εργαστήρι Σύγχρονης Μουσικής του Ινστιτούτου Goethe (από το 1965), το Συγκρότημα Σύγχρονης Μουσικής του Θόδωρου Αντωνίου (από το 1967), η Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών, η Ελληνοαμερικανική Ένωση, η γκαλερί Δεσμός (περί το 1973) και ορισμένοι ακόμη φορείς βοήθησαν στην διάδοση της ηλεκτρονικής μουσικής στην Ελλάδα μέσα από παραστάσεις και παρουσιάσεις Ελλήνων και ξένων δημιουργών.

Από πλευράς εργογραφίας, τώρα, καθαρά ηλεκτρονικά έργα –εκείνα τα παλιά χρόνια– συνέθεσαν μεταξύ άλλων (πέραν των Ξενάκη, Λογοθέτη, Αδάμη) και οι εξής:

Γιάννης Χρήστου (π.χ. το soundtrack της ταινίας του Philip Saville “Oedipus the King” από το 1968), Νίκος Μαμαγκάκης (το μπαλέτο «Βάκχες» το 1969), Στέφανος Βασιλειάδης («Τα μυστικά τραγούδια της σιωπής» το 1971, «Περιβάλλον ΖΠΤ» το 1972 κ.ά.), Θόδωρος Αντωνίου («Βαρύτης» το 1966 κ.ά.), Δημήτρης Τερζάκης («Ηχοχρόνος Ι» το 1967), Γιάννης Βλαχόπουλος («Αντιμεταθέσεις» το 1967), Χάρης Βρόντος («Αυτοκτονίες» το 1970), Γιώργος Απέργης (“Entretienes” το 1970), Χάρης Ξανθουδάκης («Σπουδή για 3 ηλεκτρονικούς συνθετητές και μίξερ» το 1972)…

Σε σχέση με τις ηχογραφήσεις, τώρα, θα μπορούσαμε να αναφέρουμε τα εξής 21 άλμπουμ: 

1. Iannis Xenakis: Electro-Acoustic Music [LP, USA. Nonesuch, 1972] 

Παλαιό LP, που περιλαμβάνει το βασικό αμιγώς ηλεκτρονικό έργο του Ξενάκη. Εδώ ακούγονται τα έργα: “Bohor I” (1962), “Concret P-H II” (1958), “Diamorphoses II” (1957) και “Orient-Occident III” (1959-60). 

2. Anestis Logothetis: Hör!-spiel/ Nekrologlog 1961/ Fantasmata 1960 [LP, AUS. Musikalische Jugend Österreichs, 1974] 

Εξαιρετικό LP, αν και πολύ σπάνιο πια. 

3. Michael Adamis: A Selection of Electroacoustic Works, 1964-1977 [2CD, GR. rekem/mafia, 2013] 

4. Various: Ελληνική Ηλεκτρονική Μουσική 1/ Αδάμης, Βασιλειάδης, Βλαχόπουλος, Μαμαγκάκης, Ξανθουδάκης, Τερζάκης [LP, GR. EMI/ His Masters Voice, 1974] 

Ιστορικό LP με σημαντικές ηλεκτρονικές εγγραφές. Ακούγονται: Μιχάλης Αδάμης «Μεταλλικά Γλυπτά III», Δημήτρης Τερζάκης «Το Αλλόκοτο Ψάρι», Στέφανος Βασιλειάδης «Κουκλόκοσμος», Νίκος Μαμαγκάκης «Ολοφυρμός», Χάρης Ξανθουδάκης «Σπουδή ΙΙ», Γιάννης Βλαχόπουλος «Μορφές ΙΙ». 

5. Νίκος Μαμαγκάκης: Βάκχες [LP, GR. Lyra, 1969]

6. Various: Έλληνες Συνθέτες 4/ Από την 3η Ελληνική Εβδομάδα Σύγχρονης Μουσικής [LP, GR. EMI/ Columbia, 1970] 

Ακούγονται τα έργα «Ηχοχρόνος Ι» του Δημήτρη Τερζάκη και «Αντιμεταθέσεις» του Γιάννη Βλαχόπουλου 

7. Various:  Έλληνες Συνθέτες #3/ 4η Ελληνική Εβδομάδα Σύγχρονης Μουσικής [LP, GR. EMI/ His Master’s Voice, 1973] 

Ακούγονται «Τα Μυστικά Τραγούδια της Σιωπής» του Στέφανου Βασιλειάδη 

8. Γιάννης Χρήστου: Τελευταία Έργα [LP, GR. EMI/ Columbia, 1974] 

Ακούγεται ο «Επίκυκλος 2» για μαγνητοταινία 

9. Νικηφόρος Ρώτας: Τραγούδια Καβάφη – Αντιφωνίες [2LP, GR. Μούσα, 1974] 

Ακούγονται τα έργα «Αντιφωνία Ι», «Αντιφωνία ΙΙΙ» και «Μεγάλη Αντιφωνία» για μαγνητοταινίες. Προσέξτε αυτό το άλμπουμ – όταν και άμα το βρείτε. 

10. Kyriakos Sfetsas: Smog [2LP, FR. Scorpios, 1974] 

Μπαλέτο για μαγνητοταινία. Εξαιρετικός δίσκος. Δεν τον φαντάζονται, όσοι γνωρίζουν τον Σφέτσα από τα ελληνικά άλμπουμ του. 

11. Various: ΝΗΣΟΣ 1/ Μουσική και Ποίηση [MC, GR. Νήσος, 1983] 

Χάρη Βρόντου «Πρό-θεση» (1972) 

12. Various: ΝΗΣΟΣ 2/ Μουσική και Ποίηση [MC, GR. Νήσος, 1983] 

Βαγγέλη Κατσούλη «Η Νύχτα» 

13. Βίλχελμ Τσομπλ, Μιχάλης Γρηγορίου, Θάνος Μικρούτσικος: Αντιθέσεις [LP, GR. Εταιρία Νέας Μουσικής, 1985] 

Μιχάλη Γρηγορίου “Overdubbing” για συνθετητή 

14. Thanos Mikroutsikos, Iván Patachich, Charis Xanthoudakis, Mladen Milićević: Works Of Electronic Music [LP, GR. Εταιρία Νέας Μουσικής, 1986] 

Θάνος Μικρούτσικος «Ο Αδελφός» (1979) για μαγνητοταινία, Χάρης Ξανθουδάκης «Η Κυρία με τις Καμέλιες» (1985) για μαγνητοταινία

15. Σισιλιάνου Συμφωνία αρ.1, Δραγατάκη Κουτούκι [LP, GR. Αρχείο Ψ, 1987] 

Δημήτρης Δραγατάκης «Κουτούκι» (1972). Ηλεκτρακουστική κατασκευή για μαγνητοταινία, με ήχους από το σπήλαιο Κουτούκι της Παιανίας! 

16. I. Xenakis, D. Kamarotos, H. Xanthoudakis, V. Riziotis: Polyagogy [LP, GR. Music-box, 1987] 

«“L”, όπως Μπουνιουέλ ή το δάσος των συμβόλων» (1984) 

17. Vangelis Katsoulis, Lena Platonos, Michael Gregoriou, Minas Alexiades: Keyboard Music [LP, GR. Music-box, 1987] 

Βαγγέλης Κατσούλης «Η Νύχτα» (1983), Λένα Πλάτωνος «Η Πρώτη τους Επαφή» (1978-80), Μιχάλης Γρηγορίου «Για τον Μονόκερω…» (1986), Μηνάς Αλεξιάδης «Προσευχές» (1987) 

18. Μιχάλης Γρηγορίου, Βαγγέλης Κατσούλης: Celephais/ Through the Door into a Dream [LP, GR. ΕΡΤ, 1990] 

19. Various: Από την Ελληνική Μουσική Πρωτοπορεία του 20ου αιώνα [5CD, GR. ΕΤΕΒΑ, 1997] 

Ανάμεσα και διάφορα έργα για μαγνητοταινία 

20. Vangelis Katsoulis: The Sleeping Beauties: A Collection of Early and Unreleased Works [LP, GR. Into The Light, 2014] 

Ηχογραφήσεις από την περίοδο 1987-2012 

21. Dimitris Petsetakis‎: Endless [LP, GR. Into The Light, 2015] 

Η pop διάσταση της ελληνικής ηλεκτρονικής μουσικής

Λέγοντας pop διάσταση της ελληνικής ηλεκτρονικής μουσικής εννοούμε βασικά τον Βαγγέλη Παπαθανασίου και τους επιγόνους του. Εδώ η βασική διαφορά σε σχέση με την προηγούμενη ομάδα έχει να κάνει με το γεγονός πως οι μουσικές δεν παράγονται πλέον από ηλεκτρονικές συσκευές, για να καταγραφούν στην πορεία σε μαγνητοταινίες, αλλά προέρχονται απ’ ευθείας από τους συνθετητές. Τούτο, βεβαίως, μοιάζει κάπως και σαν αναγκαστική επιλογή, καθώς σχετίζεται με την εξέλιξη αυτών των ίδιων των synthesizers.
Ο Παπαθανασίου πειραματίζεται με τα keyboards από το δεύτερο μισό των sixties (όταν ήταν ακόμη στην Ελλάδα), όμως σταδιακά θ’ αρχίσει να διαμορφώνεται ο συνολικός ηλεκτρονικός ήχος του (αφού στις πρώιμες εγγραφές του συναντάμε και άλλα όργανα σε συνδυασμούς με σύνθια). Από την πρώτη ηλεκτρονική εποχή τού Vangelis θ’ άξιζε να αναφερθεί το soundtrack της ταινίας του Frédéric Rossif  “L'Apocalypse Des Animaux” (1973), και βεβαίως τα άλμπουμ της κλασικής εποχής του “Heaven and Hell” (1975), “Albedo 0.39” (1976), “Spiral” (1977) και “Beaubourg” (1978), που δημιούργησαν τον ήχο, αλλά και τον… μύθο “Vangelis”. Ίσως το πιο «ακραίο» ηλεκτρονικό ηχογράφημα του Παπαθανασίου, και οπωσδήποτε ένα από τα πιο ενδιαφέροντά του, να είναι το “Invisible Connections”, που τυπώθηκε από την Deutsche Grammophon το 1985. Να και δυο λόγια από τον ίδιο σε σχέση μ’ αυτό το pop, που γράψαμε στην αρχή (Ήχος & Hi-Fi, Ιανουάριος ’88): 

«Λόγω του ότι άρχισα τεσσάρων χρονών δεν είχα –και είναι ευχής έργο αυτό– καμία ιδέα τού τι σημαίνει εμπορικότητα, δίσκος. Αργότερα, το πρώτο συγκρότημα, οι Forminx, ήταν μία τελείως αυθόρμητη προσπάθεια όλων των μελών, περάσαμε μερικές πολύ ευχάριστες στιγμές και παρόλο που είχαμε μεγάλη επιτυχία αυτό που μας ενδιέφερε ήταν να μαζευτούμε να παίξουμε. Ποτέ δεν είχα καμία ιδιαίτερη αγάπη για την εμπορικότητα, αν και σχεδόν με κυνηγάει πάντα. Σίγουρα είναι περίεργο να λέω ότι δεν έχω σχέση, όταν όλη μου η καριέρα δείχνει το αντίθετο, αλλά εγώ προσωπικά πιστεύω ότι αρκεί αυτό που κάνεις να είναι υγιές και όχι να προσθέτουμε ρύπανση, γιατί η μουσική είναι το καλύτερο γιατρικό, αλλά και το χειρότερο δηλητήριο».

Πότε ήρθε για πρώτη φορά VCS 3 synthesizer στην Ελλάδα; Είναι ένα ερώτημα αυτό. Να δούμε τι λέει ο σκηνοθέτης Κώστας Φέρρης εν σχέσει με τον Σταύρο Λογαρίδη και το ωραίο ηλεκτρονικό soundtrack της ταινίας «Φόνισσα» (περιοδικό Μουσική & Μουσικοί #6, Σεπτέμβριος 1988):  

«Με τον Σταύρο Λογαρίδη θα συναντηθούμε στο Λονδίνο το Δεκέμβρη του 1972. Τότε που ήρθε για ν’ αγοράσει το πρώτο του synthesizer. Ήταν μάλιστα το πρώτο που ήρθε στην Ελλάδα. Ένα VCS 3 της Synthie. Τότε υπήρχαν δύο μάρκες synthesizer. Η Moog και η Synthie και τα synthesizers που έβγαζαν ήταν μονοφωνικά. Θα μου τον συστήσει λοιπόν ο Σπανουδάκης έτσι απλά σαν γαμπρό του, χωρίς να μου πει άλλες λεπτομέρειες. Εγώ έλειπα τότε από την Ελλάδα. Έτσι ούτε για τους Poll ήξερα, ούτε τίποτα για τις δραστηριότητες του Σταύρου. Εγώ τον γνώρισα από τον Σπανουδάκη σαν ένα παιδάκι που έπαιζε έτσι γενικά μουσική.(…). Αργότερα θα με καλέσει στην Ελλάδα για να του γράψω στίχους για το πρώτο του solo LP μετά την διάλυση των Poll. Ήρθα λοιπόν και γράφω το λιμπρέτο του Ακρίτα.(…) Τότε θυμάμαι κατηγορήθηκα επειδή λέει έκανα ταινία τη “Φόνισσα” του Παπαδιαμάντη με pop μουσική.(…) Παραλίγο ήταν να πάρει το Βραβείο στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης.(…) Προτάθηκε ο Λογαρίδης, κι ο μακαρίτης ο Μάνος Λοΐζος που ήταν στην επιτροπή είπε ότι θυμίζει Pink Floyd κι άφησε να εννοηθεί πως η μουσική ήταν κλεμμένη από τους Pink Floyd. Ότι έμοιαζε λιγάκι σαν ήχος Pink Floyd ήτανε Pink Floyd. Πάντως έγινε χαμός στη Θεσσαλονίκη. Όταν είπαν ότι δεν δίνουν Βραβείο Μουσικής άρχισαν όλοι στην αίθουσα να φωνάζουν: “ντροπή Λοΐζο, ντροπή Λοΐζο”».

Ένας από τους πρώτους pop (δημοφιλείς) λαϊκούς συνθέτες που ασχολήθηκαν με την ηλεκτρονική μουσική στην Ελλάδα είναι ο Μίμης Πλέσσας, και για τούτο μαρτυρά το πρωτόλειο δισκάκι του, που είχε μοιραστεί με το περιοδικό Τεχνική Εκλογή (#25) τον Δεκέμβριο του 1968. Ένας άλλος έλληνας συνθέτης, που ασχολήθηκε από τα seventies ήδη με την ηλεκτρονική μουσική και σε επίπεδο δίσκου ήταν ο Σταμάτης Σπανουδάκης, βασικά με το χριστιανικό “Maran Atha” [Seagull, 1977], για ν’ ακολουθήσουν ο Κώστας Γανωσέλλης με τo άλμπουμ “Synthesis” [NAKAS, 1980] περασμένο όλο μέσα από τα σύνθια της Yamaha και λίγο αργότερα με το «Χρονοναύτης» [MINOS, 1983], o Γιώργος Θεοδωράκης με το «Νικοτίνη 5, 6 & 9» [Toxotis, 1981], o Δημήτρης Παπαδημητρίου με τα «Τοπία» [Antiope, 1982], στο οποίο συμμετείχαν κι άλλοι μουσικοί σε διάφορα όργανα (Γιώργος Τρανταλίδης, Δημήτρης Πουλικάκος, Τόνυ Κονταξάκης κ.ά.), ο Βασίλης Φωτού με το “Minotaurus” [RTSCS, 1983], o Μάκης Πρέκας με το εξαιρετικό “Recording Is An Art” [Enigma, 1985] και ακόμη ο Θανάσης Ζλατάνος με το αξιοπρόσεκτο “Nekropolis” [Lollipop, 1982], που κυκλοφόρησε στη Νορβηγία, το ενδιαφέρον ελληνικό “ARTificial” [Lollipop, 1987], ή ακόμη και με το “Datura” [Graffiti/FM], που βγήκε πιο μετά. Απ’ όλους αυτούς τους συνθέτες εκείνος που είχε μέσα στα χρόνια την πιο στενή επαφή με την ηλεκτρονική μουσική φαίνεται πως ήταν ο Γιώργος Θεοδωράκης, και γι’ αυτό μαρτυρά το 2LP “The Rules of the Game, Original Studio Recordings (1978-1996)”, που κυκλοφόρησε από την Into the Light το 2014.

Μια άλλη κατηγορία συνθετών, που θα μπορούσε να μας ενδιαφέρει, είναι εκείνοι που έδρασαν εκτός Ελλάδας (π.χ. στις ΗΠΑ), έχοντας βεβαίως ελληνική καταγωγή. Ένας είναι ο Iasos με το “Inter-Dimensional Music” [Unity, 1975], ο οποίος τα τελευταία χρόνια απέκτησε δημοφιλία στο χώρο, επειδή θεωρήθηκε ως ένας από τους πρωτεργάτες του new-age και ακόμη ο πολύ γνωστός μας Yanni με τα πάνω από 20 ηλεκτρονικά άλμπουμ του – κάποια εκ των οποίων ήταν και έξτρα επιτυχημένα.

Επιστρέφοντας εντός των τειχών θα μπορούσε να αναφερθεί, από την electro/new-wave σκηνή, ο Πατρινός Alexandros τόσο με το 45άρι του “No place to run/ Tired” (1983), όσο και με το LP “Data” (1985) αμφότερα από τη δική του 80’s Ways Records. Μπαίνουμε, όμως, σε άλλο κεφάλαιο… 

(Μία κάπως πιο συντομευμένη εκδοχή του κειμένου δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στο περιοδικό SONIK, τεύχος Αυγούστου-Σεπτεμβρίου 2016)