ΛΕΩΝΙΔΑΣ ΧΡΗΣΤΑΚΗΣ Καταμεσίς του χάους

Θυμάμαι τον Λεωνίδα Χρηστάκη (1928-2009) –όπως πολλοί που δεν τον γνωρίσαμε από κοντά, που δεν μιλήσαμε μαζί του– με μια αγκαλιά Ιδεοδρόμια σε διάφορα στέκια, βιβλιοπωλεία και δισκάδικα, των Εξαρχείων. Άφηνε περιοδικά, έπαιρνε τ’ αντίτιμα... αν και δεν είχε πάρα πολλά με τους μαγαζάτορες... ή έστω με κάποιους απ’ αυτούς... Όλοι όμως τον σέβονταν. Σίγουρα κατά βάθος, γιατί απ’ έξω-απ’ έξω άκουγες μερικά σαρκαστικά... Έμοιαζε, ορισμένες φορές, σαν να του έκαναν χάρη, σαν να συνηγορούσαν δείχνοντας «κατανόηση», άπαντες όμως ένοιωθαν πως ο Χρηστάκης ήταν ένας αυθεντικός χαμάλης απόψεων, ο τύπος και η αλήθεια του εντόπιου underground (ας το πούμε έτσι). Ένας «έντυπος» διακινητής ιδεών –ήταν ακριβώς αυτό–, που κράταγε από τις πέρα μέρες του ’50. Αντιγράφω από το βιογραφικό του, έτσι όπως αποτυπώθηκε στο βιβλίο του Χάος Και Κουλτούρα [Απόπειρα, Αθήνα 1983]: «Από πατέρα Κωνσταντινουπολίτη και μητέρα Πόντια, ο Λεωνίδας Χρηστάκης είναι ο πρώτος που κυκλοφόρησε με μούσι, στην Αθήνα, πριν ακόμη και από τον υπαρξιστή Σίμο, στα τέλη του 1951. Ο πρώτος που μήνυσε για ‘διατάραξη οικιακής γαλήνης’ την Αμερικανική Υπηρεσία Πληροφοριών, επειδή του έστελνε τα διάφορα προπαγανδιστικά έντυπά της, παρά τις επανειλημμένες τηλεφωνικές του διαμαρτυρίες. Ο πρώτος που δικάστηκε 26 φορές για ποινικά και αστικά αδικήματα και που αθωώθηκε τις 25 (μερικές από τις κατηγορίες: δυσφήμιση, αυτοδικία, υπεξαίρεση ευτελούς αξίας, καταδολίευση, αδικήματα δια του Τύπου, εγκωμίαση εγκλημάτων, άσεμνα δημοσιεύματα, σύσταση και συμμετοχή σε τρομοκρατική ομάδα κ.ά.). Απ’ τους πρώτους που άλλαξε μέσα σε 30 χρόνια –για λόγους οικονομικούς– 26 σπίτια. Αλλά δεν είναι ο πρώτος που μπήκε μια φορά στη φυλακή για χρέη (1970) και μια φορά στη φυλακή για τρομοκρατία... (1980). Το 1942 φοίτησε για μερικά χρόνια στη Σχολή Καλών Τεχνών, πήρε υποτροφία, στη Σουηδία, ζωγραφικής για εφηρμοσμένες γραφικές τέχνες. Νέος ήταν μέλος της ΕΠΟΝ και λίγο μεγαλύτερος εργάστηκε 1947-49 στο κλιμάκιο της πρώην βασίλισσας Φρειδερίκης, που συγκέντρωνε παιδιά για να γλυτώσουν απ’ το παιδομάζωμα. (...)». Άνω, κάτω και πλαγίως... Ο Χρηστάκης ήταν μέσα σ’ όλα. Στα δικά του «όλα». Χωρίς σαφές ιδεολογικό περίγραμμα, αλλά με σαφείς αναφορές (Guy Debord, Norman Spinrad, Edgar Morin, Jason Xenakis, Norbert Wiener, Carlos Marighella κ.ά.), ανακάτεψε στα βιβλία του την... άμμο της θάλασσας. Ορισμένοι τον θεωρούσαν προχειρογράφο. Ήταν. Από πεποίθηση. Μετέφερε πληροφορίες μ’ έναν τρόπο κυβερνητικό, πολύ πριν μας ενώσει το διαδίκτυο. Τα γραφτά του, μισά από τα οποία ήταν δανεικά –δεν κώλωνε να θίγει μέσω των πηγών του– είχαν ρευστό, δυναμικό χαρακτήρα, αφού ο ίδιος τα αναμόρφωνε από έκδοση σε έκδοση, από έντυπο σε έντυπο. Τα θέματα που επέλεγε ν’ ασχοληθεί είχαν σημασία, και όχι τόσο η μέθοδος(;) που ακολουθούσε στην ανάδειξή τους. Ήταν σύντομος στα όρια της βιασύνης, οξυδερκής και σε βαθμό κακουργήματος εφαρμόσιμος. Επίσης δεν ανακατευόταν σε ξένα χωράφια. Δεν το ’παιζε φιλόσοφος, ιστορικός, κοινωνιολόγος, κριτικός της Τέχνης ή του Λόγου... τρώγοντας αλλωνών ψωμί. Τα ’γραφε και ο ίδιος, για να μην είχαν να λένε: «ακόμη μία φορά διευκρινίζω ότι η εργασία μου αυτή δεν είναι ιστορική...» και άλλα τέτοια. Η Ιστορία της Αλητείας [Κατσάνος, Θεσσαλονίκη 1990] μάλλον ήταν το πιο επιτυχημένο βιβλίο του, αφού έκανε 3-4 εκδόσεις (Στύγα, Δελφίνι...). Αλλά και Η Δυστυχία του να Είσαι Μαλάκας [Κάκτος, 1984] ή οι Δικοί μας Άγιοι [Χάος και Κουλτούρα, 1998] διαβάστηκαν επίσης στο χώρο. Ως εκδότης τύπωσε βιβλία που τον ενδιέφεραν, αν και, συχνά, κακόπεφτε στις μεταφράσεις (στους μεταφραστές δηλαδή). Θυμάμαι το εξαιρετικό Τα Παρασκήνια Των Μουσικών της Ροκ του Αυστραλού Clem Gorman [Ideo-Tsepi, Αθήνα 1985] - ακόμη και το όνομα του συγγραφέα είναι τυπωμένο λάθος στο εξώφυλλο - ή ας πούμε το κλασικό Χίππηδες Και Κυνικοί του Τζέησον Ξενάκη [Εκδόσεις Μη Άμεσης Επανάστασης, α.χ.]. Οι μονογραφίες του επίσης είχαν ενδιαφέρον –πολλαπλάσιο στην προ internet εποχή–, όπως και οι επιμέλειές του. Από τις πρώτες θα ξεχώριζα το Γιώργος Μακρής [Χάος Και Κουλτούρα, 1992] και από τις δεύτερες το Προνώπιον Τέμενος και άλλα κείμενα του σκηνοθέτη του underground Γκρέγκορυ Μαρκόπουλος [Δελφίνι, 1993]. Και φυσικά ποιος μπορεί να ξεχάσει τα περιοδικά: τον Κούρο, το Panderma, το Ιδεοδρόμιο, το Bismuthum και κάποια ακόμη. Ο Λεωνίδας Χρηστάκης εμβόλισε ως γνωστόν ποικίλα καλλιτεχνικά πεδία. Ίσως, δε, μία από τις λιγότερο διαδεδομένες περσόνες του ήταν αυτή τού performer-απαγγελτή. Τον θυμάμαι –πρέπει να ήταν 1995, στο Καφέ Παράσταση– σε μια σπάνια συνύπαρξή του με τον Σάκη Παπαδημητρίου στο πιάνο. Πώς λέμε «τζαζ+ποίηση»; Κάπως έτσι. Ή, μάλλον, ακριβώς έτσι. Ο Χρηστάκης είχε διδαχθεί την «σχιζοφωνητική» εκφορά του λόγου, όταν άκουσε για πρώτη φορά γάλλους ποιητές και μουσικούς να απαγγέλλουν με τρόπο ανάλογο, στις όχθες του Σηκουάνα το 1963. Ευτυχώς, είχε την πρόνοια να ηχογραφήσει τον «τρόπο» του σ’ ένα σιντάκι, υπό τον τίτλο «Σχιζοφωνητικά», το οποίο μοιράστηκε με το τεύχος 2 του περιοδικού Heteron 1/2 τον Οκτώβριο του 2006. Καθώς τον ακούω, τσιτώνοντας το “Girl I want to be with you...” του Τέου Ρόμβου, τελώ αυτό το μνημόσυνο... Chaos bless...