ο ΣΑΚΗΣ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ήταν ο πρώτος στην Ελλάδα, που έγραψε μερικά σοβαρά και σωστά λόγια για τους Beatles

Εντάξει... δεν ξέρω αν ο Σάκης Παπαδημητρίου ήταν ο πρώτος, ο οποίος έγραψε κάτι στην Ελλάδα για τους Beatles που να έχει νόημα, όμως μέχρι να βρεθεί κάποιος άλλος ο τίτλος τής ανάρτησης θα είναι εν ισχύι. Ο λόγος για το κείμενο Η Μουσική των Μπητλς δημοσιευμένο στο περιοδικό Διαγώνιος (#14, Απρίλιος-Ιούνιος 1968), που ετοίμαζε στη Θεσσαλονίκη ο Ντίνος Χριστιανόπουλος.

Ο Παπαδημητρίου το 1968 ήταν 28 ετών, δηλαδή νέος ακόμη. Ασχολιόταν από δεκαετίας με την jazz, έχοντας τυπώσει ήδη την Εισαγωγή στην Τζαζ [Διαγώνιος, Θεσσαλονίκη 1963], ενώ εκείνη τη χρονιά (1968) θα κυκλοφορούσε και το δεύτερο μουσικό βιβλίο του, το Σκέψεις για τη Σύγχρονη Μουσική [Διαγώνιος]. Παράλληλα, σε λέσχες και χοροεσπερίδες, δεν έπαιζε μόνο jazz, αλλά και pop. Τέλος πάντων δεν υπήρχε περίπτωση ν’ ασχολιόταν κάποιος με τη μουσική στα sixties και να μην ήξερε ή να μην άκουγε τους Beatles. Αυτό θέλω να πω. Παρότι, λοιπόν, ο Παπαδημητρίου ερχόταν από μιαν άλλη αφετηρία (δεν ήταν ο ροκάς της εποχής ας πούμε – και γι’ αυτό γράφει π.χ. για «ελαφρά μουσική») είχε το καθαρό μυαλό να δει αισθητικώς πρώτα-πρώτα το πράγμα, αναγνωρίζοντας εγκαίρως την αξία των τραγουδιών των Beatles σ’ αυτό το αρχικό στάδιο. Βεβαίως, οι Beatles πέραν της αισθητικής ανατροπής που προκαλούσαν με τα τραγούδια τους, προκαλούσαν (στον καιρό τους) και κοινωνικές μεταλλαγές (ιδίως στο χώρο της νεολαίας), γύρω από τις οποίες ο Παπαδημητρίου κάνει μια νύξη στην αρχή (σημειώνοντας εκείνο το περί «κοινωνικού φαινομένου»), όπως λέει λίγα λόγια και προς το τέλος του κειμένου του.

Αν σκεφθεί κανείς πως έχουμε να κάνουμε μ’ ένα γραπτό τού 1968 και πως διάφοροι έλληνες ροκάδες χρόνια αργότερα ή και δεκαετίες αργότερα αδυνατούσαν να αντιληφθούν το «διαφορετικό» που κουβαλούσαν τα τραγούδια των Beatles, γράφοντας και λέγοντας άλλα αντί άλλων (όπως ο Δημήτρης Πουλικάκος φερ’ ειπείν), ο Παπαδημητρίου είχε τη γνώση, την πρόνοια, το θάρρος, το timing–πείτε το όπως θέλετε– να γράψει αυτά που θα διαβάσετε παρακάτω πολύ νωρίς, εντοπίζοντας ορισμένα καίρια σημεία γύρω από το.... φαινόμενο Beatles. Μεταφέρω ένα απόσπασμα τού κειμένου του…

Τι συμβαίνει στην ελαφρά μουσική; Ποιες είναι οι κατευθύνσεις της; Ποιοι είναι οι στόχοι της; Να μερικά ερωτήματα που έρχονται εύλογα στους ακροατές του νέου δίσκου των Μπητλς Sgt. Pepper’s Lonely Hearts Club Band.(…) 

Οι Μπητλς, σαν κοινωνικό φαινόμενο της εποχής μας, γίνονται συχνά θέμα αρτηριοσκληρωτικών χρονογράφων εφημερίδων και καταδικάζονται με κατηγορηματικό τρόπο τις πιο πολλές φορές. Άλλοι τους φορτώνουν το «ηθικό ξεστράτισμα» της νεολαίας, άλλοι τη νοθεία και την κακοποίηση της μουσικής, άλλοι την έξαλλη μόδα κτλ. Από την άλλη μεριά τα σημειώματα στα εβδομαδιαία περιοδικά μαζικής κατανάλωσης τονίζουν απλώς τη δημοτικότητά τους, με φωτογραφίες, δημοψηφίσματα, διαφημιστικά κόλπα κτλ. Οι μουσικοί, οι καλλιτέχνες γενικά, δεν πρέπει να κρίνονται από το κοινό τους. Το ακροατήριο είναι ένας ασταθής παράγοντας για να βγάλει κανείς οριστικά συμπεράσματα.(…)

Η φρέσκια, ανανεούμενη μουσική των Μπητλς είναι ό,τι καλύτερο έχει δημιουργηθεί στην ελαφρά μουσική από την εποχή του rock n’ roll. Για πρώτη φορά σοβαροί μουσικοκριτικοί ασχολούνται με το έργο τους και χαρακτηρίζουν ανεπιφύλακτα ως μουσική τέχνη τις συνθέσεις και τις εκτελέσεις τους. Ο Ned Rorem, συνθέτης πολλών σοβαρών τραγουδιών και κλασικής μουσικής, λέει πως «θεωρεί συναδέλφους του τους Μπητλς, οι οποίοι μιλούν την ίδια γλώσσα με διαφορετική προφορά», και πως η σύνθεση του Paul McCartney “She’s leaving home” «είναι ισάξια με οποιοδήποτε τραγούδι του Σούμπερτ». Το ίδιο και ο Λέοναρντ Μπερνστάιν συγκρίνει τη μουσική τους με τον Σούμαν (βλ. το περιοδικό Time, 22.9.1967). 

Οι Μπητλς ξεκίνησαν με βάση την προηγούμενη μουσική τάξη και ιδίως το rock n’ roll, τα μπλουζ, τα folk songs, country και western, rhythm and blues, το στυλ shout των νέγρικων σπιρίτσουαλς. Το κοντραπούντο όμως των φωνών τους είναι κάτι το τελείως νέο στην ελαφρά μουσική. Οι Αμερικανοί, βέβαια, πριν χρόνια τραγουδούσαν πολυφωνικά· οι Four Freshmen, οι Hi-Lo's, οι Hendricks Lambert και Ross και άλλοι τραγουδούσαν με κακόφωνες συγχορδίες – αυξημένες τέταρτες, μεγάλες έβδομες, ένατες, δέκατες τρίτες. Οι Μπητλς άρχισαν από κάτι παρόμοιο, αλλά επειδή έχουν λεπτές φωνές τραγουδούν σε υψηλότερες οκτάβες. Επίσης, εισήγαγαν πιο ελεύθερους αρμονικούς συνδυασμούς με απρόοπτα πηδήματα μεγάλων διαστημάτων και σβησίματα φωνών· οι κακοφωνίες έγιναν πια ευφωνίες.(…)

Η μουσική των Μπητλς γίνεται όλο και δυσκολότερη στην απομνημόνευσή της. Οι μελωδίες δεν περιορίζονται στα γνωστά εξάμετρα ή οκτάμετρα των ελαφρών τραγουδιών, ούτε ακολουθούν το σχήμα α-α-β-α, αλλά τραβούν σε μάκρος ανάλογα με τους στόχους. Στο ίδιο κομμάτι εναλλάσσονται πολλοί ρυθμοί κι αυτό δυσκολεύει όσους θα ’θελαν να χορέψουν με τους τελευταίους ιδίως δίσκους των Μπητλς. 

Ο δανεισμός στοιχείων πολλών ειδών μουσικής από διαφορετικές εποχές και ο παράλογος συνδυασμός τους είναι ένα βασικό χαρακτηριστικό του δίσκου Sgt. Pepper’s Lonely Hearts Club Band. Από το 1965 οι Μπητλς άρχισαν να πλουτίζουν τα τραγούδια τους με πολλούς ρυθμούς, μετατροπίες και να χρησιμοποιούν ορχήστρες, έγχορδα, τρομπέτες σε στυλ μπαρόκ, στοιχεία από τον Μπαχ, ηλεκτρονικούς ήχους του Στοκχάουζεν.(…)

Ιδιαίτερη σημασία στον τελευταίο δίσκο των Μπητλς έχουν τα λόγια των τραγουδιών. Οι παλαιότεροι δίσκοι τους, με ελάχιστες εξαιρέσεις, χρησιμοποιούσαν τα γνωστά κλισέ του είδους. Στίχοι απλοϊκοί, αφελείς, δίχως περιεχόμενο. Ίσως γιατί στους χορευτικούς ρυθμούς τα λόγια χάνουν το βάρος τους. Τώρα όμως θέλουν να μιλήσουν για τη νέα γενιά, τη μοναξιά, την ένταση, τη διάλυση των χρόνων μας, τα ναρκωτικά, τις ψυχώσεις, την ευαισθησία τους στο παράλογο της ζωής. Σ’ αυτό φαίνεται πως επηρεάστηκαν από τους αμερικανούς folk singers, όπως ο Bob Dylan, καθώς και από τους αυθεντικούς τραγουδιστές των μπλουζ, τον Chuck Berry, τον Muddy Waters. Τα τραγούδια τους “And I love her”, “Michelle”, “Yesterdays”, “Eleanor Rigby”, “She’s leaving home” δεν έχουν να ζηλέψουν τίποτα από τη λυρικότητα των μπλουζ ή από τα τραγούδια των George Gershwin, Vincent Youmans, Cole Porter. Μερικές συνθέσεις τους θυμίζουν λαϊκές μπαλάντες ελισαβετιανής εποχής. 

Η τάση αυτή για μια ριζική ανανέωση της pop και folk music δεν είναι βέβαια αποκλειστικότητα των Μπητλς. Η αναγέννηση αυτή της ελαφράς μουσικής είναι φαινόμενο των τελευταίων χρόνων και συγκροτήματα όπως οι Yardbirds, οι Rolling Stones, ο Donovan, οι Procol Harum, οι Mothers of Invention και άλλα πολλά, συνεισφέρουν τη δική τους πρωτότυπη δημιουργία στον κόσμο της μουσικής.