ARRIGO POLILLO «ΤΖΑΖ» - ένα βιβλίο για την jazz, που τυπώθηκε στην Ελλάδα το 1973 και δεν το πήρε κανένας χαμπάρι

Το βιβλίο ΤΖΑΖ/ το φαινόμενο του 20ου αιώνος/ Η τζαζ και η μαγική δύναμή της του Ιταλού Arrigo Polillo κυκλοφόρησε σε σχήμα «τσέπης» στην Ελλάδα τον Ιούνιο του 1973, από τον Άρη Γκρίτζαλη, στις εκδόσεις του οποίου τυπώνονταν κόμικς, περιπέτειες αστυνομικές ή τρόμου και άλλα διάφορα. Πρόκειται για μια σπάνια έκδοση, που δεν αναφέρεται πουθενά στην ελληνική βιβλιογραφία και που είχε/έχει περάσει εντελώς απαρατήρητη ακόμη και από τους επαΐοντες του χώρου.
Θυμάμαι, ας πούμε, τις απόπειρες του Σάκη Παπαδημητρίου να καταγραφούν οι ελληνικές τζαζ-εκδόσεις ήδη από το 1990 στο βιβλίο Τριήμερο Σύγχρονης Τζαζ/ Δήμος Πατρέων/ Πέμπτο Διεθνές Φεστιβάλ Πάτρας, όπως και στο περιοδικό Περιοδικό (τεύχος 46, Δεκέμβριος ’90), και βεβαίως (θυμάμαι) όσες άλλες ανάλογες προσπάθειες ακολούθησαν στο περιοδικό Jazz & Τζαζ τα μετέπειτα χρόνια, και από τις οποίες (απόπειρες) πάντα απουσίαζε το βιβλίο του Polillo. Έτσι, στους σχετικούς καταλόγους πρώτο (και σωστά) αναφερόταν πάντα το πόνημα του Σάκη Παπαδημητρίου Εισαγωγή στην Τζαζ [Διαγώνιος, Θεσσαλονίκη 1963], ενώ δεύτερο (και αυτό ήταν λάθος) αναφερόταν το επόμενο βιβλίο τού Παπαδημητρίου Θέματα και Πρόσωπα της Σύγχρονης Τζαζ (1950-1970) [Διαγώνιος, Θεσσαλονίκη 1974]. Πριν από το δεύτερο βιβλίο τού Παπαδημητρίου είχε τυπωθεί, στη γλώσσα μας, το βιβλίο του Polillo…

Την ύπαρξη αυτής της έκδοσης την πληροφορήθηκα για πρώτη φορά το 2011 από τον Κώστα Αρβανίτη. Μάλιστα, τότε περίπου (13/5/2011) είχε γίνει και μια σχετική αναφορά από ’μένα στο δισκορυχείον, στα σχόλια μιας ανάρτησης για τον Ηλία Πετρόπουλο – κι επειδή ποτέ και τίποτα δεν πάει χαμένο κάποιοι φίλοι, που νοιάζονται γι’ αυτά τα πράγματα, κράτησαν τη συγκεκριμένη πληροφορία και την θυμούνται από τότε. Πριν μερικούς μήνες έπεσε και στα δικά μου χέρια, τέλος πάντων, αυτή η επισκιασμένη έκδοση τού Γκρίτζαλη, κι επειδή ορισμένοι αναγνώστες, εσχάτως, με ρώτησαν για την τζαζ βιβλιογραφία στην Ελλάδα την θυμήθηκα κι είπα να γράψω, τώρα, λίγα λόγια…

Κατ’ αρχάς να πούμε πως ο Arrigo Polillo (1919-1984) υπήρξε ένας από τους πιο σημαντικούς ευρωπαίους ιστορικούς της jazz, με τα βιβλία του να θεωρούνται κλασικά για την γείτονα. Από την ιταλική Wikipedia πληροφορούμαστε πως υπήρξε αρχισυντάκτης για χρόνια στο περιοδικό Musica Jazz, πως ήταν ο βασικός οργανωτής του Festival del Jazz του Sanremo το 1956 και πως το βιβλίο του Jazz/ La vicenda e i protagonisti della musica afro-americana στις εκδόσεις Mondadori από το 1975, μεταφράστηκε σε πολλές γλώσσες και πως είναι κάτι σαν… τζαζ-βίβλος για τους Ιταλούς. Πώς τον πήρε τώρα χαμπάρι ο Γκρίτζαλης, στην Ελλάδα του ’73, κανείς δεν ξέρει. Αλλά επειδή από την Ιταλία διοχετεύονταν στα καθ’ ημάς πλήθος κόμικς και άλλες τινές περιπέτειες (του περιπτέρου) δεν αποκλείεται να παρεισέφρησε εκεί ανάμεσα και κανα βιβλίο του Polillo… Τι να πει κανείς; Μάλλον πολλά μπορεί να πει, αλλά δεν υπάρχει και λόγος…

Το βιβλίο ΤΖΑΖ/ το φαινόμενο του 20ου αιώνος/ Η τζαζ και η μαγική δύναμή της δεν ξέρω αν είναι κακομεταφρασμένο (δεν έχει όνομα μεταφραστή), είναι όμως σίγουρα εντελώς… κακοεπιμελημένο. Τι πρέπει να συνέβη; Το χειρόγραφο της μετάφρασης «χτυπήθηκε» στη γραφομηχανή από κάποιον άσχετο, ο οποίος αφού δεν «έβγαζε» τα γράμματα τού μεταφραστή συμπλήρωνε τα δικά του κενά με ό,τι του κατέβαινε! Για παράδειγμα τον πολωνό σαξοφωνίστα Zbigniew Namysłowski (Ζμπίγκνιου Ναμιζλόφσκι) τον διαβάζουμε… Ζμπίγκυτου Μανυσλόφσκυ, ενώ διαβάζουμε ακόμη για… Στεφάν Γκραντελλύ (αντί για Στεφάν Γκραπελί) και για Ζαν-Λυκ Πουτύ (αντί για Ζαν-Λικ Ποντί). Προφανώς αυτά, όπως και άλλες δεκάδες συναφή, δεν θα πρέπει να ήταν λάθη του μεταφραστή.

Το βιβλίο παρά ταύτα, αν το διαβάσει κανείς σήμερα (γνωρίζοντας πρόσωπα και καταστάσεις πια), θα το χαρακτηρίσει καλό, αφού δίνει μια σωστή, συνοπτική εικόνα τής jazz μέχρι τις αρχές του ’70. Από τις καταβολές δηλαδή μέχρι και τον θάνατο του Albert Ayler (25/11/1970).

Σε κάποιο σημείο γράφει ο Arrigo Polillo…

«Από το 1960 η μαύρη διαμαρτυρία έγινε φανερή στον κόσμο της τζαζ κι επηρέασε την μοίρα της, συχνά με βίαιο τρόπο. Η διαμαρτυρία που εμφανιζόταν στους τίτλους των συνθέσεων της τζαζ πέρασε στις συνεντεύξεις, στις σημειώσεις, στα καλύμματα των δίσκων. Μερικοί λένε ότι η σημερινή τζαζ, τολμηρή, όμορφη και συχνά ατοναλική, ότι η οργισμένη, βίαιη μουσική του Άρτσι Σεπ, του Σέσιλ Τέηλορ, του Άλμπερτ Άυλερ είναι η φωνή του νέγρικου γκέττο, μια “ιδιωτική” γλώσσα στην οποία οι λευκοί δεν μπορούν και δεν πρέπει να μπουν. Ο Άρτσι Σεπ φαίνεται ιδιαίτερα ο σκληρότερος απ’ αυτούς και θέλει την μουσική του “πολιτική”. Από τους σημαντικότερους σαξοφωνίστες του νέου κύματος της τζαζ, είχε μερικές από τις καλύτερες ορχήστρες της δεκαετίας 1960-1970 και δείχνει σημαντικές επιρροές από τον Ντιούκ Έλλινγκτον. Ο Άυλερ λυρικός και ορμητικός σαξοφωνίστας έκανε μέχρι το ’70, που βρέθηκε σκοτωμένος, μουσική με αντι-συμφωνική αφέλεια[sic] ενώνοντας με ικανοποιητικό τρόπο τις επιρροές από τον Κολτρέην και τον Μόουλμαν (σ.σ. εννοεί τον Coleman, τον Ornette Coleman) σ’ ένα πρωτότυπο και προσωπικό ιδίωμα».