ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΙΟΥ οι συνεργασίες του με τον γάλλο σκηνοθέτη Henry Chapier για τα σάουντρακ των ταινιών “Sex-Power” (1970), “Salut, Jerusalem” (1972) και “Amore” (1974)

Η στενή σχέση του Βαγγέλη Παπαθανασίου (Vangelis) με αυτό που αποκαλούμε «σάουντρακ» είναι γνωστή στους πάντες – μια σχέση που αναπτύσσεται μέσα σε 60 σχεδόν χρόνια μουσικών δραστηριοτήτων.
Ποιος το περίμενε, άραγε, πως ο άνθρωπος που ξεκινούσε (μαζί με τους Forminx) να γράψει μουσικές για ταινίες του τύπου «Ο Αδελφός μου... Ο Τροχονόμος» (1963) και «5.000 Ψέμματα» (1966), μερικά χρόνια αργότερα θα βραβευόταν με Oscar “Best Original Score” για την ταινία “Chariots of Fire” (1981), γράφοντας συγκλονιστικά θέματα για το κορυφαίο “Blade Runner” (1982);
Προφανώς και ήταν το μεγάλο ταλέντο του Βαγγέλη Παπαθανασίου εκείνο που θα τον οδηγούσε προς την κορυφή, όπως και το γεγονός πως έφυγε κάποια στιγμή (1968) από την Ελλάδα, προκειμένου να βρεθεί τελικά στη Γαλλία (και αργότερα στην Αγγλία), δίνοντας στην πορεία του, στα μουσικά πράγματα, μία άλλη προοπτική.
Τα πρώτα σάουντρακ που γράφει στην Γαλλία ο Βαγγέλης Παπαθανασίου, στις αρχές της δεκαετίας του ’70, σχετίζονται με τον σκηνοθέτη Henry Chapier (1933-2019), με τον οποίο θα συνεργαστεί στις ταινίες του “Sex-Power” (1970), “Salut, Jerusalem” (1972) και “Amore” (1974). Ας δούμε πιο αναλυτικά αυτές τις συνεργασίες...

SEX POWER
Το LP “Sex Power” [Philips, 1970] είναι το πρώτο δισκογραφημένο σάουντρακ του Βαγγέλη Παπαθανασίου και παρότι έχει κάνει φήμη στα χρόνια μας, ελάχιστοι το γνώριζαν έως τα μέσα του ’90.
Μπορεί σε λίστες πώλησης δίσκων να το βλέπαμε από τα τέλη των 80s ήδη (γνωρίζαμε δηλαδή την ύπαρξή του), όμως ελάχιστοι το είχαν ακούσει, γράφοντας γι’ αυτό.
Ένας από τους πρώτους ήταν πάντως ο Βρετανός Mark J.T. Griffin, ο οποίος σ’ ένα τεύχος του περιοδικού “Record Collector” (#217, Σεπτέμβριος 1997), σε άρθρο του για τον Βαγγέλη Παπαθανασίου, αναφέρει το “Sex Power” (στη γαλλική και την ελληνική έκδοσή του), κάτι που είχε πράξει και στο βιβλίο του “V-A-N-G-E-L-I-S The Unknown Man”, μία ανεξάρτητη σκωτσέζικη έκδοση του 1994, που είχε τυπωθεί εκ νέου το 1997.
“Sex-Power” (με παύλα στη μέση) ήταν φυσικά ο τίτλος μιας ταινίας μεγάλου μήκους του Henry Chapier, γυρισμένη στο πρώτο μισό του 1970, με επίσημη πρεμιέρα στο Παρίσι, στις 17 Ιουνίου εκείνης της χρονιάς.

Η ταινία ήταν καταφανώς επηρεασμένη από το “Zabriskie Point” του Michelangelo Antonioni, που είχε βγει στις αίθουσες νωρίτερα, στις 9 Φεβρουαρίου 1970, και αναφερόταν στην περιπέτεια ενός νεαρού (Alain Noury) να εντοπίσει τη γυναίκα των ονείρων του (Jane Birkin), επιχειρώντας μια δύσκολη διαδρομή, βασανιστικά γεμάτη από… Σειρήνες (Bernadette Lafont, Juliette Villard, Elga Andersen).
Ο Chapier κινηματογραφεί εντελώς ελεύθερα, χωρίς σεναριακή γραμμική συνοχή, ανακατεύοντας στοιχεία του χιπισμού (στην Αμερική είχε σχεδόν σβήσει η «ιδέα», παρότι υπήρχαν πυρήνες, αλλά στην Ευρώπη όχι) εντάσσοντάς τα σ’ ένα κάπως φολκλόρ μυστικιστικό περιβάλλον. Η ταινία έχει ενδιαφέρον, ως προϊόν της εποχής της αρχικά, παρότι υπολείπεται του “Zabriskie Point”. Γι’ αυτή λοιπόν την ταινία κλήθηκε να γράψει μουσική ο Βαγγέλης Παπαθανασίου.
Είναι η εποχή της διάλυσης των Aphrodite’s Child. Το συγκρότημα (τέλη ’69-αρχές ’70) είναι σε περιοδεία στο νότο της Ευρώπης, με τον Παπαθανασίου να μην ακολουθεί, μένοντας στο Παρίσι και ασχολούμενος με τα δικά του. Το σάουντρακ για την ταινία “Sex – Power” φαίνεται πως ήταν το παρθενικό (γαλλικό) προσωπικό του σχέδιο.
Η πρώτη πλευρά του άλμπουμ αποτελείται από έξι tracks (άνευ τίτλων) συνολικής διάρκειας 17 λεπτών.
Μετά την ολίγων δευτερολέπτων εισαγωγή, περνάμε στο πρώτο επί της ουσίας θέμα. Στηριγμένο στα κρουστά, στα πλήκτρα και βασικά στα χορωδιακά φωνητικά, το κομμάτι αυτό διακρίνεται για τη μελωδική στόφα του. Θα μπορούσε να γράψει κάποιος για μια συνέχεια του ήχου του άλμπουμ του Γιώργου Ρωμανού “In Concert & In The Studio” (1968), με μιαν αίσθηση... “Chariots of Fire” – με τα πάντα να μεγαλύνονται από την ηχογράφηση-παραγωγή.
Το επόμενο θέμα έχει ακουστικό ήχο και είναι ενοργανωμένο για κιθάρα. Κάποιοι off ήχοι από το φιλμ, του δίνουν έναν πρόδηλο cinematique αέρα. Ακολουθεί ένα track που ξεκινά, συνεχίζει και ολοκληρώνεται στηριζόμενο στα κρουστά (υποθέτουμε πως όλα τα κρουστά τα χειρίζεται ο Vangelis). Είναι κάπως ραφιναρισμένο, χωρίς να διαθέτει την «άγρια ομορφιά» αναλόγων θεμάτων από τον ελληνικό κινηματογράφο – του Γιάννη Μαρκόπουλου φερ’ ειπείν.
Δεν το αναφέραμε τυχαία το όνομα του Γιάννη Μαρκόπουλου. Έχουμε την αίσθηση πως αποτελεί μία πρώιμη (ελληνική) επιρροή του Βαγγέλη Παπαθανασίου, πράγμα που φαίνεται στο επόμενο κομμάτι. Μία πολύ ωραία μελωδία, με παραδοσιακές αναφορές, που ανακαλεί στη μνήμη μας το σάουντρακ της ταινίας του Γιώργου Σκαλενάκη «Επιχείρησις Απόλλων» (1968) – στην οποία είχε γράψει μουσική ο Γ. Μαρκόπουλος, με τον Παπαθανασίου να συνδράμει συνθέτοντας το «Εκδρομικό τραγούδι» σε στίχους Γιώργου Παπαστεφάνου, που απέδιδαν η Έλενα Ναθαναήλ με τον Thomas Fritsch. Η πλευρά θα ολοκληρωθεί μ’ ένα ακόμη «ήσυχο» μελωδικό κομμάτι, παιγμένο στο πιάνο.

Η Side B έχει διάρκεια 17:27 και περιλαμβάνει πέντε θέματα. Το πρώτο κινείται σε ημι-ηλεκτρονική κατεύθυνση, αλλά τα διαρκή κρουστά και το φλάουτο το μετατοπίζουν σε πιο folk περιοχές.
Ακολουθεί ένα από τα πιο ενδιαφέροντα θέματα του LP, και περαιτέρω το μεγαλύτερο σε διάρκεια. Κι εδώ κάποια πρώιμα ηλεκτρονικά δείχνει να κυριαρχούν, όπως και τα κρουστά και ακόμη τα βυζαντινά chorus vocals (πιθανώς να είχε κάτι από τότε στο μυαλό του ο Vangelis, σε σχέση με το “666” που θ’ ακολουθούσε). Η ανάπτυξη μοιάζει αυτοσχεδιαστική, ενώ υπάρχει και η σχετική στουντιακή επεξεργασία. Αν μας έλεγε κάποιος πως αυτός που ακούγεται να ψέλνει προς το τέλος, στο συγκεκριμένο track, είναι ο Ντέμης Ρούσσος θα το πιστεύαμε.
Μεγαλοπρεπής Vangelis και στο επόμενο θέμα, με κάτι από το ύφος των αναγνωρισμένων mid-seventies δουλειών του. Κομμάτι οδηγός. Όπως και το επόμενο, που κινείται σ’ ένα πιο σκοτεινό και κάπως πειραματικό στυλ με υπόκωφους ήχους σαν σε θρίλερ, πειραγμένα φωνητικά (στο στυλ της Edda Dell'Orso, της μούσας του Ennio Morricone – δεν αποκλείεται να είναι και πάλι ο Ντέμης Ρούσσος!) και cool γενικώς ατμόσφαιρα, που θα ταίριαζε σε ταινία του Dario Argento.
Το κλείσιμο της πλευράς και του άλμπουμ αναλαμβάνει το πιάνο. Αποδίδει μία ολίγων δευτερολέπτων απλή μελωδία, που σβήνει με fade out.
Το “Sex Power” είναι σπάνιο στην original έκδοση βινυλίου (γαλλική ή ελληνική). Η τιμή του πριν λίγα χρόνια ξεπερνούσε τα 500 ευρώ (για κόπια σε Mint κατάσταση), τώρα όμως φαίνεται πως έχει πέσει περίπου στα μισά. Υπάρχει όμως και η σχετικά πρόσφατη (από το 2013) ελληνική επανέκδοση της Missing Vinyl, με τιμή φιλική, οπότε δεν γεννάται ζήτημα…

SALUTE, JERUSALEM
Η δεύτερη ταινία του Henry Chapier, για την οποία θα έγραφε μουσική ο Βαγγέλης Παπαθανασίου ήταν η “Salute, Jerusalem” (1972), που διαρκούσε 72 λεπτά.
Κατ’ αρχάς, και σε σχέση με την ταινία, εδώ υπάρχει ένας «οδηγός», ένας άντρας (μάλλον Βρετανός), ο οποίος μας ξεναγεί στην Ιερουσαλήμ. Επί της ουσίας πρόκειται για ένα ντοκιμαντέρ, που απεικονίζει την τότε κατάσταση της πόλης και τους ανθρώπους της (βασικά Ισραηλινούς), οι οποίοι μιλάνε γι’ αυτήν – και κυρίως για την βιβλική ιδιότητά της.
Από πλευράς μουσικής, τώρα, τα πράγματα είναι οπωσδήποτε πολύ ενδιαφέροντα, καθώς ο Βαγγέλης Παπαθανασίου ετοιμάζει ένα σάουντρακ, που διακρίνεται για τις ωραίες μελωδίες του, με ακουστικά, ηλεκτρικά και ηλεκτρονικά μέρη, τα οποία συνδυάζονται με εμπνευσμένο, σίγουρα, τρόπο.
Ποιος παίζει ηλεκτρική κιθάρα δεν είναι γνωστό, ούτε βεβαίως εκείνος που παίζει bagpipes – υποθέτοντας ωστόσο πως όλα τα κρουστά, που είναι εκτεταμένα, τα χειρίζεται ο ίδιος ο Παπαθανασίου.

Κάποια σημεία θυμίζουν τις μουσικές από το πολύ γνωστό σάουντρακ για το “L'Apocalypse des Animaux” (1972), αλλά εδώ υπάρχει περισσότερος ethnic-φολκλορικός διάκοσμος – κάτι απολύτως αναμενόμενο, λόγω του θέματος της ταινίας.
Από πλευράς εκδόσεων τώρα, για το σάουντρακ “Salute, Jerusalem”, υπάρχουν μόνον ανεπίσημες κυκλοφορίες, που έχουν τυπωθεί σε ελάχιστες κόπιες (χωρίς άδεια για πώληση). Μία από αυτές τις εκδόσεις προέρχεται από την Andromeda Music, στο πακέτο της οποίας υπάρχει τόσο το DVD με την ταινία, όσο κι ένα extra EP, τυπωμένα όλα σε μόλις 25 αντίτυπα.
Επίσης υπάρχει και έκδοση από το INA (Institut National de L'Audiovisuel), που είναι και αυτή unofficial, περιέχουσα 16 tracks συνολικά.

AMORE
Το “Amore” (1974) είναι το τρίτο σάουντρακ που έγραψε ο Βαγγέλης Παπαθανασίου για ταινία του Henry Chapier.
Η ταινία “Amore” ετοιμάστηκε μέσα στο 1973 και προβλήθηκε για πρώτη φορά, στη Γαλλία, την 30η Ιανουαρίου 1974, όπως διαβάζουμε στο σάιτ vangelismovements. Είχε δε καλό καστ, καθώς πρωταγωνιστούσαν σ’ αυτήν η Sonia Petrovna, που την ίδιαν εποχή εμφανιζόταν στην ταινία «Το Λυκόφως των Θεών» (1973) του Luchino Visconti και ο Julian Negulesco (μεταξύ άλλων), που πρωταγωνιστούσε και αυτός, το 1972, στην «Παράνομη Ευτυχία» του Philippe de Broca.
Η ταινία, που ήταν μια ερωτική ιστορία γυρισμένη στην Βενετία (εκεί όπου γυριζόταν την ίδια χρονιά και το περίφημο «Μετά τα Μεσάνυχτα» του Nicolas Roeg), δεν «περπάτησε» καθόλου εμπορικά και γρήγορα ξεχάστηκε – κι έμεινε έτσι ξεχασμένη τουλάχιστον μέχρι το 2011, όταν ανέβηκε στο σάιτ IΝΑ.fr.

Τέσσερα χρόνια αργότερα, το 2015, η γαλλική εταιρεία Monster Melodies Records αποφάσισε να κυκλοφορήσει το σάουντρακ του “Amore” σε LP (1000 αντίτυπα), μαζί με το επίσημο πόστερ του φιλμ (στο φάκελο), συν μία μικρή ασπρόμαυρη κάρτα. Ωραία έκδοση και χρήσιμη – ένα απρόσμενο δώρο για τους απανταχού fans του Βαγγέλη Παπαθανασίου.
Το πρώτο κομμάτι είναι το “Venezia”, που είναι αργό, ατμοσφαιρικό, μελωδικό, θυμίζοντας ξανά τη μουσική (του Βαγγέλη Παπαθανασίου) για το τηλεοπτικό ντοκιμαντέρ του Frédéric Rossif “L'Apocalypse des Animaux” (1972).
Όμως και το δεύτερο track, το “Ruga do Pozlic”, είναι πάνω-κάτω σ’ αυτό το στυλ. Κι όταν λέμε «πάνω-κάτω» εννοούμε πως η μελωδία, με λίγα πλήκτρα μπροστά (ηλεκτρικό πιάνο) και άλλα τόσα στο background (mellotron), είναι η πρώτη και κύρια πρωταγωνίστρια.
Το “Giudecca” ξεκινά με μεσαιωνικό φλάουτο (flûte à bec), για να εισέλθουν και κρουστά στην πορεία (δίχως πλήκτρα). Βασικά, εδώ παίζει ο Laurent De Gaspéris (αργότερα στα συγκροτήματα Treponem Pal και Odeurs).
Πολύ ωραίο, δηλαδή πανέμορφο, το κλείσιμο της πρώτης πλευράς, με το μικρής διάρκειας “Campo San Polo”, που εκτός από πλήκτρα διαθέτει μαντολίνο και φωνητικά (ξανά από τον De Gaspéris).
Η face B ξεκινά με το “Ma dove sei’” ένα απλό μελωδικό κομμάτι στηριγμένο σε λίγες νότες, για να ακολουθήσει το μικρής διάρκειας track “La contessina”, που είναι περισσότερο abstract και πειραματικό, εμφανίζοντας indian ηχοχρώματα.
Το “Marina” συνεχίζει σ’ αυτό το κλίμα «μπροστά», αν και «πίσω» τα πλήκτρα του Βαγγέλη Παπαθανασίου «φορτώνουν» στα γνωστά μοτίβα του.
Το τελευταίο κομμάτι και το πιο μεγάλο σε διάρκεια του LP (καθώς καταλαμβάνει τη μισή δεύτερη πλευρά) είναι το φερώνυμο “Amore”. Πολύ ωραίο, εξαιρετικό θα το λέγαμε, σ’ ένα ημι-ηλεκτρονικό, ημι-kraut στυλ, ένα εντελώς «φευγάτο» αργό track, απολύτως χαρακτηριστικό του ύφους του Vangelis εκείνης της περιόδου.

Φυσικά, το “Amore” ήταν το 2015 (όταν κυκλοφόρησε, επίσημα, για πρώτη φορά) και παραμένει και τώρα, έξι χρόνια αργότερα, ένα απολύτως όμορφο και απαραίτητο θα λέγαμε σάουντρακ του Βαγγέλη Παπαθανασίου, που ήδη έχει εκτιμηθεί από τους φίλους των μουσικών του.
Βοηθά δε προς αυτό η πολύ καλή επεξεργασία και αποτύπωση (remastering), που συνέβη τον Ιούνιο του 2015 από τον Jean Labbé, στο παρισινό στούντιο Stakato.
Ευχής έργον θα ήταν να κυκλοφορούσε κάποτε ένα πλήρες πακέτο των σάουντρακ του Βαγγέλη Παπαθανασίου, για τις ταινίες του Henry Chapier, προσφέροντας, μαζί με τις μουσικές, και τις αντίστοιχες ταινίες, που είναι δυσεύρετες, ώστε η συνολική απόλαυση εικόνας και μουσικής να είναι η μέγιστη.
 
Από το περιοδικό YELLOW BOX τεύχος #11 (Δεκέμβριος 2021 – Ιανουάριος 2022)