ΤΖΕΝΗ ΜΑΣΤΟΡΑΚΗ ιστορίες και τεκμήρια

Ήθελα από καιρό να γράψω μερικά λόγια για την Τζένη Μαστοράκη, την γνωστή ποιήτρια, μεταφράστρια και πάλαι ποτέ δημοσιογράφο επί… νεανικών (μουσικών) θεμάτων και θα το πράξω τώρα.

Εκείνο που μου έκανε πάντα εντύπωση –μικρή, μεγάλη, δεν έχει σημασία– είναι το γεγονός πως για κάποιους είναι σαν να υπήρχαν (ή υπάρχουν)… δύο διαφορετικά πρόσωπα με το ονοματεπώνυμο «Τζένη Μαστοράκη»· η δημοσιογράφος (το ένα) και η ποιήτρια-μεταφράστρια (το άλλο). Μάλιστα, οι… sixties μουσικόφιλοι (που δεν υπήρξαν αναγκαστικώς και βιβλιόφιλοι στην διαδρομή), όπως και οι ακραιφνείς λάτρεις της ποίησης και της λογοτεχνίας (που δεν νοιάζονταν ποτέ για συγκροτήματα τύπου Girls ή Teenagers) αναγνώριζαν μόνον εκείνη (την Μαστοράκη) που συνδεόταν με τα στενά ενδιαφέροντά τους, ενώ ορισμένοι, που έπαιζαν και στα δύο ταμπλώ, αναρωτιούνταν, συχνά, αν η Τζένη Μαστοράκη των Μοντέρνων Ρυθμών, ήταν η Τζένη Μαστοράκη τού Φύλακα στη Σίκαλη (ok, υπήρχαν και ορισμένοι, που έκαναν από την αρχή την ταύτιση). Δεν χρειάζεται να πω πως η Τζένη Μαστοράκη, αδελφή του Νίκου Μαστοράκη (του δημοσιογράφου, promoter της ελληνικής pop των sixties, νταϊρέκτορα, τηλε-ραδιο-παραγωγού κ.λπ. – όχι του θεατρικού σκηνοθέτη…), είναι η μουσικο-δημοσιογράφος των sixties, η ποιήτρια και η μεταφράστρια όλων των επομένων δεκαετιών.

Πριν συνεχίσω επιθυμώ να σχολιάσω κάτι, σχετικό-άσχετο, που μου έκανε εσχάτως εντύπωση. Λίγες ημέρες πριν, κρατώντας το #385 τεύχος της LiFO (8/5/2014) και κοιτάζοντας το εξώφυλλο, έπεσε το μάτι μου στον τίτλο… Ο Αθηναίος της Εβδομάδας: Νίκος Μαστοράκης. Εξαρτάται βεβαίως από πού εκκινεί ο καθείς, αλλά, εν πάση περιπτώσει, αν αναφέρεις σε μια κοινή ομάδα ανθρώπων το ονοματεπώνυμο «Νίκος Μαστοράκης» οι πολλοί θα νομίσουν (και σωστά) πως αναφέρεσαι στον γνωστό τοις πάσι δημοσιογράφο, σινε-σκηνοθέτη, τηλε-ραδιο-παραγωγό κ.λπ. Ελάχιστοι θα βάλουν στον νου τους τον θεατρικό σκηνοθέτη Νίκο Μαστοράκη, και ακόμη λιγότεροι θ’ αναρωτηθούν αν πρόκειται για τον «Μαστ» ή για τον καλό σκηνοθέτη του θεάτρου. Άρα λοιπόν, όχι… Ο Αθηναίος της Εβδομάδας: Νίκος Μαστοράκης, αλλά… ο Αθηναίος της Εβδομάδας: θεατρικός σκηνοθέτης Νίκος Μαστοράκης. Για να ξέρουμε και τι μας γίνεται δηλαδή... Δεν μπορείς π.χ. να λες…. Ο Αθηναίος της Εβδομάδας: Τάσος Παππάς, δίχως να διευκρινίζεις αν πρόκειται για τον γνωστό δημοσιογράφο, ή για τον λιγότερο γνωστό σολίστ του πιάνου. Ο μη προσδιορισμός δείχνει απρέπεια προς τον έτερο συνονόματο, η οποία απρέπεια μπορεί, προσωπικώς, να με οδηγήσει να σκεφθώ πως εμπεριέχει και ένα είδος απαξίας, αφ’ ης στιγμής ο «άλλος» είναι ο περισσότερο επώνυμος. Αλλά και σ’ ένα άλλο επίπεδο δεν μπορείς να λες, ας πούμε, ο… Βραζιλιάνος της Εβδομάδας: Roberto Carlos και να μην διευκρινίζεις, από την αρχή, αν πρόκειται για τον τραγουδισταρά ή για τον καράφλα που κλώτσαγε το τόπι. Νομίζω πως έγινα κατανοητός. Αλλά, ας επανέλθουμε στο… μπέρδεμα με την Τζένη Μαστοράκη…

Η αιτία, λοιπόν, αυτού του «μπερδέματος» σχετίζεται με το γεγονός πως η ίδια η Μαστοράκη ποτέ δεν μιλά (ή μήπως κάνω λάθος;) για τα νεανικά… αμαρτήματά της. Σαν να θέλει να σβήσει το… γιεγιέδικο παρελθόν της. Σαν να την βοηθούν και άλλοι να σβήσει το γιεγιέδικο παρελθόν της... Θα καταλάβετε στη συνέχεια τι εννοώ. Στο πιο πρόσφατο LiFO (#386, 15/5/2014), με αφορμή το ξανακοίταγμα από την Μαστοράκη της μετάφρασης του βιβλίου τού J.D. Salinger The Catcher in the Rye, η Τίνα Μανδηλαρά (η δημοσιογράφος που ασχολείται με το ζήτημα) πετάει την εξής μπαρούφα… «θέλει μεγάλη τόλμη να λατρεύεις οτιδήποτε αμερικανικό, όταν όλοι οι συνομήλικοί σου σηκώνουν κόκκινες παντιέρες και τραγουδάνε επαναστατικά άσματα». 

Ποτέ στην Ελλάδα δεν χρειαζόταν ουδεμία τόλμη στην προσπάθειά σου να… λατρέψεις οτιδήποτε, μα οτιδήποτε, αμερικανικό. Μην τρελαθούμε τελείως! Απεναντίας τόλμη χρειαζόταν και πριν την χούντα, και επί χούντας (όταν η Τζένη Μαστοράκη αρθρογραφούσε ακόμη στους Μοντέρνους Ρυθμούς), αλλά και στην Μεταπολίτευση να πήγαινες κόντρα όχι σε οτιδήποτε αμερικανικό, αλλά σ’ εκείνα τα αμερικανικά που υπονόμευαν και έθεταν εν αμφιβόλω την εθνική μας ανεξαρτησία. Αυτή την αντιστροφή, που επιχειρείται από καλοθελητές ή αδαείς, δεν την ανέχομαι. Είναι παραχάραξη της ιστορίας. Σε λίγο θα βγουν κάποιοι και θα μας πουν πως ήταν… επαναστάτες όλοι όσοι κάπνιζαν Marlboro κι έπιναν Coca-Cola!

Γεννημένη το 1949 η Ιφιγένεια (Τζένη) Μαστοράκη γράφει για πρώτη φορά στο τεύχος #33 των Μοντέρνων Ρυθμών, την 7/7/1965, όταν ήταν 16 ετών. Προφανώς την είχε φέρει εκεί ο 24χρονος (τότε) αδελφός της Νίκος, ο οποίος είχε ξεκινήσει να συνεργάζεται με το περιοδικό τού Θανάση Τσόγκα λίγους μήνες νωρίτερα (#28, 21/4/1965). Η στήλη της νεαρής δημοσιογράφου είχε τίτλο «16χρονες κουβέντες/ Μια σελίδα της Τζένης Μαστοράκη», για να μετονομαστεί αργότερα σε «17χρονες κουβεντούλες» (#50, 9/3/1966) και πιο μετά σε «18χρονες κουβεντούλες» (#75, 22/2/1967)… Την ίδια εποχή, με κείμενα αναλόγου ύφους και θεματικής (τα συγκροτήματα… Μπητλς & Σία), η Τζένη Μαστοράκη συνεργάζεται και με άλλα περιοδικά όπως η Αθηναία, το Χόμπυ και το Πρώτο, με την στήλη της στο τελευταίο να έχει τίτλο… Δύο σελίδες του «Πρώτου» αφιερωμένες σε ό,τι ενδιαφέρει τη νεολαία… Βεβαίως, το… τι ενδιέφερε την νεολαία της δεκαετίας του ’60 καλύτερα ας το αφήσουμε. Γιατί πέραν του… τρελού ναρκωτικού LSD (με την έννοια του… τρελιάρικου!) και των M.G.C. ή του Adamo τους νέους της εποχής τούς απασχολούσαν και άλλα ζητήματα που σχετίζονταν με το μέλλον τους, την ποιότητα της εκπαίδευσής τους, την δεξιά κρατική και ακροδεξιά παρακρατική βία που έπεφτε σφόδρα στα κεφάλια τους, τις δολοφονίες συμφοιτητών τους κ.λπ., κ.λπ. Αλλά γι’ όλα αυτά… κιχ φυσικά.

Η Μαστοράκη μπαίνει λοιπόν ως δημοσιογράφος στο γιεγιέδικο κύκλωμα και σύντομα βλέπει τα πρώτα της στιχάκια να μελοποιούνται από συγκροτήματα της εποχής. Αναφέρομαι στα εξής δύο singles, που μου έρχονται αμέσως στο μυαλό:

1. THE GIRLS – Rocket for girls (Jenny Mastorakis - The Girls)/ Hello Beethoven (Jenny Mastorakis - The Girls) – Music Box MB 638 – 1966

2. THE TEENAGERS – You don’t love me (Jenny Mastorakis - T. Kaloumenos - K. Tournas)/ Fallin’ star (Jenny Mastorakis - B. Pavlopoulos) – Music Box MB 639 – 1966

Κι εδώ εντοπίζεται ένα πρώτο παράξενο, για το οποίον (επιτρέψτε μου) δεν θέλω να δώσω καμμία εξήγηση. Να πω μόνον πως σε πρόσφατες επανεκδόσεις των παραπάνω τραγουδιών το όνομα τής Τζένης Μαστοράκη δεν υπάρχει πουθενά στα credits. Δείτε στα κάτωθι CD, που μοιράζονταν πριν λίγα χρόνια μαζί με τις επανατυπώσεις των Μοντέρνων Ρυθμών:

1. «Οι Αυθεντικές Επιτυχίες της Δεκαετίας του Εξήντα/ Μοντέρνοι Ρυθμοί του ’60/ Σου ’δωσα την αγάπη μου/ Το Τρίτο από τα 45 Συλλεκτικά CD» [Music Box 2711702009]. Περιέχει το “Hello Beethoven” με τις Girls, που έχει γράψει ο… Άλκης Έξαρχος.

2. «Οι Αυθεντικές Επιτυχίες της Δεκαετίας του Εξήντα/ Μοντέρνοι Ρυθμοί του ’60/ Αγόρι μου/ Το Δέκατο Τρίτο από τα 45 Συλλεκτικά CD» [Music Box 2711702020]. Περιέχει το “Rocket for girls” με τις Girls, γραμμένο και αυτό από τον… Άλκη Έξαρχο.

3. «Οι Αυθεντικές Επιτυχίες της Δεκαετίας του Εξήντα/ Μοντέρνοι Ρυθμοί του ’60/ Τρελοκόριτσο/ Το Πρώτο από τα 45 Συλλεκτικά CD» [Music Box 2711702007]. Περιέχει το “You don’t love me” με τους Teenagers, που έχουν γράψει οι… Νίκος Μαστοράκης & Κώστας Τουρνάς.

4. «Οι Αυθεντικές Επιτυχίες της Δεκαετίας του Εξήντα/ Μοντέρνοι Ρυθμοί του ’60/ Τρέμει η καρδιά μου/ Το Ενδέκατο από τα 45 Συλλεκτικά CD» [Music Box 2711702018]. Περιέχει το “Fallin’ star” με τους Teenagers, που έχουν γράψει οι… Βασίλης Παυλόπουλος & Νίκος Μαστοράκης.

Το 1966, μάλιστα, κυκλοφορεί και το πρώτο-πρώτο βιβλίο της Τζένης Μαστοράκη, το οποίο δεν παρουσιάζεται πουθενά και σε καμμία βιβλιογραφία της (έντυπη ή ηλεκτρονική). Προφανώς όλοι (ή σχεδόν όλοι…) το αγνοούν. Είχε τίτλο… ΜΠΗΤΛΣ ΚΑΙ ΣΙΑ και ήταν έκδοση της Μ Plus M Enterprises, που είχαν ιδρύσει οι Νίκος Μαστοράκης και Α. Μανιατόπουλος, μιας εταιρείας που φιλοδοξούσε να ανακατευθεί, με οτιδήποτε αφορούσε στον… γιγιέδικο περίγυρο. Το βιβλίο, που πρέπει να βγήκε τον Μάρτιο του ’66, αν κρίνω από μια καταχώρηση που υπάρχει στο τεύχος 52 των Μοντέρνων Ρυθμών (6/4/1966), είναι το πρώτο με pop-rock θεματολογία που κυκλοφόρησε ποτέ στην Ελλάδα και φυσικά δεν αντέχει σε ουδεμία επί της ουσίας κριτική, παρότι ως προϊόν της εποχής του έχει την αξία που έχει [παρουσιάζονται θέματα για τα… Σκαθαράκια, τους Rolling Stones, τους Forminx, τους Dino Desi & Billy, τους Juniors, τον Gene Pitney, τους Scaffold(!), τους Stormies, τους Animals, τους Chad & Jeremy, τους Dave Clark Five, τους Beach Boys, τους Peter & Gordon και την France Gall]. Τα κείμενα, παρότι καλογραμμένα είναι συνήθως χαζά, χαρούμενα ή χαζοχαρούμενα, αλλά αυτό δεν θα πρέπει να μας παραξενεύει (και όχι μόνον επειδή προέρχονταν από ένα κορίτσι 17 ετών). Το ίδιο «χαζά» ήταν τα κείμενα για τη μουσική που δημοσιεύονταν σε περιοδικά κι εφημερίδες 15 και 20 χρόνια αργότερα… Μάλιστα, τα πράγματα στα eighties ήταν πολύ χειρότερα, καθότι δεν διάβαζες αυθόρμητες νεανικές αφέλειες (όπως στο Μπητλς και Σία), αλλά επεξεργασμένες, υποτίθεται, απόψεις, οι οποίες στην βάση τους ήταν χοντρές ηλιθιότητες… Και το εξής παράδοξο. Βιβλίο με τον τίτλο Beatles & Co (Μπητλς και Σία δηλαδή) κυκλοφόρησε δύο χρόνια αργότερα (1968) και στην Αργεντινή(!), γραμμένο από τον Juan Carlos Kreimer. Δεν ξέρω τι σχέση μπορεί να έχει ή να μην έχει το αργεντίνικο βιβλίο με το βιβλίο της Μαστοράκη, εκείνο που ξέρω είναι πως το 2007 τυπώθηκε στην Ελλάδα ένα από τα (και) μουσικού ενδιαφέροντος βιβλία του… Χουάν Κάρλος Κρέιμερ (είναι κάμποσα), που είχε τίτλο Αντικουλτούρα/ Τα «κακά» παιδιά [Γνώση], διανθισμένο με εικόνες κόμικ του Frank Vega. Μάλιστα, στο βιογραφικό τού αργεντινού συγγραφέα που υπάρχει στο «αυτί» αναφέρεται ως πρώτο βιβλίο του το… Μπητλς και Σία (γραμμένο με ελληνικά στοιχεία).

Πότε δημοσίευσε το πρώτο ποίημά της η Τζένη Μαστοράκη; Δεν είμαι σίγουρος. Στο διαδίκτυο βρήκα σ’ ένα forum (remaliaclub.gr) την πληροφορία πως τα πρώτα ποιήματά της είδαν το φως στο περιοδικό Η Διάπλασις των Παίδων τής μετά Ξενόπουλο εποχής (προφανώς κάποια στιγμή μέσα στην δεκαετία του ’60). Πάντως, και στους Μοντέρνους Ρυθμούς (#96, 3/1/1968) υπάρχει ένα ευτράπελο δικό της ποίημα, που έχει τίτλο… Ακόμη κι’ αν σας τα ’παν άλλοι, τα κάλαντα η Τζένη θα τα ψάλη!. Να μια στροφή: «Στην φίλτατη Ιφιγένεια –μάλλον για μένα λέω– / όλοι εσείς που μ’ έχετε… 'μη βρέξη και μη στάξη'/ φέρτε τον Αγαμέμνονα , μπαμπά λεβέντη και σκληρό/ εκ μέρους σας μια και καλή, ωραία να με… σφάξη!».

Τον Ιανουάριο του 1971 τυπώνεται η Ποιητική Αντι-ανθολογία του Δημήτρη Ιατρόπουλου, με σύμβουλο έκδοσης τον Θωμά Γκόρπα. Πρόκειται για ένα ιστορικό βιβλίο, που συνέστησε ορισμένους ποιητές, οι οποίοι δυσκολεύονταν εκείνη την εποχή (όπως διαβάζω στον πρόλογο), να εκδώσουν μόνοι τους μια προσωπική συλλογή. Έτσι, ανάμεσα στα διάφορα ονόματα που παρουσιάζονταν, με ένα η περισσότερα ποιήματα, η Αντι-ανθολογία ενσωματώνει τέσσερις ολοκληρωμένες προτάσεις αντιστοίχων νέων ονομάτων: της Τζένης Μαστοράκη, του Χάρη Μεγαλυνού, του Δημήτρη Καντακουζηνού και του Πάνου Καπώνη. Η συλλογή της Μαστοράκη είχε τίτλο Το Συναξάρι της Αγίας Νιότης/ Ημερολόγιο μιας μακρινής ηλικίας και αποτελείτο από δέκα ποιήματα. Προηγείτο αυτών το σχετικό βιογραφικό: «Γεννήθηκε το 1949 στην Αθήνα. Βρίσκεται στο τέταρτο έτος της Φιλοσοφικής. Σπούδασε ξένες γλώσσες. Η ποίησή της μαρτυρεί επεξεργασία. Εκείνο που ξεχωριστά σημειώνεται όμως είναι η ξαφνική μετάβαση μέσα στις εικόνες της από τον κόσμο της εφηβικής ηλικίας στον φιλοσοφικά οργανωμένο κόσμο του σκεπτόμενου κυττάρου του καιρού μας. Μια απλή αφηγηματική τεχνική μέσα από μια ευρηματικότητα ποιότητας». Το διάστημα που έχει διανυθεί από την εποχή των Μοντέρνων Ρυθμών, αν κι έχουν περάσει μόλις τρία χρόνια από το 1968, είναι πράγματι μεγάλο. Η Τζένη Μαστοράκη έχει κόψει όλες τις γέφυρες μ’ εκείνο που ονομάζουμε «νεανική κουλτούρα», γράφοντας ποιήματα, που υπερέβαιναν την ηλικία της. Δείγμα από την Κοίμηση: «Μέσα στο σπίτι/ υπάρχει μια άδεια θέση/ μέσα στον ύπνο σου/ υπάρχει μια άδεια θέση./ Είναι της νιότης, που έχει φύγει.». Πώς μπορεί να απασχολεί η… νιότη που έχει φύγει ένα κορίτσι 22 ετών; Δείγμα ενδεχομένως και αυτό, τού πόσο γρήγορα μεγάλωναν τα παιδιά της εποχής, πολλά εκ των οποίων ήταν αποκομμένα νωρίς-νωρίς από τον οικογενειακό λώρο.

Την επόμενη χρονιά (1972) θα κυκλοφορήσει το δεύτερο βιβλίο τής Τζένης Μαστοράκη (μετά το Μπητλς και Σία) και πρώτο ποιητικό της, που είχε τίτλο Διόδια [Κέδρος], ενώ το 1974 (Ιούνης, επί δικτατορίας Ιωαννίδη ακόμη) θα την γνωρίσει ο κόσμος και ως μεταφράστρια ποιημάτων του Allen Ginsberg, στο δεύτερο βιβλίο της σειράς Σύγχρονη Ποίηση, για τις Εκδόσεις Τσέπης του Μπουκουμάνη (δεν ξέρω αν είχε προηγηθεί κάτι άλλο μεταφραστικό σε επίπεδο βιβλίου).

Το 1975 ο Τάσος Φαληρέας δημοσιεύει στο περιοδικό Σήμα (#9, 9/1975) το κείμενό του Δυο λόγια για τον Sinclair Beiles, αφιερωμένο φυσικά στον γνωστό ποιητή με την πολύ ενδιαφέρουσα ελληνική «περιπέτεια» (για κάποια στοιχεία δες κι εδώ http://diskoryxeion.blogspot.gr/2013/01/sinclair-beiles.html). Ο Φαληρέας καταφέρεται εναντίον της Τζένης Μαστοράκη γράφοντας τα εξής: «Πήρα το θάρρος να μεταφράσω τον Μπέηλς, γιατί είναι φίλος μου και εκτιμώ την δουλειά του. Πριν από ένα χρόνο (σ.σ. στα μέσα του 1974;) διάβασα την μετάφραση της δίδας ή κυρίας Τζένης Μαστοράκη. Δεν θα συζητήσω τη μετάφραση, παραγγελιά θα ’τανε, αλλά εκείνο το καταπληκτικό κριτικό σημείωμα, όπου με μια μαρξιστική κριτική, σε επίπεδο ‘καπηλεία Πολυτεχνείου’ από σαλονάκι, ούτε λίγο ούτε πολύ βγάζει τους Γκίνσμπεργκ, Κόρσο και Φερλινγκέττι αντιδραστικούς πολιτικά και παρακμιακούς. Από τότε ψάχνω να βρω αυτό το πρότυπο πολιτικής υγείας της Τζένης Μαστοράκη, ίσως να μου δώση – αρχίζω να έχω την βεβαιότητα – μια κατεύθυνση στη ζωή μου». Ακολουθεί ένα ποίημα(!) του Φαληρέα αφιερωμένο στην Τζένη Μαστοράκη, το οποίον απουσιάζει από το βιβλίο Τάσος Φαληρέας Χαριστική Βολή [Ιστός, Αθήνα 2011], εκεί όπου αναδημοσιεύεται το υπόλοιπο κείμενο από το Σήμα, άνευ (και) των μεταφράσεων των ποιημάτων του Beiles. Ένα δείγμα: «(…)ΤΖΕΝΗ/ Δείξε μας τον δρόμο, στο σωστό μαρξισμό/ ΤΖΕΝΗ/ Πες μας γιατί και πώς, να κάνουμε επανάσταση(…)». Δεν γνωρίζω σε ποιο έντυπο και τι ακριβώς είχε γράψει η Τζένη Μαστοράκη εναντίον(;) των beats, κάνοντας κριτική από μαρξιστική σκοπιά (όπως έγραφε ο Φαληρέας), την εποχή κατά την οποίαν η ίδια μετέφραζε ποιήματα του Ginsberg(!), αλλά, εν πάση περιπτώσει, άλλο το… 1965 και άλλο το 1975. Η αντικουλτούρα είχε σβήσει και οι άνθρωποι που είχαν πρωτοστατήσει στην έκρηξη των sixties προσπαθούσαν να βρουν ένα νέο βηματισμό (κάποιοι λίγοι τέλος πάντων), σε μιαν εποχή όπου η «συντηρητική αναδίπλωση» έπαιρνε κεφάλι στην Αμερική, πριν από την τελική επιβολή της στα χρόνια του ’80. Με την Αριστερά στην Ευρώπη να μην έχει καταθέσει τα όπλα (κυριολεκτικώς και μεταφορικώς), η Μαστοράκη μάλλον σωστά τα έλεγε (αν έγραφε για «αντιδραστικούς πολιτικά και παρακμιακούς» αναφερόμενη στους… μπητνικούς το 1974). 

Μετάφραση: Τζένη Μαστοράκη

Βρισκόμαστε στα πρώτα χρόνια της Μεταπολίτευσης, με την Τζένη Μαστοράκη να συμβάλλει (με τις μεταφράσεις της) στην ακμή του μαρξιστικού και γενικότερα του αριστερού βιβλίου, μπαίνοντας στο μάτι (όπως φαίνεται) των… ελευθερο-κουλτουριάρηδων. Να μερικές σχετικές μεταφράσεις της, οι οποίες, γενικώς, αποσιωπούνται: 1. Κόρντοβα, Μιέρες, Καρντόζο, Μαρίνι, Ζόνταγκ Λατινική Αμερική: Φασισμός ή Επανάσταση [Εξάντας, Αθήνα 1975], 2. Τζων Λιούις Ο Μαρξισμός του Μαρξ [Μπουκουμάνης, Αθήνα 1975], 3. Τζων Λιούις Η Ζωή και η Διδασκαλία του Καρλ Μαρξ [Μπουκουμάνης, Αθήνα 1976], 4. Peter Hofstätter Εισαγωγή στην Κοινωνική Ψυχολογία [Νέα Σύνορα/ Α. Λιβάνης, Αθήνα 1978], 5. Νίκος Μουζέλης Νεοελληνική κοινωνία: Όψεις υπανάπτυξης (το πρωτότυπο ήταν γραμμένο στην αγγλική) [Εξάντας, 1978], 6. Πωλ Μ. Σουήζυ Το Παρόν σαν Ιστορία [Μπουκουμάνης, Αθήνα 1978]… και άλλα διάφορα.

Το 1978 η Τζένη Μαστοράκη θα δώσει την μετάφραση του βιβλίου του J.D. Salinger The Catcher in the Rye ως Ο Φύλακας στη Σίκαλη για λογαριασμό των εκδόσεων Επίκουρος – μια μετάφραση για την οποίαν θα την θυμούνται, έκτοτε, απαξάπαντες. Τον τελευταίο καιρό, μάλιστα, παρέδωσε μία δεύτερη μετάφραση του ιδίου βιβλίου, αλλάζοντας μέχρι και τον πρωταρχικό τίτλο του – ο νέος τίτλος είναι Στη σίκαλη, στα στάχια, ο πιάστης [Γράμματα]. Χωρίς να έχω διαβάσει την πρόσφατη έκδοση, έχω τη γνώμη πως ο τίτλος δεν είναι επιτυχής. Αυτό το… «πιάστης», προσωπικώς, μού κάθεται στο στομάχι. Όπως άκυρο είναι και το… «στη σίκαλη, στα στάχια». Ένα από τα δύο… δημητριακά θα αρκούσε. Χάθηκε κάτι του τύπου… Ο προστάτης στο σταροχώραφο; (Γιατί περί αυτού πρόκειται). Κάτι τέτοιο τέλος πάντων… Μην νομιστεί ότι προσπαθώ να υψωθώ έναντι μιας διακεκριμένης μεταφράστριας, απλώς λέω πως ο καινούριος τίτλος δεν με πείθει. 
Και για να κλείσω αυτό το κείμενο να ένα παλαιό ποίημα της Τζένης Μαστοράκη, που μου αρέσει ιδιαιτέρως: 

ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΤΟΙΧΟΓΡΑΦΙΑ
οι άγιοι Διζάβουλος, Επίβουλος, Παλίμβουλος 
Τρεις και στεγνοί
σαν τα χαρούπια
αφού αφορέσανε ποιητές και εστεμμένους
πολιτευτήκανε με τους Πράσινους
και τους Βένετους
και γράψανε συνθήματα με κατράμι
στους τοίχους του ιππόδρομου.
Δείχνουνε τώρα το κρανίο του ενός
σκισμένο από σπαθί
του άλλου το μάτι
χυμένο από πέτρα
τον τρίτο τσακισμένο σε γιαπί
και δυο εργολάβους στην κηδεία του.
Πληγές ζωγραφισμένες
με κρόκο, μαστίχα και σπανάκι.
Κάτω αστράφτουνε πομπές δαιμόνων
και περικεφαλαίες εκατόνταρχων. 

Από τον τόμο Νεοελληνικός Λόγος/ Ετήσια Κριτική Επιθεώρηση Λόγου και Τέχνης/ Το Πνευματικό και Καλλιτεχνικό 1973 [Μίνωας, Αθήνα 1/1974]