ΕΛΛΑΣ – ΑΝΑΤΟΛΗ οι χρυσές δισκογραφικές εποχές των seventies

Έχω γράψει κι άλλες φορές στο δισκορυχείον για τα άλμπουμ και τα 45άρια από την Ανατολή (Λίβανος…) και την Αφρική (Αίγυπτος, Αιθιοπία…) , που τυπώνονταν στην Ελλάδα, στα χρόνια του ’70 κυρίως. Στο θέμα είχα αναφερθεί για πρώτη φορά τον Ιούνιο του 2005 στο Jazz & Τζαζ (τεύχος 147), στο κείμενο «Ya dalla dallaa – bii el jamal/ Εμφύλια samples από τον Λίβανο». Μερικά στοιχεία από ’κείνο το άρθρο τα μεταφέρω, τώρα, εδώ… καθότι έχουν τη σημασία τους, κι ας έχει περάσει μια δεκαετία.

Δεν μπορώ να γνωρίζω λεπτομέρειες για το είδος της συμφωνίας που επετεύχθη ανάμεσα στην ελληνική EMI/Columbia των seventies και τις λιβανέζικες εταιρείες Parlophone/Voix de l’ Orient (Series) και Voice of Lebanon, όμως περισσότερα από 400 βινύλια τυπώθηκαν στην Ελλάδα, με όλα τα αισθητικά χαρακτηριστικά των δίσκων της Columbia της εποχής, και με σαφέστατη αναγραμμένη την προέλευσή τους στα εξώφυλλα. Λογικό να υποθέσουμε πως οι μεγαλύτερες ποσότητες κατευθύνονταν προς Βηρυτό, κάποιο μικρό στοκ, όμως, παρέμενε στην Ελλάδα, σκονισμένο στα ράφια των δισκοπωλείων, έως ότου να τo φέρει στο φως η δισκορυχική σκαπάνη…

Για ποίου είδους, όμως, σκαπάνη μιλάμε; Για εκείνη των ελλήνων ακροατών που γουστάρουν τη μεγάλη Fairuz, για εκείνη των απλών οριενταλιστών που εξακολουθούν να μαγεύονται από τον «κλαμπίστικο» ήχο του Farid El Atrache, ή για την άλλη των πληροφορημένων DJs, που αναζητούν στα άλμπουμ του Elias Rahbani ή του Omar Khorshid δυτικότροπα oriental breaks, κατάλληλα για απαιτητικά remixes και DJ-sets; Όλα έχουν το νόημά τους…

Ο Elias Rahbani ήταν γνωστός στην Ελλάδα, ήδη από τα τέλη των sixties. Στη δεύτερη Ολυμπιάδα Τραγουδιού, που είχε διεξαχθεί το τριήμερο 27-29 Ιουνίου 1969 στο Παναθηναϊκό Στάδιο, το λιβανέζικο τραγούδι “La guerre est finie” του Elias Rahbani, που είχε ερμηνεύσει ο Manuel τραγουδώντας στη γαλλική, ήταν δεύτερο – ωραία μελωδία, για την οποία θα ταίριαζε η πρωτιά. (Νικήτρια, ως γνωστόν, είχε αναδειχθεί η ελληνική συμμετοχή με την Κλειώ Δενάρδου στο υπερεκτιμημένο τραγούδι του Ζακ Ιακωβίδη «Που ναν’ ο ίσκιος σου Θεέ»).

Ο Elias Rahbani είναι o ένας από τα τρία αδέλφια Rahbani (οι άλλοι δύο είναι ο Assi και ο Mansour). Ο Assi (1923-1986) ήταν εκείνος που είχε παντρευτεί το 1954 την Fairuz (γιός τους ήταν ο επίσης συνθέτης Ziad Rahbani) και μαζί με τον Mansour (1925-2009) έγραφαν τα τραγούδια τής μεγάλης καλλιτέχνιδας. Από ένα σημείο και μετά συνεργάστηκε μαζί τους και ο Elias, ο οποίος είχε όμως και ξεχωριστή καριέρα. Το πρώτο άλμπουμ (διπλό μάλιστα) των Rahbani Brothers που τυπώθηκε στην Ελλάδα ήταν και το πρώτο της συνεργασίας της ελληνικής με την λιβανέζικη EMI. Ο τίτλος του ήταν “Sah Annom” [EMI/ Parlophone GVDL 1/2, 1972] και αφορούσε στη μουσική από κάποιο musical, στο οποίο τραγουδούσε η Fairuz. 

O δίσκος, όμως, του Elias Rahbani, που πάντα θα αναζητείται από τους συλλέκτες, τους DJs και όποιους άλλους είναι ο πρώτος «τόμος» του “Mosaic of the Orient” [GVDL 35] επίσης από το 1972. Από το σύντομο βιογραφικό του οπισθοφύλλου μαθαίνουμε πως ο Rahbani ήταν τότε 34 ετών (είχε γεννηθεί δηλαδή το 1938), πως είχε γράψει ήδη πάνω από 700(!) τραγούδια, πως ηχογράφησε το άλμπουμ του στον Λίβανο και πως, σε κάθε περίπτωση, ένοιωθε υπερήφανος για την βράβευσή του στην Ολυμπιάδα Τραγουδιού της Αθήνας, τρία χρόνια νωρίτερα (όχι παίζουμε).

Εκείνο που πράττει στο “Mosaic of the Orient” ο Rahbani είναι απλό και όχι ιδιαιτέρως πρωτότυπο. Επιχειρεί να συνδυάσει ανατολίτικα όργανα (νέι, μπουζούκι, κανόνα, τάμπλα) με δυτικά (ηλεκτρική κιθάρα, hammond, μπάσο, ντραμς). Όπου δεν καταφέρνει ν’ ακούγεται σαν Βασίλης Βασιλειάδης (“Let’s dance”), ακούγεται σαν Γιάννης Σπανός (“Sweet eyes”). Αν και το καλύτερο κομμάτι του LP του είναι το “La dance de Nadia” εξαιτίας του ορμητικού νέι και κάποιων σημείων έτοιμων για λούπα (πιάνο-ντραμς). Ενδιαφέρουσα πρόταση, που μπορεί να πάει παραπέρα, αναλόγως των προσόντων του εκάστοτε κοπτοράπτη… Ας μνημονεύσω επίσης το LP “With Love…” [ΕΜΙ GVDL 286] του 1978, στο οποίον ακούγεται και η επιτυχία “Liza…Liza”. Πρόκειται για ένα αξιοπρεπέστατο disco-funk άλμπουμ, που, τώρα, θα το ψάχνουν διάφοροι. Όπως διάφοροι θα ψάχνουν και το “Abu Ali” [GR. Zida International LP-ZIDA 601, 1978], ένα επίσης eastern-disco-funk έργο του Ziad Rahbani (γενν. το 1956), στο οποίο συμμετέχουν και έλληνες μουσικοί (Άγγελος Μπότσης μπάσο, Λευτέρης Τζήμας ντραμς, Κώστας Νικολόπουλος κιθάρες…). Προφανώς, αυτό ήταν ηχογραφημένο στην Ελλάδα…

Την ίδια περίοδο, εκεί πίσω στο 1972, κυκλοφορεί και το “Oriental Mood” [GVDL 34] του Jacques Kodjian, που είναι μάλλον προτιμότερο αφού περιέχει το soulful oriental “Bektob ismak” (διασκευή τραγουδιού της Fairuz), το groovy jazzy go-go “Nassam alaynal hawa” (κι αυτό από το ρεπερτόριο της Fairuz) ή το “Bent el Shalabiya” με την ωραία συνομιλία congas-bongos.

Ιδιαίτερη περίπτωση αποτελεί, βεβαίως, ο αιγύπτιος κιθαρίστας Omar Khorshid (1945-1981) και πρώτης τάξεως άλμπουμ οι τρεις «τόμοι» του “Belly Dance with Omar Khorshid and His Magic Guitar” [GVDL 95, GVDL 202, GVDL 203]. Ο τρίτος απ’ αυτούς που κυκλοφόρησε το 1974 είναι πιθανώς ο πιο σημαντικός, αφού περιέχει έξοχες διασκευές «παγκοσμίων» θεμάτων (“Love story”, “Godfather”, “Pop corn”, “Malaguena”, “La Paloma”…). Ιδίως το “Pop corn” του Gershon Kingsley είναι χάρμα, με τον Khorshid να αυτοσχεδιάζει προς μια surf-oriented κατάσταση, με πολύ συνετή χρήση των keyboards (μην ξεχνούμε πως το “Pop corn” είναι ένα electro-pop classic από το 1969). Στην ίδια λογική και ο πρώτος «τόμος» προσφέρει της ανάλογης αισθητικής εκδοχές των “Casatschok”, “La playa”, “La cumparsita”, “Solenzara”…

Το 1975 ήταν για τον Λίβανο μία μαύρη χρονιά. Μαρωνίτες χριστιανοί, μουσουλμάνοι και Παλαιστίνιοι (που είχαν καταφύγει εκεί μετά την ίδρυση του κράτους του Ισραήλ, το 1948) μπλέκουν σ’ έναν εμφύλιο, ο οποίος μόλις σ’ ένα χρόνο είχε 40 χιλιάδες νεκρούς και 100 χιλιάδες τραυματίες. Μέσα σ’ αυτό σκηνικό, η Βηρυτός, το σημαντικότερο τουριστικό και εμπορικό κέντρο της μεσογειακής Ανατολής, θα υποστεί πανωλεθρία. (Τα χειρότερα θα έρχονταν βεβαίως 7 χρόνια αργότερα, όταν η πόλη θα βομβαρδιζόταν από τους Ισραηλινούς). Άραγε από ’κείνα τα περίφημα oriental clubs που έχουμε δει όλοι μας σε φωτογραφίες, να απέμεινε τίποτα; Κάτι από τον μαγικό κοσμοπολιτισμό του «Farid Al Atrache»; Άγνωστο. Δίσκοι, πάντως, εξακολουθούσε να τυπώνονται στην Αθήνα και να φεύγουν για την Βηρυτό και μετά το 1975.

Οι fans του ψυχεδελικού ήχου θα γνωρίζουν σίγουρα το συγκρότημα Sea-ders (Cedars λίγο αργότερα) το κορυφαίο γκρουπ του Λιβάνου στα sixties. Όποιοι δεν έχουν ακούσει, ας πούμε, το «διαμάντι» “Hide if you want to hide” ή και το “For your information” που έχουν πει επίσης ο Aris San και οι Τούρκοι Mavi Işıklar, δεν θα ανατριχιάσουν… Εκτός των Cedars, στο Λίβανο διέπρεπαν και οι News, ένα γκρουπ που άφησε πίσω του ένα «ελληνικό» LP, το “Old Wine New Bottles” [GVDL 219] το 1975. Για την ιστορία των News μπορείτε να διαβάσετε εδώ… http://diskoryxeion.blogspot.gr/2011/07/news-lp.html).

Μία άλλη σειρά ελληνο-λιβανέζικων άλμπουμ που κάνει και σήμερα εντύπωση είναι η “Super Belly Dance!”, στην ετικέτα Voice of Lebanon. Ένα τέτοιο άλμπουμ από το 1975 [VLMX 60] περιέχει μερικά πολύ ενδιαφέροντα ethnic-fusions. Ειδικώς το “Rakset el fadaa” σύνθεση του Nour El Mallah, που αποδίδει ο Omar Khorshid είναι άπαιχτο (κάτι σαν ethnic-psych με… haunted farfisa και διπλοπενιά από ηλεκτρική κιθάρα). Αλλά και γενικότερα, τα περισσότερα από τα κομμάτια κινούνται σε υψηλά στάνταρντ – ακόμη κι εκείνα που ηχούν πιο κοντά στο πούρο oriental, όπως το “Nada” του Nicolas El Dik. Όσον αφορά στο περίφημο “Ya dalla dallaa” του Farid El Atrache, ακούγοντάς το συνειδητοποιείς από πού «έκλεψε» κόσμος και κοσμάκης (από τους Embryo, μέχρι την Natasha Atlas).

Και για να μην αφήσω την… jazz παραπονούμενη και εκτός ενός τέτοιου κειμένου να σημειώσω την περίπτωση του άλμπουμ “Belly Dance!, Spectacular Rhythms from the Middle East” [GVDL 74, 1974] γεμάτο από ηλεκτρικά/ ακουστικά ταξίμια, σε χιτζάζ, σαμπά, νιχαβέντ και μπεγιατί δρόμους, παιγμένα από άραβες αυτοσχεδιαστές (Joseph Karkour νέι, Mohammed Labban βιολί, Ahmed Menaymne κανόνας, Ziad Rahbani όργανο).

Επίσης ενδιαφέρον παρουσιάζουν το LP του Hassan Abou Seoud “Viva Belly Dance” [GVDL 234, 1975] με belly dance περασμένο μέσα από moog synthesizer, το LP του Assa’d Khoury “Electronic Touches Belly Dance” [Byblos BL 912, 1978] (σαφέστατος ο τίτλος) και ακόμη το άλμπουμ του Raja “Lebanon” [GVDL 370, 1980]. Ο Raja ήταν ένας ευφάνταστος συνθέτης και μουσικός (παίζει όλα τα κρουστά που ακούγονται στις ηχογραφήσεις του και ακόμη σύνθια, όργανο και πιάνο), ο οποίος παρουσιάζει ένα πολύ σύγχρονο… belly-dance (με τόνους από breaks και άπειρο υλικό για λούπες). Ultra-funky είναι και δύο άλμπουμ που ηχογράφησε ο Raja σε μια αμερικανική εταιρεία, την Rose International Productions (από το Burbank της California) το 1982 (“Journey into Rhythm”) και το 1984 (“Dance Illusion”). Αυτά, όμως, σε κάποια άλλη ανάρτηση του δισκορυχείου…

Εκτός, όμως, από τις λιβανέζικες εταιρείες η ελληνική EMI/Columbia συνεργαζόταν και με την αιγυπτιακή Sono Cairo. Από τα άλμπουμ που μας ενδιαφέρουν εδώ ειδικής μνείας αξίζει το (ελληνικό) LP “Egypt, A Holiday Souvenir” [EMI/ Columbia/ Sono Cairo 14C 064-96911] του 1975, στο οποίο ακούγεται το “Amber of the Nile” με τον Salah Ragab (και όλοι ξέρουν τι σημαίνει πλέον το όνομα “Salah Ragab”), καθώς και κομμάτια των Mohamed Abdel Wahab, Ali Ismail, Said Darwish, Karim Shouhry-Andrea Rayder και El Rayes Abas.

Και που τελειώνει αυτή η ιστορία; Πότε τελειώνει δηλαδή η συνεργασία της ελληνικής EMI/Columbia με τις εταιρείες της Ανατολής; Το πιο… μεταγενέστερο άλμπουμ που γνωρίζω είναι το “The Libyan Melodies” [MIZ 2] του λίβυου κιθαρίστα Nasser Mizdawi από το 1983 σε ύφος Paul Mauriat, που και αυτό είναι… made in Greece by EMI. Ο Mizdawi μπορεί να lounge-άρει αγρίως (και ωραία) έχει όμως και κομμάτια περισσότερο απαιτητικά, δείχνοντας πως ως συνθέτης-κιθαριστής μετράει. (Το B2 για παράδειγμα –όλα τα tracks έχουν αραβικούς τίτλους– στο οποίο περνάει και παιξίματα με distortion).

Αυτά, σε πρώτη φάση…